Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 13/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania M. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Ł.
o zasiłek chorobowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 czerwca 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 2 sierpnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 15 grudnia 2010 r. znak […] Zakład Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w Ł. zmienioną decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Oddział w Ł. z dnia 25 stycznia 2011 r. znak […] (co do okresu odmowy) odmówił
M. S. prawa do zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenia chorobowego od 24
października 2010 r. do 30 listopada 2010 r. i nadal za cały okres nieprzerwanej
niezdolności do pracy wskazując jako podstawę prawną decyzji art. 13 ust 1 pkt 2
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst Dz.U. z 2005 r. Nr 31
poz. 267 ze zm.) i podnosząc, iż po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego 23
października 2010 roku wnioskodawca kontynuuje wcześniej podjętą - od dnia 1
lipca 2009 r. - działalność gospodarczą.
Odwołanie od decyzji wniósł wnioskodawca.
Sąd Rejonowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 18
kwietnia 2011 r., oddalił odwołanie.
Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawca M. S. zatrudniony był w firmie N. SA
w W. w okresie od 8 lipca 2002 r. do 23 października 2010 r. na podstawie umowy
o pracę. Wnioskodawca stał się niezdolny do pracy od dnia 19 października 2010 r.
Pracodawca wnioskodawcy wypłacił mu wynagrodzenie za czas niezdolności do
pracy od dnia 19 października 2010 r. do 23 października 2010 r. Niezdolność do
pracy wnioskodawcy trwała do 31 marca 2011 r.
Wnioskodawca wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wypłatę
zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia, to jest po 23 października
2010 r. Jednocześnie występując z wnioskiem o wypłatę zasiłku chorobowego
wnioskodawca wskazał, iż nie prowadzi „osobiście zarejestrowanej działalności
gospodarczej” od dnia 19 października 2010 r. ze względu na stan zdrowia,
podając także, iż z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie był
zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i chorobowe.
Wnioskodawca od lipca 2009 r. prowadzi działalność gospodarczą, która została
zawieszona od 30 grudnia 2010 r. W okresie niezdolności do pracy wnioskodawca
3
faktycznie nie podejmował czynności związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej.
Sąd Rejonowy stwierdził, że zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy
powstałej w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, jak i z tytułu niezdolności
do pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie przysługuje za okres po
ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy
kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą
tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo
zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu
choroby. Zdaniem Sądu Rejonowego, zasiłek chorobowy przysługuje w razie
niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, a więc jego funkcja substytutu
zarobku polega na zabezpieczeniu środków niezbędnych do utrzymania w okresie
trwania choroby. Taką zasadniczą funkcję spełnia zasiłek chorobowy w okresie
trwania tytułu ubezpieczenia chorobowego. Prawo do zasiłku chorobowego po
ustaniu tytułu ubezpieczenia jest natomiast wyjątkiem od ogólnej zasady
przysługiwania prawa do zasiłku chorobowego w czasie trwania ubezpieczenia
chorobowego. Odwołanie się do funkcji i celu prawa do zasiłku chorobowego,
udzielanego po przekroczeniu okresu objętego składką, pozwala na stwierdzenie,
że w kontekście ogólnych zasad nabywania prawa do zasiłku chorobowego, jest on
świadczeniem wyjątkowym, przysługującym tylko osobom niepodlegającym
ubezpieczeniu, i to z tytułu zdarzeń nieobjętych ryzykiem ubezpieczenia
chorobowego. Ryzyko, które ustawodawca zdecydował się finansować bez
ekwiwalentu w składce, zostało ogólnie ujęte jako niezdolność do pracy po ustaniu
tytułu ubezpieczenia.
