Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 12/12
POSTANOWIENIE
Dnia 10 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z wniosku M. R. i A. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o ustalenie istnienia bądź nieistnienia ubezpieczeń społecznych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 maja 2012 r.,
zażalenia wnioskodawczyni M. R. na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 30
listopada 2011 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
30 listopada 2011 r. odrzucił apelację M. R. od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 11 sierpnia 2011 r., mocą którego oddalono
odwołanie M. R. i A. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 27 stycznia
2011 r.
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, iż w dniu 11 sierpnia 2011 r.
profesjonalny pełnomocnik ubezpieczonej będący radcą prawnym, po ogłoszeniu
wyroku przez Sąd Okręgowy, wniósł o sporządzenie uzasadnienia tegoż
orzeczenia. Wniosek ten złożył w formie ustnej do protokołu. Uzasadnienie wyroku
2
zostało doręczone wnioskodawcy w dniu 4 października 2011 r., a w dniu 18
października 2011 r. profesjonalny pełnomocnik ubezpieczonej wniósł w jej imieniu
apelację od powyższego wyroku.
Sąd Apelacyjny zważył, iż wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem
powinien być złożony na piśmie, a prawo do ustnego zgłoszenia tej treści wniosku
nie przysługiwało stronie reprezentowanej przez radcę prawnego. Biorąc powyższe
pod uwagę Sąd drugiej instancji uznał wniosek pełnomocnika o sporządzenie
uzasadnienia zgłoszony podczas posiedzenia jawnego wyznaczonego w celu
publikacji wyroku Sądu Okręgowego za nieskuteczny. To z kolei powoduje, że
przedmiotową sytuacje należy ocenić tak, jakby strona nie zażądała uzasadnienia
wyroku w terminie. W konsekwencji termin do wniesienia apelacji rozpoczął bieg od
dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia. Skoro w przedmiotowej
sprawie wyrok Sądu Okręgowego zapadł 11 sierpnia 2011 r., to od tego dnia biegł
termin do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia, który upłynął 18 sierpnia
2011 r. Jeżeli strona nie zażądała skutecznie uzasadnienia wyroku w terminie
tygodniowym od ogłoszenia sentencji wyroku, termin do wniesienia apelacji biegnie
od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia – a zatem termin ten
upłynął 1 września 2011 r. Profesjonalny pełnomocnik wniósł apelację 18
października 2011 r., czyli po upływie ustawowego terminu. Okoliczność, że Sąd
pierwszej instancji uznał za skuteczny wniosek o uzasadnienie, a następnie wyrok z
uzasadnieniem doręczył stronie żądającej, nie ma wpływu na bieg terminu do
wniesienia apelacji. Fakt, iż Sąd pierwszej instancji nie odrzucił środka
odwoławczego, nie może sanować przekroczenia przez skarżącego terminu do
wniesienia apelacji i wyłączać sankcję przewidzianą w art. 373 k.p.c. w związku z
art. 370 k.p.c. Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 373
k.p.c. w związku z art. 370 k.p.c. oraz art. 466 k.p.c. postanowił odrzucić apelację.
Na powyższe postanowienie ubezpieczona złożyła zażalenie, zarzucając
naruszenie art. 87 ust. 1 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej polegające na
wyjściu przez Sąd Apelacyjny poza dopuszczalne granice wykładni,
skonstruowaniu normy nieprzewidzianej przez ustawodawcę i oparcie
rozstrzygnięcia na tej normie, a także naruszenie przepisów postępowania: 1/ art.
466 k.p.c., poprzez jego błędną wykładnię wyrażającą się w uznaniu, iż przepis ten
3
uniemożliwia profesjonalnemu pełnomocnikowi złożenie wniosku o sporządzenie
uzasadnienia wyroku ustnie do protokołu rozprawy publikacyjnej; 2/ art. 328 k.p.c.
w związku z art. 466 k.p.c., poprzez ich błędne zastosowanie polegające na
przyjęciu, iż pełnomocnik ubezpieczonej nie złożył skutecznie wniosku o
sporządzenie uzasadnienia wyroku; 3/ art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 361
k.p.c., poprzez wydanie uzasadnienia bez wyjaśnienia w stopniu wystarczającym
podstawy prawnej rozstrzygnięcia; 4/ art. 369 § 1 k.p.c., poprzez jego
niezastosowanie; 5/ art. 369 § 2 k.p.c., poprzez jego zastosowanie pomimo
niezaistnienia przesłanek ku temu; 6/ art. 373 k.p.c. w związku z art. 370 k.p.c.,
poprzez ich zastosowanie pomimo niezaistnienia przesłanek ku temu. Żaląca się
wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie na jej rzecz
kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Zdaniem żalącej się, brak jest podstaw dla uznania, że celem przepisu art.
466 k.p.c. jest cokolwiek ponad polepszenie sytuacji procesowej pracownika lub
ubezpieczonego. W szczególności brak jest jakichkolwiek argumentów
przemawiających za uznaniem, iż celem przedmiotowej regulacji jest pogorszenie
sytuacji procesowej strony działającej przez profesjonalnego pełnomocnika w
porównaniu do sytuacji procesowej tej strony w postępowaniu zwykłym, poprzez
uniemożliwienie jej złożenia ustnie do protokołu posiedzenia przeznaczonego na
publikację wyroku wniosku o sporządzenie uzasadnienia tego wyroku. Takiej
wykładni, w ocenie żalącej się, sprzeciwia się systematyka jak i cel regulacji.
