Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 304/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "M." Spółki Akcyjnej w K.
przeciwko Gminie K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 marca 2011 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza na rzecz pozwanej od powódki kwotę 5400
(pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny odrzucił apelację pozwanej Gminy
K. w części, w jakiej skierowana była przeciwko orzeczeniu w części oddalającej
powództwo, zmienił wyrok Sądu Okręgowego w punkcie pierwszym
uwzględniającym powództwo o zapłatę z tytułu wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z nieruchomości w ten sposób, że powództwo oddalił i w punkcie
czwartym w ten sposób, iż pozostawił referendarzowi sądowemu rozstrzygnięcie o
kosztach procesu. Ponadto oddalił apelację pozwanej w pozostałej części i
rozstrzygnął o kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny, przytaczając ustalenia dokonane przez Sąd Okręgowy,
wskazał, że w wyniku uwzględnienia powództwa spółki M. S.A. w K. o uzgodnienie
treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 25 lipca 2005 r., spółka ta została wpisana do księgi wieczystej
jako właściciel nieruchomości położonej w K. przy ul. W. […] w miejsce Skarbu
Państwa. Powódka zażądała przekazania nieruchomości w lipcu 2005 r., ale
protokolarne przejęcie nastąpiło dopiero w dniu 30 listopada 2006 r. W okresie
objętym pozwem (od 1 grudnia 1998 r. do 30 listopada 2006 r.) nieruchomość
pozostawała we władaniu Komunalnego Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej w K.,
który nie posiada osobowości prawnej i stanowi jednostkę organizacyjną Gminy K.
Sąd Okręgowy uznał, że Gmina ta posiada legitymację bierną, bowiem władała
nieruchomością będąc w złej wierze i bez znaczenia jest fakt, że czyniła to na
zlecenie innego podmiotu. Sąd drugiej instancji zajął odmienne stanowisko
wskazując, że do zadań Komunalnego Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej
stanowiącego jednostkę organizacyjną Gminy należy m.in. administrowanie i
zarządzanie nieruchomościami Skarbu Państwa na polecenie Prezydenta Miasta K.
działającego jako starosta wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej w
ramach gospodarowania zasobem nieruchomości Skarbu Państwa (art. 23 ust. 1
ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce gruntami, Dz. U. z 2010, Nr. 102,
poz. 651 ze zm., dalej u.g.n.). Prezydent Miasta gospodarował zatem
nieruchomością jako reprezentant Skarbu Państwa, który był posiadaczem
3
nieruchomości. W konsekwencji zarówno roszczenie o wynagrodzenie za
bezumowne korzystanie, jak i roszczenie windykacyjne przysługuje przeciwko
Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezydenta Miasta K., zaś Gmina nie
posiada legitymacji biernej. Wskazał również, że pisma powoda o wydanie
nieruchomości kierowane były do Prezydenta Miasta K. jako reprezentanta Skarbu
Państwa, co świadczy o jego wiedzy co do podmiotu, który był posiadaczem.
W skardze kasacyjnej opartej na pierwszej podstawie kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie
punktu drugiego i czwartego i jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa
co do kwoty 240.012,23 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 28 listopada 2007 r.,
ewentualnie o jego uchylenie we wskazanym zakresie i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania. Zarzuciła naruszenie prawa
materialnego poprzez: - niewłaściwe zastosowanie art. 224 - 226 k.c. w zw. z art.
230 k.c., - błędną wykładnię art. 23 ust. 1 u.g.n. oraz niewłaściwe zastosowanie art.
10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. 2001 r.,
Nr. 124, poz. 1361 ze zm., dalej u.k.w.h.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wobec nie zgłoszenia zarzutów prawa procesowego związanych
z dokonywaniem ustaleń faktycznych, Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami
dokonanymi przez Sąd drugiej instancji, w tym ustaleniem, że władztwo nad
nieruchomością wykonywał Skarb Państwa w zakresie oznaczonym przez
uprawnienia właścicielskie, natomiast pozwana poprzez swoją jednostkę
organizacyjną administrowała i zarządzała nieruchomością w imieniu i na rzecz
Skarbu Państwa i nie posiadała nieruchomości w imieniu własnym. W skardze
kasacyjnej nie podniesiono nadto zarzutu naruszenia art. 336 k.c., który mógłby
prowadzić do dokonania oceny prawidłowości jego zastosowania w ustalonym
stanie faktycznym w zakresie oceny charakteru posiadania Skarbu Państwa oraz
zakresu władztwa Gminy.