Sąd pierwszej instancji analizował przesłankę „kontynuacji działalności
zarobkowej" lub „podjęcia działalności zarobkowej". Zauważył, że w art. 3 ustawy
zawierającym jej słownik, nie ma pojęcia „działalność zarobkowa", podobnie jak w
ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, która także pojęcia tego nie
wyjaśnia. Wykładnia pojęcia "działalności zarobkowej" użytego w cytowanym
przepisie, której wykonywanie w czasie orzeczonej niezdolności do pracy skutkuje
4
utrata prawa do zasiłku chorobowego - za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia
poprzez porównanie zakresu przedmiotowego przepisu art. 13 ust. 1 pkt 2 z art. 17
ust. 1 ustawy - przewidującym utratę prawa do zasiłku chorobowego w razie
wykonywania w czasie niezdolności do pracy - pracy zarobkowej za cały okres
zwolnienia - prowadzi do wniosku, iż zakres przedmiotowy pojęcia "działalności
zarobkowej" jest szerszy od pojęcia "praca zarobkowa" i obejmuje różne formy
prowadzenia działalności, w ramach której ubezpieczony uzyskuje dochód. Inna
działalność zarobkowa, to działalność stanowiąca źródło dochodu z tytułu własnej
pracy, niezależnie od podstawy jej wykonywania. Sąd przyjął przy tym, że jest to
tego rodzaju działalność zarobkowa, która stanowi tytuł do ubezpieczenia
społecznego. Tylko ona bowiem może być podstawą do wypłaty zasiłku w miejsce
utraconego dochodu, a więc uczynić zbędną ochronę ubezpieczeniową z tytułu
poprzedniej, zakończonej działalności. Sąd Rejonowy uznał, że pod pojęciem
działalności zarobkowej, należy rozumieć zatrudnienie, służbę lub inną pracę
zarobkową, albo prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, z których
uzyskuje się dochód.
Sąd Rejonowy stwierdził, że w kontekście brzmienia art. 13 ust. 1 pkt 2
nadanego na mocy nowelizacji ustawy dokonanej z mocą od 8 lutego 2005 r. nie
można pomijać przesłanki kontynuacji lub podjęcia działalności zarobkowej w
aspekcie brzmienia dalszej części przepisu, a mianowicie, iż działalność ta stanowi
tytuł do objęcia obowiązkowo lub dowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo
zapewnia prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby.
W myśl art. 3 ust. 1 ustawy zasiłkowej przez pojęciem tytułu ubezpieczenia
chorobowego należy rozumieć zatrudnienie lub inną działalność, których podjęcie
rodzi obowiązek ubezpieczenia chorobowego lub uprawnienie do objęcia tym
ubezpieczeniem na zasadach dobrowolności w rozumieniu przepisów ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych. Tytułem ubezpieczenia chorobowego jest
prowadzenie działalności gospodarczej. Nadto Sąd Rejonowy zauważył, że
prowadzenie działalności gospodarczej daje podstawę do objęcia dobrowolnym
ubezpieczeniem chorobowym. A zatem, w ocenie Sadu Rejonowego,
wnioskodawca prowadząc zarejestrowaną działalność gospodarczą od dnia jej
5
rozpoczęcia do okresu zawieszenia działalności gospodarczej posiadał tytuł do
objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym.
Apelację od powyższego wyroku wniósł wnioskodawca.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 2
sierpnia 2011 r., oddalił apelację.
W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji wydał trafne
orzeczenie, znajdujące oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym i
obowiązujących przepisach prawa. Sad Okręgowy zauważył, że spór w niniejszej
sprawie dotyczył prawa do zasiłku chorobowego za okres od 24 października
2010 r. do 31 marca 2011 r. oraz cały dalszy okres niezdolności do pracy. Istota
sporu sprowadzała się do rozstrzygnięcia zagadnienia, czy wnioskodawca w
okresie niezdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego
kontynuował działalność zarobkową w związku z czym w myśl art. 13 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jednolity Dz.U. z 2010 r., Nr
77, poz. 512) utracił prawo do zasiłku chorobowego za ten okres.
