Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 249/11
POSTANOWIENIE
Dnia 15 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Wojciech Katner
w sprawie z powództwa Tadeusza S.
przeciwko Spółdzielni „Zjednoczona” w likwidacji
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 grudnia 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie
Sądu Okręgowego z dnia 15 września 2010 r.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 21 grudnia 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie
powoda na postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 15 września 2010 r. o
zniesieniu postępowania i odrzuceniu pozwu ze względu na nieusunięcie przez
powoda w wyznaczonym terminie braku w składzie strony pozwanej.
Powód od postanowienia Sądu drugiej instancji wniósł skargę kasacyjną,
w której, zarzucając naruszenie art. 69, 328 § 2, art. 379 pkt 2 i art. 5 k.p.c.,
domagał się uchylenia tego postanowienia oraz poprzedzającego go postanowienia
Sądu Okręgowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się zasadna.
Zgodnie z art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c., sąd odrzuca pozew, jeżeli jedna ze stron
nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie
działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki
organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie.
Z przytoczonego uregulowania jednoznacznie wynika, że do odrzucenia pozwu ze
względu na braki w składzie organów może dojść jedynie w wypadku, gdy dotyczą
one strony powodowej, a nie pozwanej.
W okolicznościach sprawy, w której została wniesiona skarga kasacyjna,
braki w składzie organów wystąpiły po stronie pozwanej Spółdzielni Rzemieślniczej
Zjednoczona w likwidacji. Dla strony pozwanej nie został bowiem ustanowiony
likwidator, który byłby uprawniony do reprezentacji w procesie. W związku z tym
Sąd Okręgowy wezwał powoda do usunięcia wskazanego braku w terminie 60-ciu
dni pod rygorem odrzucenia pozwu, a w związku z bezskutecznym upływem tego
terminu, pozew odrzucił. Rozstrzygnięcie to zaakceptował Sąd Apelacyjny.
Przyjęte przez Sądy obu instancji rozstrzygnięcie stoi w sprzeczności
z wyraźną regulacją zawartą w art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. i powszechnie przyjętym
poglądem, że nie jest dopuszczalne odrzucenie pozwu ze względu na braki
w składzie organów po stronie pozwanego. W orzecznictwie prezentowane jest
z reguły stanowisko o potrzebie zawieszenia w takiej sytuacji toczącego się
3
postępowania (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1972 r.,
I CZ 55/72, OSNC 1973, nr 5, poz. 89). Z rozwiązaniem tym należy się zgodzić,
gdyż zakłada, że udział pozwanego w procesie jest obowiązkowy, a braki
w zakresie jego reprezentacji same przez się nie mogą prowadzić do odmowy
merytorycznego rozpoznania sprawy.
Należy jednak wskazać, że skarżący w ramach skargi kasacyjnej nie zarzuca
wprost naruszenia art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c., a więc przepisu zasadniczego dla
procesowego rozstrzygnięcia sprawy, lecz wytyka naruszenie innych przepisów
postępowania, w tym przede wszystkim art. 328 § 2, art. 379 pkt 2 i art. 5 k.p.c. Nie
może budzić wątpliwości, że kwestia prawidłowej reprezentacji strony w procesie
cywilnym powinna być brana pod rozwagę przez sąd z urzędu w toku postępowania
w każdym stanie sprawy (art. 202 zd. 3 k.p.c.), a w razie rozpoznania sprawy przy
zaistnieniu wadliwości w tym zakresie dochodzi do nieważności postępowania
(art. 379 pkt 2 k.p.c.). Sąd Najwyższy będąc związany granicami podstaw
kasacyjnych, w granicach zaskarżenia nieważność postępowania bierze pod
rozwagę z urzędu (art. 39813
§ 1 k.p.c.). W okolicznościach sprawy, wbrew
zarzutom skarżącego, nie można jednak mówić o nieważności postępowania przed
Sądem drugiej instancji, gdyż postępowanie to zakończyło się postanowieniem
o odrzuceniu pozwu, a zatem orzeczeniem formalnym, a nie merytorycznym.
Za uzasadniony trzeba jednak uznać zarzut skarżącego, że Sąd drugiej
instancji uchybił art. 328 § 2 k.p.c. przez wadliwe skonstruowanie uzasadnienia.
Uzasadnienie to jest niezwykle lakoniczne, a podana w nim podstawa
rozstrzygnięcia w postaci art. 199 § 1 pkt 3 w zw. z art. 71 k.p.c., nie odpowiada
swą treścią stanowi faktycznemu wskazanemu w tym uzasadnieniu. Uzasadnienie
Sądu Apelacyjnego dotknięte jest oczywistą niespójnością, która uniemożliwia jego
prawidłowe zinterpretowanie i odtworzenie sposobu rozumowania tego Sądu.
Podobnie zresztą sytuacja ma się z kontrolowanym przez ten Sąd w drodze
zażalenia orzeczeniem Sądu Okręgowego, który jako podstawę prawną odrzucenia
pozwu wskazał dwa przepisy: art. 70 i 71 k.p.c., mimo że przepisy te nie wskazują,
jakie postanowienie sąd powinien wydać w razie nieusunięcia przez powoda, mimo
wezwania, braków w składzie właściwych organów strony pozwanej. Wskazane
4
przepisy nie mogły więc stanowić bezpośredniej podstawy prawnej postanowienia
o odrzuceniu pozwu.
Z tego względu Sad Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie Sądu
Apelacyjnego oraz poprzedzające je postanowienia Sadu Okręgowego (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
md