Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 240/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania H. Z.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o ustalenie nie podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 1999 r.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 13 maja 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, dalej jako „organ rentowy” decyzją z dnia
12 listopada 2008 r., dalej jako „zaskarżona decyzja” stwierdził, że H. Z., dalej jako
„wnioskodawczyni” podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w
2
okresie od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 1999 r. z tytułu prowadzonej działalności
gospodarczej.
W odwołaniu od powyższej decyzji wnioskodawczyni domagała się jej
zmiany wskazując, iż powinna być wyłączona z obowiązku ubezpieczenia
społecznego w spornym okresie, albowiem przebywała w tym czasie na zasiłku
macierzyńskim.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. wyrokiem z
dnia 12 lutego 2009 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że wnioskodawczyni w
okresie od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 1999 r. nie podlegała obowiązkowym
ubezpieczeniom społecznym, emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
Sąd pierwszej instancji ustalił między innymi, że wnioskodawczyni od 1
kwietnia 1993 r. do 27 sierpnia 2000 r. była zatrudniona w O. Korporacji […] na
podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku inżyniera
budowy. W okresie od 25 marca 1998 r. do 7 listopada 1998 r. korzystała ze
zwolnienia lekarskiego. Od dnia 7 listopada 1998 r. przebywała na zasiłku
macierzyńskim. Dziecko urodziła w ósmym miesiącu ciąży poprzez cesarskie
cięcie. Na urlopie macierzyńskim przebywała do dnia 12 marca 1999 r.
Sąd pierwszej instancji ponadto ustalił, że wnioskodawczyni od 1996 r.
prowadziła zarejestrowaną działalność gospodarczą polegającą na wykonywaniu
kosztorysów budowlanych powykonawczych i dla biur projektów. Działalność tę
prowadziła wspólnie z siostrą. W czasie, gdy wnioskodawczyni przebywała na
zwolnieniu lekarskim, działalność gospodarczą wykonywała jej siostra. Ona także
pozostając w stosunku pracy, prowadziła działalność gospodarczą i z tego tytułu
nie płaciła żadnych składek. Wnioskodawczyni wyrejestrowała z dniem 28 lutego
1999 r. działalność gospodarczą.
Sąd pierwszej instancji ocenił, że niniejszej sprawie miała miejsce wyjątkowa
sytuacja w postaci długotrwałej choroby skutkująca niezdolnością do pracy z
powodu ciąży ( od 25 marca 1998 r. do 12 marca 2000 r., w tym wychowywaniem
dziecka od 7 listopada 1998r.), która pozwala przyjąć, iż w spornym okresie
wnioskodawczyni rzeczywiście nie mogła wykonywać działalności gospodarczej, co
3
z kolei uzasadnia ustalenie, że nie podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że wprawdzie w okresie objętym
zaskarżoną decyzją wnioskodawczyni figurowała w ewidencji działalności
gospodarczej jako przedsiębiorca, a zatem posiadała zewnętrzne przymioty
przedsiębiorcy, lecz mimo że nie zgłaszała organowi rentowemu przerwy w
prowadzeniu działalności gospodarczej uznać należy, że faktycznie zaprzestała
prowadzenia działalności, wyłączając tym samym obowiązek podlegania
ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu. Na przełomie stycznia i lutego 1999 r.
