Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 53/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z odwołania E. T. i in.,
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem "E. " Spółki Akcyjnej
o jednorazowe odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 16 grudnia 2010 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego,
2. odrzuca wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o
zwrot spełnionego świadczenia.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy zmienił wyrok Sądu
Rejonowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 września 2010 r. w
ten sposób, że zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27
kwietnia 2010 r. i przyznał prawo do jednorazowego odszkodowania w związku ze
śmiercią J. T. w dniu 30 listopada 2009 r. na skutek zrównanego z wypadkiem przy
pracy wypadku podczas podróży służbowej wnioskodawcom /.../. Sąd drugiej
instancji ustalił, że zmarły J. T. był synem T. i K. T. oraz bratem E. i M. T.
W skardze kasacyjnej, obejmującej część rozstrzygnięcia, odnoszącą się do
M. T. i E. T. organ rentowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie
zarzucił naruszenie prawa materialnego – art. 13 ust. 2 pkt 2 w związku z art. 13
ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2003 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych w związku z art. 69 i 68 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
przez niewłaściwe ich zastosowanie i przyznanie prawa do jednorazowego
odszkodowania braciom poszkodowanego pracownika oraz naruszenie przepisów
postępowania – art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez niedokonanie
ustalenia, czy są osobami uprawnionymi do tego świadczenia. Podniósł, że tylko
niektórzy krewni poszkodowanego w wypadku uprawnieni są do świadczeń z
ubezpieczenia społecznego, przy czym ich uprawnienie powiązane jest z realną
zmianą sytuacji życiowej wywołaną zgonem ubezpieczonego i w związku z tym jest
uzależnione od spełnienia dodatkowych warunków.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji w zaskarżonej
części i o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu
wraz z orzeczeniem o zwrocie spełnionego na rzecz M. T. i E. T. świadczeń w
kwotach po 15.126,75 zł z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia im skargi
kasacyjnej do dnia zapłaty.
W odpowiedzi na skargę E. i M. T. podnieśli, że organ rentowy nie
kwestionował prawa rodzeństwa zmarłego do jednorazowego odszkodowania, nie
zaoferował dowodów na okoliczności, które wskazał w skardze kasacyjnej. W
związku z żądaniem restytucyjnym powołał się na zasady zwrotu nienależnie
3
pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego regulowane w art. 84 ust. 1
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Kładąc
nacisk na przyznanie żądanych świadczeń prawomocnym wyrokiem, wskazał, że
do czasu jego zmiany lub uchylenia nie może być mowy o świadczeniu
nienależnym lub o zwłoce wnioskodawców w zwrocie świadczenia nienależnego.
Stwierdził także, że świadczenie nie zostało przyznane lub wypłacone na podstawie
nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innym przypadku
świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez
osobę pobierającą świadczenia. Kwotę ewentualnego zwrotu określił na 21.720,00
zł, czyli wartość powiększającą jednorazowe odszkodowanie dla wszystkich
członków rodziny do kwoty 60.507,00 zł, ponad przysługującą matce zmarłego
kwotę 27.927,00 zł i ojcu zmarłego kwotę 10.860,00 zł, określone w decyzji z dnia
26 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Krąg podmiotów uprawnionych do świadczenia przewidzianego w art. 13 ust.
2 ustawy z dnia 30 października 2003 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst – Dz.U. z 2009 r. Nr
167, poz. 1322 ze zm.) nie obejmuje bezwarunkowo rodzeństwa poszkodowanego
pracownika. Wymieni w nim jako uprawnieni bezwarunkowo są małżonek, co do
którego nie orzeczono separacji, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci
przysposobione oraz warunkowo przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed
osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w
ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty
warunki uzyskania renty rodzinnej oraz rodzice, osoby przysposabiające, macocha
oraz ojczym, pod warunkiem, że w dniu śmierci ubezpieczonego prowadzili z nim
wspólne gospodarstwo domowe lub ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią
przyczyniał się do ich utrzymania albo ustalone zostało wyrokiem lub ugodą
sądową prawo do alimentów z jego strony.
Sąd drugiej instancji, ustaliwszy, że wnioskodawcami są bracia
poszkodowanego, nie doszedł do konkluzji, które mogłyby wskazywać na ich
4
uprawnienie do jednorazowego odszkodowania. W braku stosownych ustaleń nie
jest możliwe badanie, w którym kręgu uprawnionych należy poszukiwać braci
poszkodowanego, zatem Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok do ponownego
rozpoznania przez Sąd drugiej instancji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
W wyniku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy uzyska podstawę
do stwierdzenia, czy jednorazowe odszkodowanie spełnione na rzecz M. T. i E. T.
były świadczeniami nienależnymi, których zwrotu organ rentowy może domagać się
na podstawie prawa cywilnego (art. 405 k.c., art. 415 k.p.c.), jednakże wniosek
restytucyjny był niedopuszczalny w skardze kasacyjnej zawierającej żądanie
uchylenia zaskarżonego wyroku; Sąd Najwyższy, uwzględniając to żądanie nie
orzeka o zwrocie spełnionego świadczenia.