Sąd Okręgowy podniósł, że pojęcie działalności zarobkowej, niezdefiniowane
ani na gruncie ustawy zasiłkowej ani w ustawie o systemie ubezpieczeń
społecznych, należy rozumieć szeroko. W sensie rodzajowym wchodzi tu w grę
każda praca (działalność) zarobkowa, mogąca stanowić źródło dochodów. Sąd
zauważył, że w orzecznictwie, jeszcze na tle ustawy z grudnia 1974 r.,
wskazywano, że "działalnością zarobkową" jest działalność stanowiąca źródło
dochodu z tytułu własnej pracy, niezależnie od podstawy jej wykonywania. Jedną z
form działalności zarobkowej jest prowadzenie działalności gospodarczej na własny
rachunek. Dodatkowo przyjmowano, że jest to tego rodzaju działalność zarobkowa,
która stanowi tytuł do ubezpieczenia społecznego, ponieważ tylko taka działalność
może być podstawą do wypłaty zasiłku w miejsce utraconego dochodu, a więc
uczynić zbędną ochronę ubezpieczeniową z tytułu poprzedniej, zakończonej
działalności. Podkreślano, że działalność zarobkowa to "działalność stanowiąca
tytuł podlegania ubezpieczeniu chorobowemu". Obecnie warunek ten jest expressis
verbis wpisany w przepisie art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Sąd Okręgowy
6
stwierdził, że pod pojęciem podjęcia lub kontynuowania działalności zarobkowej,
stanowiącym przyczynę wyłączającą prawo do zasiłku, należy rozumieć istnienie
innych źródeł dochodów, będących tytułem do objęcia obowiązkowo lub
dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniających prawo do
świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby. Prowadzenie
działalności gospodarczej daje podstawę do objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym. Osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają
ubezpieczeniu społecznemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia
zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który
wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o
swobodzie działalności gospodarczej. Nadto, Sąd drugiej instancji wskazał, że
ocena, czy działalność gospodarcza rzeczywiście jest wykonywana, a więc także
czy zaistniała przerwa w jej prowadzeniu, należy do sfery ustaleń faktycznych.
Istnienie wpisu do ewidencji nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności
gospodarczej, jednakże wpis ten prowadzi do domniemania prawnego, według
którego osoba wpisana do ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o
zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, jest traktowana jako
prowadząca taką działalność. W konsekwencji domniemywa się, że skoro nie
nastąpiło wykreślenie działalności gospodarczej z ewidencji, to działalność ta była
faktycznie prowadzona i w związku z tym istniał obowiązek zapłaty składek na
ubezpieczenie społeczne. Także ustalenie, że przedsiębiorca przestał osiągać
dochody z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, nie jest jednoznaczne z
ustaleniem, że tej działalności nie prowadzi. W prawnym rozumieniu "zaprzestanie
działalności" następuje bowiem z chwilą jej formalnego zawieszenia lub
zakończenia z wykreśleniem z rejestru. Faktyczne zaprzestanie prowadzenia
działalności gospodarczej, które nie znalazło odzwierciedlenia w ewidencji
działalności gospodarczej, nie powoduje wyłączenia przedsiębiorcy prowadzącego
tę działalność z ubezpieczeń społecznego i zdrowotnego.
Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że brak jest jakichkolwiek podstaw
do uznania, iż wnioskodawca jest uprawniony do zasiłku chorobowego po ustaniu
tytułu ubezpieczenia z tytułu zatrudnienia. Zdaniem Sądu drugiej instancji, Sąd
Rejonowy prawidłowo przyjął, że choć wnioskodawca nie wykonywał czynności
7
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, działalność ta, wobec
braku jej zawieszenia zgodnie z art. 13 pkt 4 ustawy systemowej była
kontynuowana, a w związku z tym istniał tytuł do objęcia wnioskodawcy
dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. W ocenie Sądu Okręgowego nie
sposób uznać też, że wobec faktu wyrejestrowania działalności gospodarczej
wnioskodawcy z dniem 30 grudnia 2010 r., nieuprawnione było wyłączenie prawa
do zasiłku chorobowego w stosunku do całego okresu niezdolności do pracy po
ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, a nie tylko okresu wykonywania pracy
zarobkowej i objęcia tytułem do ubezpieczenia społecznego. Sąd Okręgowy uznał,
iż kontynuacja działalności zarobkowej w jakimkolwiek czasie po ustaniu tytułu
ubezpieczenia społecznego wyłącza prawo do zasiłku chorobowego za cały okres
do wyczerpania prawa do zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia.
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony skargą kasacyjną wniesioną
przez wnioskodawcę, w której zarzucono „naruszenie prawa procesowego, które
miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.: art. 382 w związku z art. 217 § 1 i 2,
art. 227, 233 i 391 § 1 k.p.c. - wskutek złamania zasady wszechstronnego
rozważenia zebranego materiału dowodowego i niewłaściwej oceny dokumentów
przedłożonych w postępowaniu, z których w sposób niebudzący wątpliwości
wynikało, że Skarżący od dnia 19.10.2010 r. (pierwsze zwolnienie lekarskie) do
dnia 31.03.2011 r. nie kontynuował żadnej działalności gospodarczej; art. 328 § 2
k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. na skutek tego, iż Sąd Okręgowy nie zamieścił
w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia oceny przedłożonych na tę okoliczność
dowodów i ustaleń, czy Skarżący w spornym okresie (19.10. - 30.12.2010)
prowadził działalność gospodarczą, czy też jej nie prowadził i czy stwierdzona
zaświadczeniami lekarskimi choroba nie stanowiła okresowego zaprzestania
prowadzenia tej działalności, co utrudnia z kolei dokonanie kontroli prawidłowości
zastosowania prawa materialnego (art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 13 pkt 4 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu
nadanym ustawą z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2008 r. Nr 141 poz.