działalność prowadziła jej siostra. W tym czasie wnioskodawczyni sprawowała
opiekę nad noworodkiem. Biorąc pod uwagę, że po jej stronie nie istniała - i to na
długo przed spornym okresem - wola ciągłego prowadzenia działalności
gospodarczej (kłopoty zdrowotne z donoszeniem ciąży powodujące długotrwałe
zwolnienie od wykonywania pracy, konieczność przeprowadzenia cesarskiego
cięcia, następnie opieka na dzieckiem), jak również fakt, że jeszcze w trakcie
trwania urlopu macierzyńskiego działalność gospodarcza została wykreślona, Sąd
pierwszej instancji uznał, iż w spornym okresie miała miejsce przerwa w
prowadzeniu działalności gospodarczej, co uzasadnia uwzględnienie odwołania
wnioskodawczyni. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, powoływane przez
pełnomocnika organu rentowego orzeczenia Sądu Najwyższego w sprawie l UK
280/04 i III UZP 2/06 nie miały zastosowania w sprawie wobec jednoznacznego
ustalenia, że wnioskodawczyni działalności gospodarczej nie prowadziła.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 13
maja 2009 r. zmienił zaskarżony apelacją organu rentowego powyższy wyrok Sądu
pierwszej instancji w ten sposób, że oddalił odwołanie wnioskodawczyni od
zaskarżonej decyzji.
Sąd Apelacyjny uznał, że spór w przedmiotowej sprawie sprowadza się do
ustalenia, czy osoba korzystająca z zasiłku macierzyńskiego z tytułu zatrudnienia
na podstawie umowy o pracę i prowadząca w tym samym czasie pozarolniczą
działalność gospodarczą podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu,
rentowemu i wypadkowemu, a także zdrowotnemu w tytułu działalności
gospodarczej.
4
Sąd Apelacyjny zważył, że od 1 stycznia 1999 r., tj. od dnia wejścia w życie
przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze. zm., dalej jako „ustawa”) obowiązkowemu
ubezpieczeniu podlegają osoby fizyczne będące pracownikami (art. 6 ust. 1 pkt 1).
Obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu podlegają również osoby fizyczne
prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą (art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1
ustawy). Zgodnie z art. 13 pkt 4 tej ustawy obowiązek ubezpieczenia społecznego
osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą powstaje z dniem
rozpoczęcia działalności gospodarczej i trwa do dnia zaprzestania wykonywania tej
działalności. Ustawodawca przewidział, iż obowiązkiem ubezpieczenia objęte są
także osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek
macierzyński (art. 6 ust. 1 pkt 19), przy czym względem tych osób przymus
ubezpieczenia istnieje tylko wówczas, gdy „nie mają one ustalonego prawa do
emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń
społecznych" ( art. 9 ust. 6 ustawy).
Sąd Apelacyjny stwierdził, że podstawową zasadą obowiązującą w prawie
ubezpieczeń jest objęcie ubezpieczeniem tylko z jednego tytułu. Ustawodawca
przyjął przy tym, iż osoby będące pracownikami, spełniające jednocześnie warunki
do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym lub rentowym z innych
tytułów, są obejmowane ubezpieczeniami tylko z tytułu stosunku pracy.
Niewątpliwie przerwa w świadczeniu pracy spowodowana przebywaniem na urlopie
macierzyńskim nie powoduje utraty statusu pracownika.
Według Sadu Apelacyjnego, z literalnego brzmienia art. 6 ust. 1 pkt 19
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika jednakże, iż tytułem
przymusowego ubezpieczenia pracownika na czas korzystania z urlopu
macierzyńskiego i wychowawczego przestaje być pozostawanie w stosunku pracy,
a staje się albo tylko owo przebywanie na urlopach albo aktualizuje inny tytuł
ubezpieczenia. Ustawodawca wprowadził bowiem na czas opieki nad dzieckiem w
miejsce stosunku pracy odrębny tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych
w postaci zasiłku macierzyńskiego z chorobowego ubezpieczenia społecznego. Ma
to swoje uzasadnienie, albowiem w okresie urlopu macierzyńskiego pracownik nie
zachowuje prawa do wynagrodzenia. Oznacza to, że w razie przerwy w
5
świadczeniu pracy spowodowanej urodzeniem dziecka i sprawowaniem nad nim
osobistej opieki brak jest po stronie pracownika środków celem uiszczenia składek
na ubezpieczenie społeczne, które pochodzą w części z wynagrodzenia za pracę. Z
kolei po stronie pracodawcy ze względu na brak świadczenia pracy przez
pracownika nie istnieje obowiązek ponoszenia kosztów składki ubezpieczeniowej.
Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w tym okresie finansuje w całości
budżet państwa.
Sąd Apelacyjny uznał, że obowiązek ubezpieczenia emerytalno - rentowego
wnioskodawczyni z chwilą skorzystania przez nią z urlopu macierzyńskiego przestał
wypływać z zatrudnienia jako pracownika. Jednakże z uwagi na art. 9 ust. 6 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, że warunkiem opłacania
składek na fundusz emerytalny i rentowy przez budżet państwa jest w przypadku
osób pobierających zasiłek macierzyński nieposiadanie innego tytułu do
ubezpieczenia społecznego, wobec wnioskodawczyni obowiązek ubezpieczenia nie
powstał z uwagi na korzystanie z urlopu macierzyńskiego. Wnioskodawczyni
prowadziła w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego działalność gospodarczą.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można zgodzić się z oceną stanu faktycznego
dokonaną przez Sąd pierwszej instancji, który uznał, iż w okresie objętym
zaskarżoną decyzją wnioskodawczyni zaprzestała prowadzenia działalności
gospodarczej.
Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, iż przy dokonywaniu oceny, czy dany
podmiot prowadzi czy też nie prowadzi działalności gospodarczej, traktowanej jako
przesłanka stwierdzenia podlegania obowiązkowi uiszczenia składek na
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, powinno się zawsze brać pod uwagę
wszystkie zgromadzone w sprawie dowody, które pozwolą na ustalenie faktycznej
sytuacji zainteresowanego. Nie można bowiem wykluczyć możliwości
rzeczywistego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przy braku
wykreślenia wpisu z ewidencji działalności gospodarczej. Ocena, czy
niewykonywanie działalności gospodarczej ma wpływ na obowiązek opłacania
składek na ubezpieczenia społeczne, musi być poprzedzona ustaleniem, iż
faktycznie działalność ta w ogóle nie była prowadzona w określonym przedziale
czasowym.
6
Sąd Apelacyjny stwierdził, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu
Najwyższego ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2007r., III UKN 133/06)
ciężar dowodu istnienia rzeczywistej przerwy w prowadzeniu działalności
gospodarczej spoczywa na ubezpieczonym.
Odnosząc się do zarzutów wnioskodawczyni w tej mierze Sąd Apelacyjny
uznał, że ocena, czy działalność gospodarcza rzeczywiście jest wykonywana, a
więc także czy zaistniała przerwa w jej prowadzeniu, należy do sfery ustaleń
faktycznych, a istnienie wpisu do ewidencji nie przesądza o faktycznym
prowadzeniu działalności gospodarczej, jednakże wpis ten prowadzi do
domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do ewidencji, która nie
zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, jest
traktowana jako prowadząca taką działalność. W konsekwencji domniemywa się,
że skoro nie nastąpiło wykreślenie działalności gospodarczej z ewidencji, to
działalność ta była faktycznie prowadzona i w związku z tym istniał obowiązek
zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
11 stycznia 2005 r., l UK 105/04, OSNP 2005 nr 13, póz. 198, z dnia 25 listopada
2005 r„ l UK 80/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz.309 oraz z dnia 30 listopada 2005 r.,
l UK 95/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 311). Domniemanie to może być obalone w
drodze przeprowadzenia przeciwdowodu, który obciąża stronę twierdzącą o faktach
przeciwnych twierdzeniom wynikającym z domniemania. W rezultacie ciężar
dowodu wystąpienia przesłanek uzasadniających ustanie obowiązku ubezpieczenia
społecznego (rzeczywistego zaistnienia przerwy w prowadzeniu działalności)
obciąża tę stronę, która z faktu tego wywodzi skutki prawne w zakresie ustania
obowiązku ubezpieczenia.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, z akt sprawy wynika, że w prowadzonym przez
