Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 238/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSA Maciej Piankowski (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Koksowni "P." Spółki z o. o.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o pisemną interpretację przepisów w sprawie wymiaru składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej Koksowni "P." Spółki z o. o.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 stycznia 2011 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2010 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w pkt 1 zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 25 lutego 2009 r. w ten sposób, że uznał za prawidłowe
stanowisko Koksowni P. Spółki z o.o. o braku podstaw do odprowadzania składek
2
na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne od dodatkowego specjalnego
wynagrodzenia miesięcznego z tytułu „Karty Hutnika” i dodatku z tytułu Dnia
Hutnika, przewidzianych w art. 73 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy z dnia
16 marca 2005 r. i załącznika nr 15 do tego Układu. W pkt 2 Sąd Okręgowy
zasądził od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kwotę 180 zł tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Okręgowy ustalił, że Koksownia jest następcą prawnym
przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakłady Koksownicze „P.”, funkcjonuje
od 2004 r. Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy dla pracowników „Koksowni P.” sp. z
o.o. z dnia 16 marca 2005 r. stanowi kontynuację przepisów obowiązujących
poprzedników prawnych odwołującego, a w zakresie płacowym – Porozumienia o
wprowadzeniu zakładowego systemu wynagrodzenia dla Pracowników Zakładów
Koksowniczych „P.” z dnia 11 grudnia 1991 r. i Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy ze stycznia 1995 r. Załącznik nr 15 do Układu w oparciu o postanowienia art.
73 § 2 zatytułowany „Zasady przyznawania i wypłacania specjalnego dodatku
miesięcznego z tytułu Karty Hutnika” wskazuje - w § 1 - że specjalny dodatek
miesięczny wynosi 5% podstawy po przepracowaniu 5 lat i wzrasta o 1% za każdy
następny rok pracy aż do 20% podstawy po 20 latach pracy. Uprawnionymi do
otrzymania specjalnego wynagrodzenia są pracownicy, którzy przepracowali pełny
okres obliczeniowy i posiadają wymagany staż pracy w zakładach hutniczych.
Załącznik nr 15 do UZP wskazuje, w jakich sytuacjach dodatkowe wynagrodzenie
nie przysługuje. Wypłata następuje w terminie wypłaty wynagrodzenia za pracę. W
§ 3 Załącznika ustanawia się dzień 4 maja dniem wolnym od pracy oraz przyznaje
wszystkim pracownikom zatrudnionym w tym dniu w Koksowni tradycyjny dodatek z
okazji „Dnia Hutnika”. Świadczenie wypłacane jest w formie pieniężnej.
Przedstawiając uregulowania Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Koksowni P. zawarte w art. 73 § 2 oraz w Załączniku nr 15 do tego
Układu Sąd Okręgowy wskazał, że między stronami bezsporny jest branżowy
charakter świadczenia, a także fakt, że jest ono wypłacane na podstawie przepisów
szczególnych, to znaczy układu zbiorowego pracy. Sąd Okręgowy stwierdził, że
zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru
3
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z
późniejszymi zmianami), wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne nie stanowią
dodatkowe świadczenia nie mające charakteru deputatu przyznawane na
podstawie przepisów szczególnych - kart branżowych lub układów zbiorowych
pracy, to jest ekwiwalent pieniężny z tytułu zwrotu kosztów przejazdów urlopowych,
świadczenia na pomoce naukowe dla dzieci, świadczenia przyznawane z tytułu
uroczystych dni, jak tradycyjne „barbórkowe”, z wyjątkiem nagród pieniężnych
wypłaconych z tytułu uroczystych dni. Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że aby
stwierdzić, że świadczenie opisane jako „dodatkowy specjalny dodatek miesięczny
z tytułu Karty Hutnika oraz dodatek z tytułu Dnia Hutnika” nie stanowi podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na podstawie § 2 ust. 1
pkt 27 wyżej wymienionego rozporządzenia należy ustalić czy zachodzą przesłanki
przewidziane opisanym przepisem, a wymagane dla ustalenia, że świadczenie nie
wchodzi w skład podstawy wymiaru składek. Sąd Okręgowy wskazał, że poza
sporem pozostawały następujące okoliczności: - świadczenie jest na podstawie
przepisów szczególnych - układu zbiorowego pracy (gdyż prawo do świadczenia i
zasady jego wypłaty opisane są układem zbiorowym pracy); - świadczenie nie ma
charakteru nagrody pieniężnej wypłacanej z tytułu uroczystego dnia (zarówno
prawo do specjalnego dodatku miesięcznego, jak i dodatek z tytułu Dnia Hutnika
jak i jego wysokość zależą od ziszczenia się szeregu przesłanek pozytywnych i
negatywnych, nie pozostawiających pracodawcy na dowolność/uznanie). W ocenie
Sądu I instancji ma rację organ rentowy podnosząc, że katalog określony
przepisami § 2 wyżej wymienionego rozporządzenia w zakresie świadczeń
podlegających wyłączeniu z podstawy wymiaru składek ma charakter zamknięty.