Ponadto żaląca się zwróciła uwagę, iż zamiar ograniczenia uprawnień
procesowych strony postępowania odrębnego, reprezentowanej przez
profesjonalnego pełnomocnika, winien w normie prawa procesowego wynikać
wprost z tekstu interpretowanego przepisu – żadna natomiast część tekstu art. 466
k.p.c. nie wyraża takiego ograniczenia. W konkluzji żaląca się stwierdził, że
dokonana przez Sąd Apelacyjny wykładnia w istocie prowadzi do uzupełnienia
normy prawnej o elementy nieprzewidziane przez prawodawcę i stoi w
sprzeczności z treścią art. 87 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji RP. Orzeczenie sądu
musi bowiem zostać oparte na przepisach prawa powszechnie obowiązującego,
4
których zamknięty katalog zawiera art. 87 ust. 1 Konstytucji RP. Tymczasem w
zaskarżonym postanowieniu dokonano uzupełnienia norm ustawowych o treść nimi
nieobjętą i na tej podstawie wydano orzeczenie nieodpowiadające prawu, co
stanowi naruszenie art. 2 Konstytucji RP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Analizę prawidłowości zaskarżonego postanowienia rozpocząć wypada od
przytoczenia treści art. 369 § 1 i 2 k.p.c., który statuuje dwutygodniowy termin do
wniesienia apelacji, biegnący od doręczenia stronie skarżącej wyroku z
uzasadnieniem lub – w sytuacji, gdy strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w
ciągu tygodnia od ogłoszenia sentencji – od dnia, w którym upłynął termin do
żądania uzasadnienia. Z regulacją tą koresponduje przepis art. 328 § 1 zdanie
pierwsze k.p.c., zgodnie z którym uzasadnienie wyroku sporządza się na żądanie
strony, zgłoszone w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji wyroku, a
w wypadku, o którym mowa w art. 327 § 2 k.p.c. – od dnia doręczenia sentencji
wyroku. Poza sytuacją opisaną normą art. 328§1 zdanie trzecie k.p.c. (tj.
obowiązku sporządzenia przez sąd z urzędu uzasadnienia wyroku, gdy wyrok
został zaskarżony w ustawowym terminie oraz gdy wniesiono skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia), zasadą jest zatem
sporządzanie uzasadnień wyroków tylko wtedy, gdy strona wystąpiła w inicjatywą w
tym zakresie, zgłaszając tej treści żądanie. Dla wszelkich wniosków i oświadczeń
stron składanych poza rozprawą art. 125 § 1 k.p.c. przewiduje zaś formę pisemną,
odpowiadającą warunkom określonym w art. 126 k.p.c. (w tym warunkowi podpisu
strony lub pełnomocnika), a w przypadku pewnych rodzajów pism procesowych –
także w przepisach szczególnych. Wyjątkiem od tej reguły jest regulacja art. 466
k.p.c., w myśl której pracownik lub ubezpieczony działający bez adwokata bądź
radcy prawnego może zgłosić w sądzie właściwym ustnie do protokołu powództwo
oraz treść środków odwoławczych i innych pism procesowych, a więc także
wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku. Przepis ten ma jednak szczególnych
charakter i jako taki nie podlega rozszerzającej wykładni. W konsekwencji tegoż,
zawartej w nim normy prawnej nie można stosować w innych sprawach niż
5
rozpoznawane w postępowaniu odrębnym sprawy z zakresu prawa pracy i
ubezpieczeń społecznych, a wynikającego z niej uprawnienia do ustnego składania
treści pism procesowych nie należy przypisywać podmiotom innym niż wymienione
w przepisie, tj. zarówno drugiej stronie procesu (pracodawcy, organowi
rentowemu), jak i pracownikom oraz ubezpieczonym reprezentowanym przez
profesjonalnych pełnomocników, a tym bardziej tymże pełnomocnikom w osobach
adwokatów lub radców prawnych. Należy podzielić zatem pogląd wyrażony w
postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2000 r., I PKN 579/99
(OSNP 2001 nr 15, poz. 488) oraz z dnia 21 kwietnia 2005 r., I PZ 44/04 (OSNP
2006 nr 1 -2, poz. 16), zgodnie z którym radca prawny (adwokat) występujący w
charakterze strony lub jej pełnomocnika nie może skorzystać z dobrodziejstwa art.
466 k.p.c. i złożyć ustnie do protokołu treści pisma procesowego, także wniosku w
sporządzenie uzasadnienia wyroku.
W rozpoznawanej sprawie zgłoszenie przez profesjonalnego pełnomocnika
strony ustnego wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku już po zamknięciu
rozprawy i ogłoszeniu orzeczenia oraz podaniu jego ustnych motywów nie mogło
zatem odnieść skutku w zakresie biegu terminów przewidzianych dla zaskarżenia
wyroku w rozumieniu art. 328 § 1 k.p.c. w związku z art. 369 k.p.c. W konsekwencji
tego, złożona przez stronę apelacja od orzeczenia pierwszoinstancyjnego jako
spóźniona podlegała odrzuceniu z mocy art. 373 k.p.c. w związku z art. 370 k.p.c.
Wobec prawidłowości zaskarżonego postanowienia należało orzec o
oddaleniu zażalenia ubezpieczonej stosownie do art. 398¹⁴ w związku z art. 394¹ §
3 k.p.c.