organ rentowy postępowaniu wyjaśniającym wnioskodawczyni nie złożyła
stosownych oświadczeń i dokumentów wyjaśniających, uniemożliwiając tym samym
dokonanie na tym etapie weryfikacji obowiązku ubezpieczeniowego z tytułu
prowadzonej działalności gospodarczej. Okoliczności związane z prowadzeniem
przez skarżącą tej działalności były przedmiotem postępowania dowodowego przed
Sądem pierwszej instancji w celu ustalenia rzeczywistego przebiegu spornego
okresu podlegania wnioskodawczyni ubezpieczeniu społecznemu osób
7
prowadzących działalność gospodarczą. Postępowanie przed organem rentowym
nie miało zatem decydującego wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji opierając się na
zeznaniach siostry wnioskodawczyni przyjął, iż H. Z. nie wykonywała żadnych
czynności w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Pominął natomiast
fakt, iż wnioskodawczyni dokonała zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego za
sporny okres w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, jak również
rozliczyła się za dwa miesiące 1999r. Nie zgłosiła również ani w organie rentowym
ani ewidencyjnym przerwy bądź zaprzestania prowadzenia działalności
gospodarczej.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, powyższe wskazuje, iż wnioskodawczyni
wykonywała czynności mające związek z prowadzoną przez nią działalnością
gospodarczą. Okoliczność, iż w tym czasie nie realizowała zadań związanych ściśle
z przedmiotem prowadzonej działalności gospodarczej, nie przesądza, iż
zaprzestała wykonywania działalności gospodarczej, zwłaszcza że wykonywała w
tym czasie inne czynności w ramach działalności gospodarczej. Przedsiębiorca
bowiem swobodnie decyduje, czy i kiedy podejmuje się wykonania zadań
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Z uwagi na powyższe Sąd Apelacyjny uznał - odmiennie niż Sąd pierwszej
instancji - że wnioskodawczyni nie przedstawiła skutecznego dowodu, który
pozwoliłby przyjąć, iż w spornym okresie zaprzestała prowadzenia działalności
gospodarczej. Wnioskodawczyni zwraca co prawda uwagę na pominięcie przy
rozstrzyganiu sprawy istotnych, w jej ocenie, dla wyniku postępowania kwestii
związanych z pochodzącymi od organu rentowego informacjami odnośnie do
nieistnienia obowiązku ubezpieczeniowego w spornym okresie, jednakże nie
formułuje w tym zakresie zarzutów z przytoczeniem właściwych przepisów
postępowania.
Sąd Apelacyjny przyjął, iż wnioskodawczyni wyczerpała dyspozycję art. 9
ust. 6 ustawy i w spornym okresie zaktualizował się wobec niej przymus
ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Nie jest bowiem
uzasadnione, by budżet państwa finansował składki na ubezpieczenie społeczne
osoby pobierającej zasiłek macierzyński i jednocześnie prowadzącej działalność
8
gospodarczą. Taki pogląd prawny wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19
marca 2003 r. w sprawie II UK 175/02 ( OSNP 2004r. Nr 1, poz. 9) oraz w wyroku z
dnia 14 czerwca 2005 r. w sprawie l UK 280/04 ( OSNP z 2006r. Nr 3-4, poz. 61).
Linia orzecznicza została potwierdzona uchwałą podjętą w składzie siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2006 r. w sprawie III UZP 2/06, w której
przyjęto, iż osoby, które w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub urlopu
wychowawczego pozostają w stosunku pracy i równocześnie prowadzą
pozarolniczą działalność, podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z
tytułu prowadzenia tej działalności.
Wnioskodawczyni zaskarżyła powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego skargą
kasacyjną, w której zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi naruszenie prawa
materialnego:
1) art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 6 ust. 1 pkt 19 w zw. z art. 9 ust. 6, art.