888 ze zm. - dalej: ustawa systemowa)”.
8
Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono także naruszenie przepisów prawa
materialnego, tj. „przepisu art. 36 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, przez jego niezastosowanie w sprawie i przyjęcie, że w celu
kontynuacji prawa do zasiłku chorobowego po ustaniu stosunku pracy niezbędne
jest natychmiastowe wyrejestrowanie się z ewidencji działalności gospodarczej, w
sytuacji, gdy przepis ten przewiduje przynajmniej 7-dniowy termin na dokonanie tej
czynności, co przy prezentowanej przez Sąd Okręgowy wykładni pojęcia
„kontynuowania działalności gospodarczej" jako równoważnej z wpisem do
ewidencji, pozbawia Skarżącego prawa do zasiłku chorobowego już od następnego
dnia po faktycznym zaprzestaniu jej wykonywania; art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. 1999 r. Nr 60 poz. 636 ze zm. - dalej: ustawa
zasiłkowa), przez jego zastosowanie w sprawie, w sytuacji, gdy w okolicznościach
sprawy jest niesporne, że niezdolność wnioskodawcy do pracy powstała jeszcze w
czasie trwania zatrudnienia, jego sytuację prawną w zakresie zasiłku chorobowego
reguluje zatem art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej, a przepis art. 13 ust. 1 pkt 2 tejże
ustawy nie ma zastosowania, gdyż dotyczy on tylko przypadku, w którym
niezdolność do pracy powstała już po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego
(zob. m.in. Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 maja 2001 r., III ZP 8/2001, Biuletyn Sądu
Najwyższego 2001/5 str. 2); art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej przez błędną
wykładnię i uznanie, że wyłączenie prawa do zasiłku chorobowego w sytuacji
podjęcia/kontynuowania działalności gospodarczej po ustaniu tytułu ubezpieczenia
chorobowego dotyczy całego okresu niezdolności do pracy (do 182 dni), a nie tylko
okresu wykonywania pracy zarobkowej, co w sytuacji nawet 1. (jednego) dnia
spóźnienia (także wskutek wypadku losowego) w wyrejestrowaniu działalności
gospodarczej po ustaniu stosunku pracy ostatecznie pozbawiałoby ubezpieczonego
jakichkolwiek praw do zasiłku chorobowego za cały okres niezdolności do pracy, co
jest także sprzeczne z ratio legis ustawy zasiłkowej; art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 13
pkt 4 ustawy systemowej poprzez błędną ich wykładnię i przyjęcie, iż: wpis do
ewidencji działalności gospodarczej, mimo braku osobistego wykonywania
działalności gospodarczej i faktycznego zaprzestania wykonywania tej działalności
9
przez Skarżącego, powoduje tytuł ubezpieczenia społecznego (chorobowego),
przesądza każdorazowo o prowadzeniu przez wnioskodawcę działalności
gospodarczej, w sytuacji, gdy ugruntowanym jest pogląd orzecznictwa Sądu
Najwyższego, że wpis do ewidencji, jak również fakt niewyrejestrowania
działalności z ewidencji, nie może sam w sobie stanowić o tym, czy wnioskodawca
faktycznie prowadził działalność gospodarczą, czy też nie; przez przyjęcie, iż
bezsporny fakt, że Skarżący w spornym okresie nie podejmował czynności
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej nie ma znaczenia dla
kwalifikacji tego zachowania jako braku kontynuacji działalności zarobkowej, a co
za tym idzie, iż Skarżący posiadał tytuł do objęcia fakultatywnym ubezpieczeniem
chorobowym; art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej (tekst jednolity: Dz.U. 2010 r. Nr 220 poz. 1447) w zw. z art. 8 ust. 6
pkt 1 ustawy systemowej, poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że z
zorganizowanego i ciągłego charakteru działalności gospodarczej wynika, iż jest
ona prowadzona nawet w okresie faktycznego okresowego jej niewykonywania z
powodu choroby, i że osoba fizyczna, która nie wykonuje faktycznie działalności
gospodarczej jest przedsiębiorcą i ma podstawy do objęcia ubezpieczeniem
społecznym”.
