Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 292/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Beata Gudowska
SSN Halina Kiryło
w sprawie z wniosku Z.S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.
o emeryturę pomostową,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 czerwca 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 maja 2011 r., sygn. akt […],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu we W. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 17 maja 2011 r., […], Sąd Apelacyjny, oddalił apelację
wnioskodawcy Z.S. od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
2
Społecznych w Ś. z dnia 27 stycznia 2011 r., którym oddalono odwołanie
wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału z dnia 14
października 2010 r., odmawiającej przyznania prawa do emerytury pomostowej
wobec nie spełnienia wszystkich przesłanek określonych w art. 9 i 49 ustawy z dnia
19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656 ze zm.).
W stanie faktycznym sprawy, wnioskodawca (ur. […] 1952 r.), zatrudniony w
przedsiębiorstwie Polskie Koleje Państwowe od dnia 31 lipca 1970 r. do dnia 26
marca 2003 r. na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy, ostatnio jako
starszy maszynista pojazdów trakcyjnych (od dnia 1 sierpnia 1989 r. do dnia 26
marca 2003 r.), złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.
wniosek o przyznanie emerytury pomostowej, wykazując – w toku postępowania
przed organem rentowym - okresy składkowe i nieskładkowe ponad 33 lata, w tym
15 lat pracy w szczególnym charakterze jako maszynista pojazdów trakcyjnych. W
dniu 3 sierpnia 2010 r. dołączył do wniosku zaświadczenie lekarskie z tej samej
daty stwierdzające, że jest niezdolny do pracy jako maszynista pojazdów
trakcyjnych.
Według informacji pracodawcy (z dnia 5 października 2010 r.), w aktach
osobowych wnioskodawcy przekazanych przez zlikwidowaną jednostkę PKP, brak
zaświadczenia lekarza medycyny pracy stwierdzającego, niezdolność
wnioskodawcy do wykonywania pracy jako maszynista pojazdu trakcyjnego.
Decyzją organu rentowego z dnia 14 października 2010 r., odmówiono
wnioskodawcy prawa do emerytury pomostowej ponieważ nie przedłożył on
zaświadczenia lekarza medycyny pracy, wystawionego w trakcie trwania
zatrudnienia, stwierdzającego niezdolność do wykonywania pracy w charakterze
maszynisty pojazdów trakcyjnych, wskazując jednocześnie, że spełnił on pozostałe
warunki dla przyznania dochodzonego świadczenia. Po dniu 31 grudnia 2008 r.
wnioskodawca nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym
charakterze.
Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2011 r., Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ś. oddalił odwołanie wnioskodawcy, stwierdzając że
dla osób, które po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywały prac w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o
3
emeryturach pomostowych, prawo do emerytury pomostowej, warunkuje -
określone art. 9 pkt 3 orzeczenie o niezdolności do wykonywania pracy w
charakterze maszynisty pojazdów trakcyjnych, przy czym orzeczenie to powinno
być wydane przed zaprzestaniem wykonywania pracy w tym charakterze. W ocenie
Sądu orzeczenia o niezdolności do wykonywania pracy w charakterze maszynisty
pojazdów trakcyjnych, wydane na dzień złożenia wniosku o emeryturę pomostową,
ale po ustaniu pracy w tym charakterze, powodują że warunek określony w pkt 3
art. 9 nie został spełniony. Wnioskodawca od dnia 6 marca 2003 r. do chwili
obecnej jest uprawniony do renty, początkowo kolejowej renty z tytułu niezdolności
do pracy, a od dnia 1 czerwca 2005 r. do kolejowej renty z tytułu wypadku przy
pracy. Wydane w celach rentowych orzeczenia lekarskie nie stanowią podstawy
prawnej do uznania, iż dla potrzeb przyznania prawa do emerytury pomostowej
lekarz medycyny pracy orzekł o niezdolności do pracy w charakterze maszynisty
pojazdów trakcyjnych.
Apelację wnioskodawcy od powyższego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 17 maja 2011 r., podzielając ustalenia faktyczne Sądu pierwszej
instancji jak i ich ocenę. W ocenie Sądu Apelacyjnego, zaświadczenie lekarza
medycyny pracy z dnia 3 sierpnia 2010 r., wydane po ponad 7 latach od ustania
zatrudnienia, nie czyni zadość wymogom określonym w art. 9 pkt 3 ustawy o
emeryturach pomostowych.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik wnioskodawcy zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego –
art. 9 ustawy o emeryturach pomostowych – polegające na przyjęciu, że orzeczenie
o niezdolności do wykonywania prac jako maszynista pojazdów trakcyjnych winno
być wystawione w trakcie trwania zatrudnienia, a orzeczenie lekarza orzecznika
ZUS ustalające na potrzeby rentowe niezdolność wnioskodawcy do pracy nie jest
tożsame z orzeczeniem lekarza medycyny pracy o niezdolności do wykonywania
pracy jako maszynista pojazdów trakcyjnych, wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia
przepisów postępowania (tak jak w rozpoznawanej sprawie) lub gdy zarzut taki
okaże się niezasadny.
