Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 303/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Budowlano - Instalacyjnego "R." Spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością we W.
przeciwko Przedsiębiorstwu Uzdrowisko C. Spółce Akcyjnej w C.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 19 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 stycznia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powódki na rzecz
pozwanej kwotę 5400 (pięć tysięcy czterysta) zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 14 lipca 2008 r. oddalił powództwo
Przedsiębiorstwa Instalacyjnego R. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością we W.
przeciwko Przedsiębiorstwu Uzdrowiskowemu C. spółce akcyjnej w C. o zapłatę
kwoty 353.820,28 zł tytułem wynagrodzenia za zakup i montaż drzwi ogniotrwałych
oraz wykonanie określonych robót demontażowych związanych z realizacją umowy
stron z dnia 4 listopada 2008 r.
Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił apelację
powódki od wyroku Sądu Okręgowego, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia
następujące ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną.
W dniu 4 listopada 2008 r. strony zawarły - w wyniku przetargu
przeprowadzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r.
Prawo zamówień publicznych (Dz. U. Nr 19, poz. 177 ze zm.; dalej: „u.p.z.p.”) -
umowę nr 40/T/2008, na podstawie której powódka zobowiązała się wykonać
nadbudowę budynku kinezyterapii Szpitala Uzdrowiskowego w C., a pozwana
zapłacić wynagrodzenie ryczałtowe. W pierwszym etapie robót przewidziano
przebudowę i modernizację zabytkowego szpitala w terminie do 24 kwietnia 2009 r.
za wynagrodzeniem w kwocie 2.027.338,04 zł netto (2.473.352,41 zł brutto), w
drugim – nadbudowę budynku, wykonanie zasilania oraz modernizację rozdzielni
głównej w terminie do 24 lipca 2009 r. za wynagrodzeniem 9.602.341,36 zł netto
(11.714.856,45 zł brutto).
Strony uzgodniły, że w razie jakichkolwiek wątpliwości co do przedmiotu
umowy i zakresu obowiązków wykonawcy, będzie on zobowiązany do wykonania
wszystkich czynności, prac i robót, jakie są niezbędne do prawidłowego
i terminowego wykonania zadania (§ 2 ust. 2 umowy). Niezależnie od tego,
powódka mogła wystąpić o zgodę na wykonanie robót dodatkowych, których nie
można było przewidzieć na etapie projektowania i których konieczność powstała po
dokonaniu odkrywki; rozpoczęcie takich prac mogło nastąpić po podpisaniu przez
strony protokołu konieczności oraz umowy na wykonanie robót dodatkowych (§ 4
ust. 4).
W dniu 25 marca 2009 r. strony podpisały aneks nr 1 do powyższej umowy,
w której zmieniły wysokość wynagrodzenia na kwoty: 2.090.929,71 zł netto
3
(2.550.934,25 zł brutto) za pierwszy etap oraz 9.538.749,69 zł netto (11.637.274,62
zł brutto) za drugi etap.
W toku realizacji inwestycji pozwana zrezygnowała z części prac objętych
umową, m.in. z rozbiórki stropu w zamian za wykonanie innych robót, w tym
obudowy pionów kanalizacyjnych i stropu na balkonach, wymianę płytek
na pierwszym piętrze, częściową wymianę wykładzin oraz wykonanie posadzki na
grubszej podbudowie. Zakwestionowała natomiast wynagrodzenie za demontaż
instalacji oraz zakup i montaż drzwi przeciwpożarowych, w związku z czym
powódka wystawiła z tego tytułu nową fakturę na niższą kwotę. Ostatecznie
pozwana zapłaciła powódce wynagrodzenie za wykonanie prac przewidzianych
w umowie nr 40/T/2008 w kwocie 14.183.249,56 zł, po potrąceniu 316.301,13 zł
tytułem kary umownej. Zasadność tego potrącenia jest przedmiotem odrębnego
procesu sądowego pomiędzy stronami.
W dniu 21 sierpnia 2009 r. strony zawarły odrębną umowę o roboty
dodatkowe, nr 51/T/2009, na podstawie której powódka zobowiązała się wykonać
pasaż pieszy i wymiany luksferów na okna PCV. Pozwana uiściła wynagrodzenie
z tego tytułu w całości.