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i
poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy temu
ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie obu wyroków i orzeczenie co
do istoty sprawy oraz zasądzenie na rzecz odwołującego się kosztów
postępowania.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Uzasadniony jest zarzut skargi odnoszący się do naruszenia art. 13 ust. 1
pkt 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U.
z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm. – zwanej ustawą zasiłkową). Powoduje to
konieczność uwzględnienia skargi kasacyjnej, mimo że pozostałe jej zarzuty nie są
10
zasadne. Niezasadne są zarzuty naruszenia przepisów postępowania. Skarżący
zarzuca nierozważenie zebranego materiału dowodowego, niewłaściwą ocenę
dowodów oraz takie wady uzasadnienia zaskarżonego wyroku, które
uniemożliwiają rzekomo jego kontrolę w postępowaniu kasacyjnym. Zarzuty te nie
mogą być uznane za słuszne nie tylko z tego względu, że podstawą skargi nie
mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3
k.p.c.) a uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie jest obarczone takimi
mankamentami, które uniemożliwiają przeprowadzenie kontroli kasacyjnej
orzeczenia lecz również dlatego, że Sąd Okręgowy ustalił okoliczność, której te
zarzuty dotyczą, zgodnie z twierdzeniami skarżącego. Zaakceptował ustalenia
dokonane w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, między innymi, okoliczność
niepodejmowania przez ubezpieczonego czynności związanych z prowadzeniem
działalności gospodarczej w okresie niezdolności do pracy. Spór w tej sprawie
sprowadzał się do wykładni pojęcia kontynuowania działalności zarobkowej
stanowiącej tytuł do objęcia dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym użytego w
art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej z 25 czerwca 1999 r. w jego obecnym
brzmieniu. Pozostałe przepisy prawa materialnego objęte podstawami skargi nie
były stosowane w tej sprawie, mogły mieć co najwyżej pomocnicze znaczenie.
Według przepisu art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zasiłek chorobowy z
tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie trwania ubezpieczenia
chorobowego, jak i z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu
ubezpieczenia nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia
chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy kontynuuje działalność zarobkową
lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub
dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń
za okres niezdolności do pracy z powodu choroby. W rozpatrywanym przypadku
pozbawienie prawa do zasiłku z tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie
trwania ubezpieczenia chorobowego, trwającej po jego ustaniu miałoby nastąpić
wobec kontynuowania działalności zarobkowej stanowiącej tytuł do objęcia
dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. W aktualnym stanie prawnym
pozbawienie prawa do zasiłku następuje zarówno w przypadku niezdolności do
11
pracy powstałej w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego jak i po jego ustaniu.
Dlatego nie mogą być uznane za słuszne zarzuty skarżącego wywodzone z
wykładni tego przepisu dokonywanej przed jego zmianą wprowadzoną od 1 lipca
2004 r. Przed tą zmianą zasiłek nie przysługiwał „za okres po ustaniu tytułu
ubezpieczenia społecznego” a w przepisie brak było regulacji dotyczącej czasu
powstania niezdolności do pracy. Natomiast słusznie zarzuca skarżący błąd w
wykładni tego przepisu w obecnym brzmieniu, w zakresie rozumienia pojęcia
kontynuacji działalności zarobkowej.
Przypomnieć należy, że prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu
ubezpieczenia ma charakter wyjątkowy. Wyjątkowość wyraża się w przyznaniu
prawa do świadczenia w okresie, za który nie jest opłacana składka, osobom
niepodlegającym ubezpieczeniu. Trzeba też przypomnieć, że zasiłek chorobowy
zastępuje utracony zarobek. Sąd Najwyższy wyraził pogląd (zasługujący na
aprobatę), że ryzykiem chronionym jest w tym przypadku niemożność wykonywania
(kontynuowania lub podjęcia) każdej działalności zarobkowej, zarówno tej, której
wykonywanie dawało tytuł do objęcia ubezpieczeniem, jak i wykonywanej
równolegle z taką działalnością a ponadto jakiejkolwiek nowej działalności dającej
źródło utrzymania. Jeżeli po ustaniu tytułu ubezpieczenia dojdzie do kontynuowania
lub podjęcia działalności zostanie ona objęta ubezpieczeniem chorobowym.