12 ust. 1 oraz art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w
brzmieniu obowiązującym w 1999 r. w związku z art. 6 k.c. poprzez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że wpis do
ewidencji działalności gospodarczej przedsiębiorcy prowadzącego działalność w
ramach spółki cywilnej, mimo braku osobistego wykonywania działalności
gospodarczej i faktycznego zaprzestania wykonywania tej działalności, powoduje
odrębny tytuł obowiązkowego ubezpieczenia społecznego ubezpieczonej w okresie
pobierania zasiłku macierzyńskiego, mimo że działalność ta nie była wykonywana
osobiście przez ubezpieczoną, ubezpieczona faktycznie zaprzestała wykonywania
działalności gospodarczej w okresie przebywania na zasiłku macierzyńskim z uwagi
na sprawowanie osobistej opieki nad noworodkiem, nie przejawiała woli
prowadzenia działalności gospodarczej, a formalne wyrejestrowanie działalności z
uwagi na długotrwałe jej niewykonywanie nastąpiło w krótkim czasie w stosunku do
daty rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego. Ponadto wadliwość zaskarżonego
wyroku w zakresie wskazanych uchybień prawa materialnego wiąże się również i
wyraża w naruszeniu reguł prawidłowego rozkładu ciężaru dowodu, gdyż mimo że
skarżąca udowodniła brak podstaw do podlegania obowiązkom emerytalno -
rentowym w spornym okresie, Sąd Apelacyjny zanegował przyjęcie, że w spornym
zakresie zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej.;
9
2) art. 2 Konstytucji RP w związku z art. 6 kc oraz w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1,
art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 6 ust. 1 pkt 19 w zw. z art. 9 ust. 6, art. 12 ust.1 oraz art. 13
pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obowiązującym w
1999 r. oraz w związku z art. 64 ust. 1 Konstytucji RP poprzez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie, wynikające z :
a/ pominięcia kontekstu, że w dacie powstania potencjalnego obowiązku
ubezpieczeń społecznych przez matki przebywające na zasiłku macierzyńskim i
figurujące formalnie w rejestrach ewidencji działalności gospodarczej, organ
rentowy w stosunku do tych ubezpieczonych powszechnie i oficjalnie głosił
stanowisko o obowiązku opłacania przez nie jedynie składek zdrowotnych z
jednoczesną informacją o braku obowiązku opłacania pozostałych składek
(niezaprzeczone w toku postępowania przez ZUS), a zastosowanie się przez
zainteresowane do tej interpretacji ZUS powoduje post factum dotkliwe dla
ubezpieczonych konsekwencje, w tym finansowe. Powyższe naruszenie przepisów
stoi w oczywistej sprzeczności z konstytucyjną gwarancją wyrażoną w art. 2
Konstytucji RP -zasadą państwa prawnego, która wyklucza możliwość obciążania
obywateli skutkami uprzednio oficjalnie wyrażanej przez organ rentowy informacji o
praktyce stosowania prawa, która po wielu latach może okazać się odmienna.
b/ obciążenia ubezpieczonej konsekwencją stanowienia „złego prawa" przez
prawodawcę tj. takiego sformułowania norm prawnych, które budzi poważne
wątpliwości interpretacyjne zarówno organu bezpośrednio stosującego prawo
(organ rentowy) , doktryny jak i sądów powszechnych i Sądu Najwyższego.
Wskazując na powyższe podstawy kasacyjne wniosła o „uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Trafnie stwierdził Sąd Apelacyjny, że ocena, czy działalność gospodarcza
rzeczywiście jest wykonywana, a więc także czy zaistniała przerwa w jej
prowadzeniu, należy do sfery ustaleń faktycznych, a istnienie wpisu do ewidencji
nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, jednakże wpis
10
ten prowadzi do domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do
ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia
działalności gospodarczej, jest traktowana jako prowadząca taką działalność. W
konsekwencji domniemywa się, że skoro nie nastąpiło wykreślenie działalności
gospodarczej z ewidencji, to działalność ta była faktycznie prowadzona i w związku
z tym istniał obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., l UK 105/04, OSNP 2005 nr 13, poz.
198, z dnia 25 listopada 2005 r„ l UK 80/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz.309 oraz z
dnia 30 listopada 2005 r., l UK 95/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 311).