Sąd Apelacyjny - opierając się na powyższych ustaleniach – uznał,
że wynagrodzenie, którego domaga się powódka, zostało jej wypłacone w ramach
rozliczenia umowy nr 40/T/2008. Roboty objęte żądaniem pozwu mieściły się
w zakresie tej umowy; były one - zgodnie z § 2 ust. 2 umowy - niezbędne do
prawidłowego jej wykonania.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., powódka wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku
i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
i zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kwoty 353.820,28 zł wraz z ustawowymi
odsetkami i kosztami procesu.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzuciła błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie: art. 65 § 2 k.c. w związku z treścią protokołów narad
stron oraz 72 kosztorysów na roboty zaniechane, zamienne i dodatkowe, art. 4 ust.
1 i 4 ustawy z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy Prawo zamówień
4
publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 171, poz. 1058) w związku
z art. 140 § 1 i 3, art. 144 § 1 i art. 67 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r.
Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 ze zm.)
w związku z art. 647 i art. 405 k.c. w związku z art. 410 § 2 i art. 649 k.c
Druga podstawę kasacyjną wypełniła zarzutami naruszenia: art. 217 § 1 i 2
w związku z art. 278 § 1 i art. 382 k.p.c.; art. 217 § 1 i 2 w związku z art. 47912
§ 1
i art. 381 k.p.c.; art. 378 § 1 w związku z art. 382 k.p.c.; art. 2 w związku z art. 45
ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w związku z art. 365 § 1 i art. 366 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty podniesione w ramach przytoczonych podstaw kasacyjnych
oparte zostały na założeniu, że w przypadku dokonania przez strony zmiany treści
umowy zawartej w wyniku udzielenia zamówienia publicznego, dokonanej wbrew
postanowieniom art. 144 ust. 1 i 2 u.p.z.p. w brzmieniu określonym przez ustawę
z dnia 4 września 2008 r. i wykonania robót budowlanych uzgodnionych przez
strony w ramach nieważnej zmiany umowy, ich rozliczenie powinno nastąpić –
czego nie uwzględnił Sąd Apelacyjny - w oparciu o przepisy o nienależnym
świadczeniu.
W związku z taką konstrukcją zarzutów należy zauważyć, że u podstaw
zaskarżonego wyroku legło jednoznaczne ustalenie, iż prace, za które powódka
domagała się w procesie niniejszym wynagrodzenia, wykonane zostały w ramach
umowy zawartej przez strony w dniu 4 listopada 2008 r. nr 40/T/2008 w jej
niezmienionym kształcie. Próba podważenia tego ustalenia przy pomocy zarzutu
naruszenia art. 65 § 2 k.c. w wyniku dokonania przez Sąd Apelacyjny wadliwej
wykładni protokołów narad stron odbytych w trakcie wykonywania umowy oraz 72
kosztorysów na roboty zaniechane, dodatkowe i zamienne nie mogła wywrzeć
zamierzonego skutku.
Celem procesu wykładni jest - w wypadku umów - odtworzenie znaczenia,
jakie obie strony nadawały składanemu oświadczeniu woli w momencie jego
wyrażania. Przedmiotem tak rozumianej wykładni może być zatem oświadczenia
woli konstytuujące umowę, które zostały wyrażone w sposób przewidziany w art.
60 k.c. Stwierdzenie, czy określone oświadczenie woli zostało złożone i jaka jest
jego treść pozostaje w sferze ustaleń faktycznych. Z ustaleń Sądu Apelacyjnego
5
wynika zaś w sposób nie budzący wątpliwości, że wskazane przez skarżącą
dokumenty, odzwierciedlające nieformalne robocze spotkania stron, nie zawierają
oświadczeń woli zmiany treści wiążącej strony umowy. Sąd Apelacyjny wniosek ten
szeroko uargumentował, wskazując na klauzulę interpretacyjną zawartą w § 2 ust.
2 umowy oraz działania stron podejmowane w sytuacji, kiedy dostrzegały
konieczność wykonania robót nie objętych pierwotną umową (zawarcie aneksu
nr 1, przygotowanie aneksu nr 2 przewidującego wykonanie robót dodatkowych za
dotychczasowym wynagrodzeniem, zawarcie odrębnej umowy nr 51/T/2009).