Wówczas zdarzenie ubezpieczeniowe (choroba) będzie pozostawać w związku z
nowym tytułem ubezpieczeniowym (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30
sierpnia 2001 r., III ZP 11/01 OSP 2002 nr 1, poz. 18, OSP 2002 nr 12, poz. 151 z
glosą H. Pławuckiej).
W ocenie Sądu Najwyższego w składzie rozpoznającym tę sprawę,
pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego miałoby uzasadnienie wówczas, gdyby
wnioskodawca uzyskał tytuł ubezpieczenia w postaci prowadzenia działalności
gospodarczej (kontynuując działalność, która nie podlegała obowiązkowi opłacania
składek wobec prowadzenia jej równolegle z pracowniczym zatrudnieniem), czyli
gdyby podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej, a w konsekwencji nabył tytuł do objęcia dobrowolnym
ubezpieczeniem chorobowym. W tym kontekście nabiera znaczenia okoliczność
faktycznego prowadzenia (kontynuowania) działalności gospodarczej po ustaniu
12
ubezpieczenia pracowniczego. W świetle utrwalonego orzecznictwa Sądu
Najwyższego dotyczącego podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej (tytułem przykładu,
z nowszych orzeczeń można przywołać wyroki Sądu Najwyższego: z 22 lutego
2010 r., I UK 240/09, LEX nr 585723, z 18 października 2011 r., II UK 51/11, LEX nr
1110977 i z 18 listopada 2011 r., I UK 156/11, LEX nr 1102533) należy stwierdzić,
że wpis do ewidencji tej działalności (rejestru) stwarza domniemanie jej
prowadzenia. Domniemanie to może zostać obalone w razie udowodnienia, że
działalność ta nie była prowadzona wskutek zaistnienia szczególnych, zazwyczaj
losowych, okoliczności. W takich okolicznościach nie powstaje obowiązek
ubezpieczenia społecznego a co za tym idzie nie powstaje tytuł do objęcia
dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Podleganie obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym nie obejmuje okresu, w którym zaprzestano
prowadzenia działalności gospodarczej albo zawieszono jej prowadzenie na
podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej (tekst jednolity: Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.).
W rozpatrywanym przypadku, zachowanie przez wnioskodawcę prawa do
zasiłku chorobowego w okresie do 30 grudnia 2010 r. (do ustalonego przez Sądy
zawieszenia prowadzenia działalności gospodarczej) miałoby miejsce w razie
udowodnienia przez niego, że faktycznie tej działalności nie prowadził. Gdyby
wnioskodawca nie obalił domniemania wynikającego z zarejestrowania działalności
należałoby przyjąć, że w tym okresie nabył nowy (niepracowniczy) tytuł do objęcia
dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Natomiast w okresie późniejszym
pozbawienie prawa do zasiłku mogłoby mieć miejsce jedynie w razie udowodnienia
przez organ rentowy okoliczności uzyskiwania dochodów przez wnioskodawcę czyli
kontynuowania działalności zarobkowej w rozumieniu art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa. Tego okresu nie obejmuje domniemanie prowadzenia działalności
gospodarczej. W okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej
wnioskodawca nie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (art. 13 pkt
4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
13
205, poz. 1585 ze zm.) i nie dotyczył go obowiązek opłacania ubezpieczenia
chorobowego (art. 36a tej ustawy).
Sąd Najwyższy nie znajduje podstaw do uznania, że w świetle
analizowanego przepisu art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej utrata prawa do
zasiłku chorobowego dotyczy całego okresu niezdolności do pracy po ustaniu tytułu
ubezpieczenia społecznego bez względu na okres trwania przesłanek utraty w nim
wymienionych. Przepis nie odnosi się do okresu niezdolności do pracy. Przepis nie
zawiera też określenia „cały okres”. Mowa jest w nim jedynie o nieprzysługiwaniu
zasiłku „za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego”. Wykładnia
dokonana w zaskarżonym wyroku nie ma zatem dostatecznych podstaw. Zasiłek
nie przysługuje jedynie w okresie trwania wymienionych w nim okoliczności.
Z tych przyczyn skarga została uwzględniona, co spowodowało konieczność
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
(art. 39815
§ 1 k.p.c.).