Domniemanie to może być obalone w drodze przeprowadzenia przeciwdowodu,
który obciąża stronę twierdzącą o faktach przeciwnych twierdzeniom wynikającym z
domniemania.
Sąd Apelacyjny ustalił, że wnioskodawczyni wykonywała w spornym okresie
czynności mające związek z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą.
Okoliczność, iż w tym czasie nie realizowała zadań związanych ściśle z
przedmiotem prowadzonej działalności gospodarczej, nie przesądza, zdaniem
Sądu Apelacyjnego, iż zaprzestała wykonywania działalności gospodarczej,
zwłaszcza że wykonywała w tym czasie inne czynności w ramach działalności
gospodarczej.
Te ustalenia faktyczne nie zostały skutecznie podważone niniejszą skargą
kasacyjną, w której nie podniesiono zarzutów naruszenie przepisów postępowania,
które mogły mieć na wynik sprawy. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem
Sądu Najwyższego przy podniesionym w skardze kasacyjnej zarzucie naruszenia
tylko prawa materialnego, nie można brać pod uwagę zawartych w jej uzasadnieniu
argumentów polemizujących z dokonaną przez sąd drugiej instancji oceną
dowodów ( wyrok z dnia 2 października 1997 r. sygn. akt II CKN 360/97).
Tymczasem skarżąca w uzasadnieniu kasacyjnej podstawy naruszenia
wskazanych w niej przepisów prawa materialnego podnosi, że z ustaleń
poczynionych przez Sąd drugiej instancji wynika, że „ w okresie objętym sporem, tj.
za okres od 1.01.1999 r. do 28.02.1999 r. skarżąca nie była w stanie i nie miała
obiektywnie realnej możliwości wykonywania działalności gospodarczej” oraz że
„po jej stronie nie istniała, i to na długo przed spornym okresem, wola ciągłego
11
prowadzenia działalności gospodarczej”. Argumenty te nie mogą być brane pod
uwagę przy ocenie zasadności naruszenia zaskarżonym wyrokiem wskazanych w
skardze kasacyjnej przepisów prawa materialnego, a Sąd Najwyższy jest związany
wskazanymi wyżej ustaleniami faktycznymi poczynionymi przez Sąd Apelacyjny. Te
zaś są takie, że wnioskodawczyni w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego
pozostawała w stosunku pracy i prowadziła w tym czasie działalność gospodarczą.
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 maja 2006 r. III UZP 2/06 (OSNP 2007/1-2/20)
przyjął, że osoby, które w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub urlopu
wychowawczego pozostają w stosunku pracy i równocześnie prowadzą
pozarolniczą działalność podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z
tytułu prowadzenia tej działalności (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 9 ust. 6
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.).
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powyższej uchwały stwierdził między innymi, że:
„Nie ma bowiem wątpliwości, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym, podlegają: pracownicy - od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia
ustania tego stosunku (art. 13 pkt 1 ustawy systemowej), osoby prowadzące
działalność pozarolniczą - od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia
zaprzestania wykonywania tej działalności (art. 13 pkt 4), osoby pozostające na
urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w
wysokości zasiłku macierzyńskiego - od dnia spełnienia warunków, o których mowa
w art. 9 ust. 6, do dnia zaprzestania spełniania tych warunków (art. 13 pkt 13). W
dalszym ciągu oznacza to, że ustawodawca przyjął zasadę pierwszeństwa
obowiązkowego ubezpieczenia z jednego - pracowniczego - tytułu, stanowiąc w art.
9 ust. 1 ustawy, że osoby będące pracownikami, „spełniające jednocześnie warunki
do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych
tytułów", są obejmowane ubezpieczeniami tylko z jednego (pracowniczego) tytułu.