Zdaniem Sądu Okręgowego należy jednak mieć na względzie to, że sformułowania
zawarte w § 2 pkt 27 mają nieostry charakter znaczeniowy. Przepis ów bowiem
przeciwstawia świadczenia przyznawane z tytułu uroczystych dni, jak tradycyjne
„barbórkowe” nagrodom pieniężnym wypłacanym z tytułu uroczystych dni. Przy
czym żaden z innych przepisów nie wyjaśnia różnicy istniejącej między nimi. Sąd
Okręgowy podzielił argumentację wnioskodawcy, że sporne świadczenie nie ma
charakteru nagrody, jest wypłacane niezależnie od wypracowanych zysków czy
wydajności pracy, a jedyny warunek, jaki stawiają przepisy branżowe przy jego
4
wypłacie, to pozostawanie w stosunku pracy, co zdaniem Sądu Okręgowego jest
zrozumiałe i nie wymaga dowodzenia, bowiem trudno sam fakt świadczenia pracy
traktować jako warunek, po zaistnieniu którego należy się nagroda od pracodawcy.
Sąd Okręgowy uznał ponadto, że pojęcie świadczenia jest szersze niż pojęcie
nagrody pieniężnej i obejmuje zarówno świadczenia niepieniężne jak i wyrażone w
pieniądzu, zatem brak jest przeszkód dla uznania świadczenia wypłacanego w
pieniądzu w związku z uroczystym dniem branżowym za zwolnione z obowiązku
naliczania składek na ubezpieczenie społeczne.
Uwzględniając apelację organu rentowego Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
18 stycznia 2011 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił odwołanie; a
także zasądził od wnioskodawcy na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.
Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że przepis § 2 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. (Dz. U. nr 161, poz. 1106 z
późniejszymi zmianami) jest przepisem ustanawiającym wyjątek od reguły i dlatego
winien być interpretowany ściśle. Faktem jest, że brak jest ustawowego
uregulowania, rozróżniającego wprost „barbórkowe” od nagród pieniężnych
wypłacanych z tytułu uroczystych dni, tym niemniej przy wykładni zacytowanego
przepisu należy odwołać się do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia
1981 r. w sprawie szczególnych przywilejów dla pracowników górnictwa - Karty
górnika, do którego rozporządzenie z 18 grudnia 1998 r. poprzez pojęcie
„barbórkowego” nawiązuje. Rozporządzenie to w przepisie § 3 ust. 2, w zakresie
praw honorowych, ustanawia nagrody z okazji Dnia Górnika, w wysokości
jednomiesięcznego a nawet jednodniowego wynagrodzenia, zaś w ust. 3 stanowi,
że pracownikom górnictwa przysługuje ponadto tradycyjne „barbórkowe” w naturze
lub ekwiwalencie pieniężnym stanowiącym równowartość świadczenia w naturze,
przy czym rodzaj, ilość i wartość artykułów objętych świadczeniem w naturze miała
być określona przez właściwych ministrów w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac
i Spraw Socjalnych (ust. 4). Nota bene delegacja ta nie doczekała się realizacji.