Ewentualne skuteczne zakwestionowanie trafności ustalenia, że wzmiankowane
protokoły i kosztorysy nie wyrażają woli stron dokonania zmiany treści umowy nr
40/T/2008 wymagało podniesienia zarzutu naruszenia art. 60 k.c., czego skarżąca
nie uczyniła.
W świetle dokonanego przez Sąd Apelacyjny w sposób wiążący ustalenia,
że dochodzone przez powódkę wynagrodzenie dotyczy prac mieszczących się
w pierwotnym zakresie świadczenia powoda, dookreślonym w § 2 ust. 2 umowy,
zbędne było przeprowadzanie zawnioskowanego przez skarżącą dowodu opinii
biegłego sądowego oraz opinii prywatnej biegłego C. K. na okoliczność rozliczenia
całości robót wykonanych w ramach umowy nr 40/T/2008 i robót dodatkowych nie
objętych tą umową, ani umową nr 51/T/2009. Arytmetyczne zsumowanie
wypłaconych powódce kwot z tytułu należnego jej wynagrodzenia ryczałtowego za
roboty wykonane w ramach pierwotnej umowy nie wymagało wiadomości
specjalnych. Skarżąca nie kwestionował zresztą wyniku tej nieskomplikowanej
operacji rachunkowej, ale przyjętą do jej przeprowadzenia zasadę, opartą na
ocenie zastrzeżonej dla sądu. Z tych względów zarzuty naruszenia art. 217 § 1 i 2
w powiązaniu z art. 278 § 1, art. 382, art. 47912
§ 1 i art. 381 k.p.c. nie zasługiwały
na uwzględnienie.
Oczywiście chybiony okazał się zarzut naruszenia art. 2 w związku z art. 45
ust. Konstytucji w związku z art. 365 § 1 i art. 366 k.p.c. Według skarżącej,
naruszenie wymienionych przepisów polegało na uznaniu, że w rozpoznawanej
sprawie strony nie dokonały zmiany umowy nr 40/T/2008, podczas gdy Sąd
Apelacyjny w wyroku z dnia 22 lutego 2011 r. sprawie [...] pomiędzy tymi samymi
stronami przyjął, że strony dokonały takiej zmiany, a pozwana, oprócz kwoty
6
potrąconej, nie zapłaciła powódce całego należnego jej wynagrodzenia.
Formułując powyższy zarzut skarżąca zupełnie pominęła przesłanki związania sądu
orzekającego prawomocnym orzeczeniem sądu w innej sprawie (art. 365 k.p.c.)
oraz powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Wystarczy zatem zauważyć, że
wyrok w sprawie [...], w której powódka domagała się zasądzenia od pozwanej
wynagrodzenia przewidzianego w umowie nr 40/T/2008 w części objętej zarzutem
potrącenia oraz poniesionymi dodatkowymi kosztami wykonywania prac w
godzinach nadliczbowych oraz w soboty i w dni wolne od pracy, zapadł po wydaniu
zaskarżonego wyroku.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało już wyjaśnione, że zarzuty
skargi kasacyjnej wskazujące na błędną wykładnię lub niewłaściwego zastosowania
określonych przepisów prawa materialnego, nie mogą stanowić płaszczyzny do
polemiki ustaleniami faktycznymi sądu drugiej instancji (zob. m.in. postanowienia:
z 12 czerwca 2006 r., IV CSK 100/06, niepubl.; z 10 sierpnia 2006 r., V CSK
211/06, niepubl.). Oznacza to, że w zakresie, w jakim wskazany w skardze
kasacyjnej stan faktyczny pozostaje odmienny od tego, który ustalił Sąd Apelacyjny,
wywody skarżącej oraz podniesione przez nią zarzuty naruszenia prawa
materialnego, oparte na tym wadliwym założeniu, są bezprzedmiotowe.
Skoro ustalony w rozpoznawanej sprawie stan faktyczny nie dawał podstaw
do zastosowania wskazanych przez skarżącą przepisów ustawy Prawo zamówień
publicznych, ani przepisów kodeksu cywilnego o nienależnym świadczeniu, zarzut
ich naruszenia okazał się bezskuteczny. Prezentując takie stanowisko Sąd
Apelacyjny nie naruszył również art. 378 § 1 w związku z art. 382 k.p.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
orzekł, jak
w sentencji.