W stosunku do osób przebywających na urlopach wychowawczych lub
pobierających zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku
macierzyńskiego, obowiązek ubezpieczenia z tego tytułu pojawia się tylko wtedy,
gdy "nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów
rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych" (art. 9 ust. 6 w związku z art. 6
12
ust. 1 pkt 19 ustawy systemowej). Z powyższego wynika, że osoby przebywające
na urlopach macierzyńskim i wychowawczym, mające inny jeszcze, niż korzystanie
z tych urlopów, tytuł rodzący obowiązek ubezpieczenia (np. prowadzenie
działalności pozarolniczej), nie podlegają obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i
rentowych na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy, ale z mocy art. 6 ust. 1 pkt 5.
Niewątpliwie w okresach urlopów macierzyńskiego (art. 180 k.p.) i
wychowawczego (art. 186 k.p.), których udzielenie jest obowiązkiem pracodawcy,
pracownicy są zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy. Za czas tych urlopów
pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, otrzymując z tego tytułu
świadczenia z zabezpieczenia społecznego - zasiłek macierzyński, albo dodatek z
tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego,
rekompensujące w jakiejś mierze niepobieranie wynagrodzenia. Fakt, że przerwy w
świadczeniu pracy z tytułu urodzenia dziecka i sprawowania nad nim osobistej
opieki nie powodują utraty statusu pracownika (rozumianego w art. 8 ust. 1 ustawy
systemowej jako "osoba pozostająca w stosunku pracy") nie może jednak
prowadzić do wniosku, że pozostaje "w mocy" pracowniczy tytuł ubezpieczenia.
Trzeba przypomnieć, że stosownie do art. 16 ust. 2 ustawy systemowej, składki na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe - ponoszą w równych częściach ubezpieczony
i płatnik (pracodawca). Ze względu na to, że podczas pobierania zasiłku
macierzyńskiego i zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, pracownik nie
zachowuje prawa do wynagrodzenia, należy przyjąć, że ustał tytuł do podlegania
obowiązkowi ubezpieczenia społecznego ze stosunku pracy. Tak więc przerwy w
świadczeniu pracy z tytułu urodzenia dziecka i sprawowania nad nim osobistej
opieki mają po stronie pracownika ten skutek, że nie ma on obowiązku uiszczenia
składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Obowiązku tego nie ma również
pracodawca ze względu na nieświadczenie pracy przez pracownika - art. 16 ust. 8
ustawy systemowej, który stanowi, że w przypadku takich osób, składki na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe finansuje w całości budżet państwa. Z
powyższego wynika, że ustawodawca na czas opieki nad dzieckiem, w miejsce
stosunku pracy (mimo jego formalnego trwania), wprowadził odrębny tytuł
obowiązkowych ubezpieczeń społecznych w postaci pobierania zasiłku
macierzyńskiego i zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
13
Skoro zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy systemowej, osoby przebywające na
urlopach wychowawczych i pobierające zasiłek macierzyński, albo zasiłek w
wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty
i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych, a
obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym podlegają osoby
prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące (art. 6 ust.
1 pkt 5 ustawy systemowej), to w sytuacji gdy obowiązek ubezpieczeń
emerytalnego i rentowych przestał wypływać z zatrudnienia, a powstał z uwagi na
korzystanie z urlopu wychowawczego i pobierania zasiłku macierzyńskiego, albo
zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego - pojawia się nowy tytuł
obowiązkowego ubezpieczenia ze względu na prowadzenie pozarolniczej
działalności. Tytuł ten, tym samym "eliminuje" dotychczasowe ubezpieczenie z
tytułu korzystania z urlopu wychowawczego i pobierania zasiłku macierzyńskiego,
albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego.”
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela
tezę tej uchwały i argumentację przedstawioną w jej uzasadnieniu, uznając ją za
aktualną i mającą w pełni zastosowanie także w odniesieniu do stanu prawnego
miarodajnego dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. W rezultacie należy przyjąć, że
wnioskodawczyni podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w
okresie od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 1999 r. z tytułu prowadzonej działalności
gospodarczej.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.