Ponad omawiane świadczenia Karta górnika, już jako przywilej w zakresie płac,
przewiduje także specjalne wynagrodzenia miesięczne, zróżnicowane z uwagi na
charakter wykonywanej pracy oraz staż pracy (por. § 9). Z omawianego
5
uregulowania wynika zatem, że co do zasady „barbórkowe” jest prawem
honorowym, przyznawanym nie tylko z okazji uroczystego dnia, ale obok
przyznawanych z tej okazji nagród pieniężnych, a ponadto przyznawanym w
naturze, a tylko ewentualnie w ekwiwalencie. Z treści art. 73 obowiązującego u
wnioskodawcy Zakładowego Układu Zbiorowego z dnia 16 marca 2005 r. wynika,
że pracownikowi przysługuje specjalny dodatek z tytułu „Karty Hutnika” oraz
tradycyjny dodatek z okazji obchodów „Dnia Hutnika” - oba wypłacane zgodnie z
zasadami określonymi w załączniku nr 15 do ZUZP. Załącznik zaś nr 15 ustala
bardzo szczegółowe zasady przyznawania „specjalnego dodatku miesięcznego”,
zróżnicowanego co do wysokości w sposób uzależniający go od stażu pracy, w
wysokości procentowej większej o 1% w stosunku do uprawnień posiadanych na
dzień 31 marca danego roku kalendarzowego. Zgodnie z § 1 pkt 11 podstawę
wymiaru specjalnego dodatku określa jako nominalne miesięczne wynagrodzenie
wynikające ze stawki miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Ustala też w
jakich przypadkach to specjalne wynagrodzenie nie przysługuje. Z kolei w § 3
załącznik określa zasady wypłacania „dodatku z okazji Dnia Hutnika”. Przysługuje
on pracownikom zatrudnionym w dniu 4 maja, przy czym termin wypłaty i jego
wysokość zgodnie z tym przepisem będzie corocznie ustalana przez Prezesa
Zarządu Dyrektora Naczelnego w uzgodnieniu z międzyzakładowymi organizacjami
związkowymi w formie Protokołu dodatkowego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego
„specjalny dodatek miesięczny” spełnia kryteria nagrody pieniężnej, jedynie
wypłacanej miesięcznie przyznawanej nawet nie z tytułu uroczystego dnia (jako że
sam UZP bynajmniej nie nawiązuje w tym zakresie do Dnia Hutnika, to jest 4 maja,
a jedynie do „Karty Hutnika”) przyznawanej tylko niektórym pracownikom, po
spełnieniu szeregu warunków i w zróżnicowanej wysokości, nieodpowiadającej
jakiemukolwiek - potencjalnemu nawet - świadczeniu w naturze. Dlatego bez
znaczenia pozostaje fakt, że „specjalny dodatek miesięczny” jest przyznawany na
podstawie układu zbiorowego pracy, czyli spełnia przesłankę określoną w § 2 ust. 1
pkt 27 rozporządzenia z dnia 18 grudnia 1998 r., skoro nie spełnia przesłanki
dalszej, to znaczy nie jest świadczeniem przyznawanym z tytułu uroczystego dnia.
Nie odpowiada także kryteriom żadnej innej pozycji wymienionej w § 2 ust. 1
cytowanego rozporządzenia. Odnośnie natomiast dodatku z tytułu Dnia Hutnika
6
określonego w art. 73 Układu jako tradycyjny dodatek z tytułu obchodów Dnia
Hutnika, a uregulowanego w § 3 załącznika Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że choć
dodatek ten przysługuje wszystkim zatrudnionym w dniu 4 maja, to jest on
corocznie kwotowo ustalany przez Prezesa Zarządu Dyrektora Naczelnego w
uzgodnieniu ze związkami zawodowymi. Należy go więc uznać za nagrodę dla
pracowników z tytułu uroczystego dnia, bowiem jego wysokość bezpośrednio
zależy od wypracowanego przez nich zysku przedsiębiorstwa. Nagroda taka nie
podlega wyłączeniu przewidzianemu w § 2 ust. 1 pkt 27 powołanego
rozporządzenia, który rozróżnia świadczenia przyznawane z tytułu uroczystych dni i
nagrody pieniężne wypłacane z tytułu uroczystych dni.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik wnioskodawcy - Koksowni P. Sp. z o.o.
zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego zarzucając naruszenie prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie art. 3983
§
1 pkt 1 k.p.c.), to jest na: 1) naruszeniu przepisu § 2 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z późniejszymi zmianami; zwanego
dalej rozporządzeniem), w związku z art. 21 oraz art. 18 ust. 1 i art. 20 ust. 1
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst
jednolity: Dz. U. z 2009 r., Nr 205, poz. 1585 z późniejszymi zmianami) i w związku
z art. 73 § 1 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Koksowni P.
Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005 r. i § 3 załącznika nr 15 do Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy dla Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005
r., przez jego niewłaściwą interpretację i jego nie zastosowanie, polegającym na
przyjęciu: a) że tradycyjny dodatek z okazji obchodów Dnia Hutnika (określany
także jako dodatek z tytułu Dnia Hutnika), przyznany pracownikom strony skarżącej
na podstawie przepisów art. 73 § 1 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005 r. i § 3 załącznika nr 15
do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Koksowni P. Sp. z
o.o. z dnia 16 marca 2005 r., nie jest dodatkowym świadczeniem nie mającym
charakteru deputatu przyznawanego na podstawie układu zbiorowego pracy w
postaci świadczenia przyznawanego z tytułu uroczystego dnia, jak tradycyjne
7
„barbórkowe”; b) że przychód z tytułu tradycyjnego dodatku z okazji obchodów Dnia
Hutnika (określany także jako dodatek z tytułu Dnia Hutnika), przyznany
pracownikom strony skarżącej na podstawie przepisów art. 73 § 1 Zakładowego
Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca
2005 r. i § 3 załącznika nr 15 do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005 r., stanowi podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Skarżący zarzucił ponadto
naruszenie przepisu § 2 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia w związku z art. 21 oraz art.
18 ust. 1 i art. 20 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i w związku z
art. 73 § 1 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Koksowni P.
Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005 r. i § 1 ust. 1 pkt 1 i 2, § 1 ust. 2 i § 1 ust. 3
załącznika nr 15 do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników
Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005 r., przez jego niewłaściwą
interpretację i jego niezastosowanie, polegającym na przyjęciu, że: a) że specjalny
dodatek z tytułu Karty Hutnika (określany także jako specjalny dodatek miesięczny
z tytułu Karty Hutnika), przyznany i wypłacany pracownikom strony skarżącej na
podstawie przepisów art. 73 § 1 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005 r. oraz § 1 ust. 1 pkt 1 i
2, § 1 ust. 2 i § 1 ust. 3 załącznika nr 15 do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy
dla Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005 r., nie jest
dodatkowym świadczeniem nie mającym charakteru deputatu przyznawanym na
podstawie układu zbiorowego pacy w postaci świadczenia przyznawanego z tytułu
uroczystego dnia; b) że przychód z dodatku z tytułu Karty Hutnika (określany także
jako specjalny dodatek miesięczny z tytułu Karty Hutnika), przyznany i wypłacany
pracownikom strony skarżącej na podstawie przepisów art. 73 § 1 Zakładowego
Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca
2005 r. oraz na zasadach określonych w przepisie § 1 ust. 1 pkt 1 i 2, § 1 ust. 2 i §
1 ust. 3 załącznika nr 15 do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005 r., stanowi podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Skarżący zarzucił naruszenie
przepisu art. 73 § 1 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników
Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005 r. oraz § 3 załącznika nr 15 do
8
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z
dnia 16 marca 2005 r., przez jego niewłaściwą interpretację i jego nie
zastosowanie, polegającym na przyjęciu, że tradycyjny dodatek z okazji obchodów
Dnia Hutnika (określany także jako dodatek z tytułu Dnia Hutnika): a) jest nagrodą
pieniężną z tytułu uroczystego dnia, b) jest płacony z wypracowanego przez
pracowników strony skarżącej zysku przedsiębiorstwa. Skarżący zarzucił ponadto
naruszenie przepisu art. 73 § 1 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005 r. w związku z
przepisem § 1 ust. 1 pkt 1 i 2, § 1 ust. 2 i § 1 ust. 3 załącznika nr 15 do
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z
dnia 16 marca 2005 r., przez jego niewłaściwą interpretację i jego nie
zastosowanie, polegające na przyjęciu, że specjalny dodatek z tytułu Karty Hutnika
(określany także jako specjalny dodatek miesięczny z tytułu Karty Hutnika): a) jest
nagrodą pieniężną, b) nie jest przyznawany z tytułu uroczystego dnia.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania za wszystkie instancje.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący wskazał
na potrzebę wykładni przepisu „§ 2 ust. 1 pkt 27 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalenia podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106
z późn. zm.)”, wobec zaistniałej rozbieżności w interpretacji tego przepisu w
orzecznictwie sądów, oraz wobec istnienia poważnych wątpliwości związanych z
wykładnią tego przepisu. W ocenie skarżącego istnieje konieczność wyjaśnienia:
a/ czy ekwiwalent pieniężny z tytułu zwrotu kosztów przejazdów urlopowych,
świadczenia na pomoce naukowe dla dzieci, świadczenia z tytułu uroczystych dni,
jak tradycyjne „barbórkowe” są jedynymi dodatkowymi świadczeniami
wymienionymi w przepisie § 2 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia wobec użytego w tym
przepisie zwrotu: „tj.”, a nadto zwrotu: „jak” użytego w tym przepisie w części
dotyczącej świadczenia z tytułu uroczystych dni, jak tradycyjne „barbórkowe, z
wyjątkiem nagród pieniężnych wypłatach z tytułu uroczystych dni”; czy przy
wykładni zwrotu: świadczenia z tytułu uroczystych dni, jak tradycyjne „barbórkowe”
9
dopuszczalnym jest odpowiednie stosowanie przepisów § 3 ust. 3 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie szczegółowych przywilejów dla
pracowników górnictwa - Karta górnika (Dz. U. z 1982 r. Nr 2, poz. 13 z
późniejszymi zmianami), przy fakcie nie określenia przez właściwych ministrów na
podstawie § 3 ust. 4 powyższego rozporządzenia Rady Ministrów rodzaju, ilości i
wartości artykułów objętych świadczeniem w naturze; czy wobec użytego w
przepisie § 2 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia zwrotu: „świadczenia z tytułu uroczystych
dni, jak tradycyjne „barbórkowe” dopuszczalnym jest objęcie zakresem
znaczeniowym tego dodatkowego świadczenia także świadczenia pieniężnego
literalnie nie nazwanego w ten sposób, a przysługującego pracownikom innych
branż w formie jednorazowego, tradycyjnego i wieloletniego dodatku z okazji
obchodów uroczystego dnia (na przykład Dnia Hutnika) obok innego dodatkowego
świadczenia pieniężnego (na przykład Karty Hutnika): - wobec historycznego
ujęcia, że „ barbórkowe” w górnictwie jak i tradycyjny dodatek z okazji obchodów
„Dnia Hutnika” były świadczeniami w naturze, stopniowo przekształcając się
wyłącznie w świadczenie pieniężne jako równowartość świadczenia w naturze,
wobec faktu, że obydwa świadczenia dodatkowe, to jest „barbórkowe” w górnictwie
jak i tradycyjny dodatek z okazji obchodów „Dnia Hutnika” w hutnictwie, były i są
dodatkowymi świadczeniami innymi niż specjalne wynagrodzenie miesięczne w
górnictwie oraz miesięczny specjalny dodatek z tytułu Karty Hutnika.