Konstrukcja zarzutów naruszenia przepisów art. 224 - 226 k.c. w zw. z art.
230 k.c. i błędnej wykładni przepisu art. 23 ust. 1 u.g.n. nie pozwala na ich
uwzględnienie.
4
Skarżący zarzuca niewłaściwe zastosowanie przepisów wymienionych
w ramach pierwszego zarzutu polegające na „przyjęciu przez sąd II instancji,
że pozwany nigdy nie był posiadaczem zależnym nieruchomości…. podczas, gdy
to pozwany gospodarował i władał nieruchomością…jako posiadacz zależny” oraz
błędną wykładnię przepisu wymienionego w ramach zarzutu drugiego poprzez
„stwierdzenie, że Prezydent Miasta K.…..nie jest posiadaczem ani samoistnym, ani
zależnym”.
Przypomnieć należy, że zgodnie z jednolitymi poglądami doktryny,
niewłaściwe zastosowanie danej normy prawnej (error contra ius in hypotesi)
polega na błędzie subsumcji, a więc nieprawidłowym podciągnięciu konkretnego
stanu faktycznego ustalonego w sprawie pod abstrakcyjny stan faktyczny zawarty
w hipotezie normy prawnej i w konsekwencji niewłaściwym doborze normy prawnej.
Błędna wykładnia (error contra similem vel rationem legis) oznacza nietrafne
rozumienie treści przepisu, co powoduje deformację normy prawnej wynikającej
z prawidłowo ustalonego przepisu prawa.
Sformułowanie przytoczonych wyżej zarzutów nie odpowiada tym kryteriom.
Posiadanie jest stanem faktycznym polegającym na faktycznym władaniu rzeczą
i od konkretnych okoliczności tego władania należy uzależnić ocenę jego
charakteru, tj. czy jest to posiadanie samoistne, czy zależne. Zakwestionowanie
oceny, że sposób wykonywania władztwa przez Skarb Państwa należy ocenić jako
posiadanie samoistne, lub że władztwo wykonywane przez pozwaną odpowiada
pojęciu posiadania zależnego, mogłoby być dokonane poprzez postawienie zarzutu
naruszenia art. 336 k.c. Tymczasem zarzutu naruszenia tego przepisu, który
mógłby prowadzić do dokonania oceny prawidłowości jego zastosowania
w ustalonym stanie faktycznym, skarżąca nie podniosła. Ocena zarzutów
naruszenia art. 224 - 226 w zw. z art. 230 k.c. i art. 23 ust. 1 u.g.n. nie jest wobec
tego możliwa, a ustalenie dokonane przez Sąd Apelacyjny, że posiadaczem
nieruchomości był Skarb Państwa w żadnym razie nie może prowadzić
do błędnego zastosowania art. 224 – 226 w zw. z art. 230 k.c. w sposób wskazany
przez skarżącą.
Aczkolwiek o posiadaniu i jego postaci decyduje wyłącznie sposób władania
rzeczą oceniany zgodnie z treścią art. 336 k.c., to o charakterze władania Skarbu
5
Państwa może nie przesądzać ocena zewnętrznych form władania nieruchomością,
lecz analiza podstawy prawnej tego władania (wyrok Sądu Najwyższego 4 lutego
2011 r. III CSK 124/10), a zatem - co do zasady - kwestia posiadania Skarbu
Państwa może być ustalona również poprzez analizę przepisów uprawniających go
do władania nieruchomością i oceny, czy akty władania były zgodne z kompetencją
ustawową i czy odpowiadały one tej podstawie, nawet jeżeli w okresie późniejszym
tytuł prawny do władania nieruchomości przyznany na tej podstawie prawnej został
uznany za nieważny. Powołany przez skarżącą przepis artykułu 23 u.g.n. stanowi
jedynie, że zasobem nieruchomości Skarbu Państwa gospodarują starostowie,
wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej i wymienia przykładowo
czynności, które mogą być przez nich wykonywane. Nie stanowi on zatem
kompetencji dla władania nieruchomością przez organ w nim określony dla siebie,
a jedynie określa kompetencję organu, który w ramach nim określonych działa
w imieniu Skarbu Państwa. Brak zarzutu naruszenia art. 336 k.c. powoduje,
że uchyla się spod kontroli kasacyjnej ocena faktycznych działań tego podmiotu.
Nadto skarżąca nie wskazuje w uzasadnieniu żadnych argumentów
na uzasadnienie tezy o błędnej wykładni tego przepisu.