Uzasadniając skargę kasacyjną podano, że przepisy art. 73 § 1
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z
dnia 16 marca 2005 r. i § 3 załącznika nr 15 do Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy dla Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005 r. przyznają
pracownikom tradycyjny dodatek z okazji obchodów Dnia Hutnika (określany także
jako dodatek z tytułu Dnia Hutnika), w formie świadczenia pieniężnego jak
tradycyjne „barbórkowe”, który nie jest nagrodą i nie jest płacony z wypracowanego
przez pracowników strony skarżącej zysku przedsiębiorstwa. Ustalanie zaś
corocznie przez stronę skarżącą, w oparciu o przepis § 3 załącznika nr 15 do
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Koksowni P. Sp. z o.o. z
dnia 16 marca 2005 r. (zdanie drugie) terminu i wysokości tradycyjnego dodatku z
okazji obchodów Dnia Hutnika, jest prawnie dopuszczalne i nie jest sprzeczne z
10
treścią przepisu § 2 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 18 grudnia 1998 r., a nadto jest zgodnie z treścią przepisu § 3 ust. 4
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie szczegółowych
przywilejów dla pracowników górnictwa - Karta górnika (Dz. U. z 1982 r. Nr 2, poz.
13 z późniejszymi zmianami) stanowiącego podstawę do wydania aktów
wykonawczych określających rodzaj, ilość i wartość artykułów objętych
świadczeniem w naturze.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z
późniejszymi zmianami; dalej określana jako ustawa systemowa) podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych będących
pracownikami stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym
od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. W podstawie
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób nie uwzględnia
się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub
odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków. Według art. 20 ust. 1
ustawy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz
ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie
emerytalne i ubezpieczenia rentowe.
Według art. 12 ust. 1, ust. 2 i ust. 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r., Nr 51, poz. 307 z
późniejszymi zmianami) za przychody ze stosunku pracy uważa się wszelkiego
rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich
ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w
szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny
nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany
urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry
ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również
11
wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Wartość pieniężną świadczeń w naturze przysługujących pracownikom na
podstawie odrębnych przepisów ustala się według przeciętnych cen stosowanych
wobec innych odbiorców - jeżeli przedmiotem świadczenia są rzeczy lub usługi
wchodzące w zakres działalności pracodawcy. Za pracownika uważa się osobę
pozostającą między innymi w stosunku pracy.
Szczegółowy katalog wyłączeń niektórych rodzajów powyższych przychodów
z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zawiera § 2
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w
sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z późniejszymi
zmianami; dalej określane jako rozporządzenie) wydanego na podstawie
upoważnienia zawartego w art. 21 ustawy systemowej. Jak trafnie wskazał Sąd
Apelacyjny, przepisy rozporządzenia jako ustanawiające wyjątki od zasady
ustalania podstawy wymiaru składek od wszystkich przychodów ze stosunku pracy
wykładane muszą być ściśle.
W myśl § 2 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia, podstawy wymiaru składek nie
stanowią dodatkowe świadczenia niemające charakteru deputatu przyznawane na
podstawie przepisów szczególnych - kart branżowych lub układów zbiorowych
pracy, to jest ekwiwalent pieniężny z tytułu zwrotu kosztów przejazdów urlopowych,
świadczenia na pomoce naukowe dla dzieci, świadczenia przyznawane z tytułu
uroczystych dni, jak tradycyjne „barbórkowe”, z wyjątkiem nagród pieniężnych
wypłacanych z tytułu uroczystych dni.
Nie budzi wątpliwości, że katalog dodatkowych świadczeń niestanowiących
podstawy wymiaru składek jest zamknięty: są nimi tylko świadczenia wymienione w
tym przepisie, a wśród nich świadczenia przyznawane z tytułu uroczystych dni na
podstawie kart branżowych lub układów zbiorowych pracy. Bez wątpienia nie
chodzi przy tym o każde świadczenie wypłacane pracownikom określonej branży w
okresie, na który przypada ich święto. Precyzując pojęcie „świadczenia
przyznawanego z tytułu uroczystych dni”, ustawodawca odwołał się bowiem do tzw.
tradycyjnego „barbórkowego”, stąd trudno odmówić racji Sądowi odwoławczemu,
że kwestia charakteru tego ostatnio wymienionego świadczenia ma podstawowe
12
znaczenie dla wykładni § 2 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia w tej części, w której
wyłącza z podstawy wymiaru składek inne świadczenia przyznawane z tytułu
uroczystych dni. Nie budzi też wątpliwości, że w świetle § 3 ust. 3 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie szczególnych przywilejów dla
pracowników górnictwa – Karta górnika (Dz. U. z 1982 r. Nr 2, poz. 13 z
późniejszymi zmianami; dalej określane jako Karta górnika) tradycyjne
„barbórkowe” jest prawem honorowym, przyznawanym z okazji Dnia Górnika i co
do zasady jako świadczenie w naturze, a tylko ewentualnie w ekwiwalencie
pieniężnym.
Charakteru analogicznego do tradycyjnego „barbórkowego” nie ma - w
przypadku wnioskodawcy - specjalny dodatek miesięczny z tytułu Karty Hutnika
przysługujący pracownikom w oparciu o Załącznik nr 15 do Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy dla Pracowników „Koksowni P.” sp. z o.o. z dnia 16 marca 2005
r. Biorąc pod uwagę wynikające z tego aktu prawnego zasady przyznawania tego
wynagrodzenia, jak i jego wysokość (między innymi okres obliczeniowy, roczne
wynagrodzenie jako podstawa do obliczenia wysokości specjalnego wynagrodzenia
rocznego, wynoszącego od 5% do 20% podstawy w zależności od stażu pracy), a
nadto określenie sytuacji, gdy wynagrodzenie to nie przysługuje, uznać należy, że
jest to dodatkowe wynagrodzenie roczne wypłacane nie z tytułu uroczystego dnia, a
jedynie w okresie, na który przypada Dzień Hutnika, przysługujące pracownikom
Huty na zasadach zbliżonych do analogicznych świadczeń wypłacanych
pracownikom innych branż w oparciu o obowiązujące ich zakładowe źródła
płacowe, czy też pracownikom sfery budżetowej na podstawie ustawy z dnia 12
grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek
sfery budżetowej (Dz. U. Nr 160, poz. 1080 z późniejszymi zmianami). Brak jest zaś
przesłanek do stwierdzenia, że w zamyśle ustawodawcy tego rodzaju dodatkowe
przychody pracowników osiągnięte w ciągu roku miałyby nie stanowić podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, skoro nawet nagrody pieniężne
przyznawane z tytułu uroczystego dnia taką podstawę stanowią (§ 2 ust. 1 pkt 27 in
fine rozporządzenia). Analogiczne stanowisko zajął już Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 13 września 2011 r., I UK 38/11 (niepublikowane).
13
Odnośnie dodatku z tytułu Dnia Hutnika, który został określony w art. 73 § 1
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników „Koksowni P.” sp. z o.o. i
w § 3 załącznika nr 15 wyżej wymienionego układu należy wskazać, że inaczej, niż
to wynika z treści § 3 ust. 3 wskazanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 30 grudnia 1981 r., przedmiotowy dodatek przysługuje w formie pieniężnej (a
nie w naturze); jego wysokość oraz termin wypłaty są corocznie ustalane przez
Prezesa Zarządu Dyrektora Naczelnego w uzgodnieniu z międzyzakładowymi
organizacjami związkowymi. Tym samym przepisy płacowe obowiązujące u
wnioskodawcy nie określiły dodatku w stałej wysokości, jak również sam termin
wypłaty jest przedmiotem uzgodnień i nie musi przypadać na Dzień Hutnika.
Powyższe cechy charakterystyczne dodatku przemawiają za stwierdzeniem, że
świadczenie to jest w istocie nagrodą dla pracowników z tytułu uroczystego dnia,
gdyż wysokość dodatku jest zależna od wypracowanego przez pracowników zysku
przedsiębiorstwa.
Nagroda taka nie mieści się kategorii wyłączeń przewidzianych w § 2 ust. 1
pkt 27 rozporządzenia, który rozróżnia świadczenia przyznawane z tytułu
uroczystych dni i nagrody pieniężne wypłacane z tytułu uroczystych dni (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2011 r., I UK 30/11, niepublikowane).
Z tych względów Sąd Najwyższy za prawidłowy uznał pogląd Sądu
Apelacyjnego, że dodatkowe specjalne wynagrodzenie miesięczne z tytułu Karty
Hutnika i dodatek z tytułu Dnia Hutnika stanowią podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, wobec czego z mocy art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.