Zarzuty w istocie zmierzają do niedopuszczalnego zatem zakwestionowania
ustaleń stanu faktycznego w zakresie tego, który podmiot wykonywał posiadanie
oraz do doprowadzenia do ustalenia w postępowaniu kasacyjnym, że posiadaczem
była Gmina K. Kwestia samoistności posiadania, jako przesłanki o naturze
prawnej, może wprawdzie stanowić przedmiot zarzutów formułowanych w ramach
pierwszej podstawy kasacyjnej przy właściwie sformułowanym zarzucie,
tj. powiązanym z art. 336 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września
2003 r., I CK 74/02, niepubl.), nie mniej kontrolę rozstrzygnięcia można
przeprowadzać w wypadku ustalenia, że dany podmiot posiadał daną rzecz.
Skarżąca natomiast kwestionuje sam fakt posiadania nieruchomości przez
Skarb Państwa.
Odnosząc się do zarzutu niewłaściwego zastosowania art. 10 u.k.w.h.,
polegającego na pominięciu skutków prawnych ex tunc, jakie wywołał wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 8 maja 2003 r. w odniesieniu do stosunków właścicielskich
nieruchomości, wskazać należy, iż brak jest jakichkolwiek wątpliwości co do
6
skutków prawnych wyroku w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym. Ma rację skarżąca, że orzeczenie wydane na
podstawie art. 10 u.k.w.h. wywołuje skutki prawne ex tunc, a w konsekwencji
zachodzą istotne zmiany w sferze prawa własności. Niewątpliwie odpadł zatem tytuł
prawny do władania nieruchomością przez Skarb Państwa, a jedynym właścicielem
– ze skutkiem wstecznym stała się powodowa spółka. Skoro Skarb Państwa nie był
właścicielem nieruchomości, to nie było podstawy prawnej do włączenia
nieruchomości do zasobu nieruchomości Skarbu Państwa, a w konsekwencji
zarządzania i administrowania tą nieruchomością przez Prezydenta Miasta K.
działającego jako starosta wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej w
ramach gospodarowania zasobem tych nieruchomości. Powyższe nie zaprzecza
jednak ocenie dokonanej przez Sąd Apelacyjny. Późniejsze podważenie tytułu
prawnego Skarbu Państwa do przedmiotowej nieruchomości w drodze wyroku o
uzgodnienie księgi wieczystej mimo, że wywarł on skutek ex tunc, w niczym
samego faktu posiadania nie zmieniło – nie pomniejszyło, ani nie zniosło; skutek
ex tunc wywiera skutki w sferze prawnej w zakresie prawa własności
nieruchomości, natomiast nie niweczy stanu faktycznego w zakresie posiadania,
który istniał od 1970 roku. Zważywszy na rodzaj zgłoszonego roszczenia istotny
jest zatem ustalony stan faktyczny w odniesieniu do władania nieruchomością od
1998 r., bowiem powód może dochodzić wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie w odniesieniu do posiadacza samoistnego w złej wierze, lub
posiadacza zależnego. Uzasadnienie tego zarzutu zawarte w skardze kasacyjnej
w przeważającej mierze sprowadza się do prezentowania argumentów, które mają
przemawiać za tym, że faktycznym posiadaczem zależnym nieruchomości była
Gmina, a zatem ponownie skarżąca zmierza do niedopuszczalnego
kwestionowania ustaleń faktycznych. Nadmienić trzeba również, że powołane przez
skarżącą orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2006 r., I CSK
185/2005 nie może mieć zastosowania w niniejszej sprawie z uwagi na zupełnie
odmienny stan faktyczny, bowiem przedmiotem rozważań był problem charakteru
posiadania przedsiębiorstwa państwowego wyposażonego w majątek w sytuacji,
gdy Skarb Państwa uzyskał ten majątek na podstawie nieważnej decyzji
nacjonalizacyjnej. Z powyższych względów nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia
7
niniejszej sprawy przedstawione w skardze pytanie prawne sprowadzające się do
tezy, jaki wpływ ma wyrok wydany w trybie art. 10 u.k.w.h. na przekazanie
nieruchomości do gospodarowania w trybie art. 23 ust. 1 u.g.n.
Wobec bezzasadności podstaw skargi kasacyjnej orzeczono jak w sentencji
na podstawie art. 39814
k.p.c., o kosztach rozstrzygając zgodnie z art. 98 k.p.c.
w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., w zw. z art. 39821
k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 6 ust.
7 w zw. z § 12 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1349 ze zm.).