Wstępnie warto przypomnieć, za wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 13
marca 2012 r., II UK 164/11 – niepublikowany, że emerytury pomostowe
zapowiedziane w art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zostały wprowadzone do systemu
ubezpieczeń społecznych przez ustawę z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach
pomostowych, która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2009 r. i dotyczą
ubezpieczonych zatrudnionych w szczególnych warunkach i szczególnym
charakterze (urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.). Zastąpiły one emerytury w
niższym wieku przyznawane na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS
pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach pracy lub w szczególnym
charakterze (por. szerzej uwagi zawarte w Prawo do emerytury – komentarz do
ustaw z orzecznictwem – I. Jędrasik – Jankowska, K. Jankowska - LexisNexis
Warszawa 2011, s. 34 i nast.).
Stosownie do definicji zawartej w art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach
pomostowych, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami
ryzyka, mogące z wiekiem z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe
uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy,
determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, stawiające przed
pracownikami - mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej
i medycznej - wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w
wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w
stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Wykaz tych prac
określa załącznik nr 1 do ustawy. Z kolei pod pojęciem prac o szczególnym
charakterze ustawodawca rozumie, zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy, prace
wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności
psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób
niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób,
5
zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia
sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Wykaz prac o
szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.
Zgodnie z art. 4 tej ustawy, prawo do emerytury pomostowej przysługuje
pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
1. urodził się po 31 grudnia 1948 r.;
2. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
wynoszący co najmniej 15 lat;
3. osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla
mężczyzn;
4. ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w
art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych , wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat
dla mężczyzn;
5. przed 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub
prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o
emeryturach pomostowych lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
6. po 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o
szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o
emeryturach pomostowych;
7. nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.
Ustawa o emeryturach pomostowych przewidziała także odrębne warunki
przejścia na emeryturę pomostową dla pracowników wykonujących kilka rodzajów
prac (art. 5-11 i art. 13), a także dopuściła odstępstwa od przesłanki wymienionej w
jej art. 4 pkt 6.
Zgodnie z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych, prawo do emerytury
pomostowej przysługuje również osobie, która po dniu 31 grudnia 2008 r. nie
wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w
rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, jeżeli spełniła warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i
art. 5-12, a w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach okres
pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu
6
art. 3 ust. 1 i 3. Przedstawione zasady dotyczą również wnioskodawcy, który przed
dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych przepracował ponad 15
lat na stanowisku maszynisty pojazdów trakcyjnych, tj. na stanowisku wymienionym
w pkt 5 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. W jego sytuacji,
biorąc pod uwagę charakter wykonywanej przez niego pracy, nabycie prawa do
emerytury pomostowej uzależnione jest od spełnienia przesłanek wynikających z
art. 9 ustawy, zgodnie z którym pracownik nabywa prawo do emerytury
pomostowej, jeżeli osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat, ma okres pracy
jako maszynista pojazdów trakcyjnych wymienionej w pkt 5 załącznika nr 2 do
ustawy, wynoszący co najmniej 15 lat, a lekarz medycyny pracy wydał orzeczenie o
niezdolności do wykonywania prac w charakterze maszynisty pojazdów
trakcyjnych. W ocenianej sprawie sporne było jedynie spełnienie przez
wnioskodawcę warunku odnoszącego się do orzeczenia o niezdolności do
wykonywania prac jako maszynista pojazdów trakcyjnych, a konkretnie, czy taka
niezdolność powinna być stwierdzona jeszcze w trakcie zatrudnienia w
szczególnym charakterze, czy też może być orzeczona z datą późniejszą. W
orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że dokonując wykładni przepisu prawa w
pierwszym rzędzie należy brać pod uwagę językowe znaczenie tekstu prawnego i
jeżeli nie budzi ono wątpliwości, wówczas - zgodnie z zasadą clara non sunt
interpretanda - nie ma potrzeby sięgania po inne, pozajęzykowe metody wykładni.
Podobnie nie jest też kwestionowane w orzecznictwie, że przepisy regulujące
system zabezpieczenia społecznego ze względu na swoją istotę i konstrukcję
podlegają wykładni ścisłej. Nie powinno się więc stosować do nich wykładni
celowościowej, funkcjonalnej lub aksjologicznej w opozycji do wykładni językowej,
jeżeli ta ostatnia prowadzi do jednoznacznych rezultatów interpretacyjnych, a zatem
nie można ich poddawać ani wykładni rozszerzającej, ani zwężającej, modyfikującej
wyczerpująco i kazuistycznie określone przez ustawodawcę uprawnienia do
świadczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2012 r., I UK 276/11 –
niepublikowany i orzecznictwo w nim powoływane).
W ocenie Sądu Najwyższego, Sądy orzekające w sprawie, dokonując
wykładni art. 9 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych nietrafnie uznały, że
orzeczenie o niezdolności do wykonywania pracy w charakterze maszynisty
7
pojazdów trakcyjnych, wydane na dzień złożenia wniosku o emeryturę pomostową
już po ustaniu zatrudnienia w tym charakterze, nie spełnia warunku określonego w
pkt 3 art. 9 ustawy o emeryturach pomostowych. Wykładnia tego przepisu prowadzi
do wniosku, że nie zastrzega on warunku wydania orzeczenia o niezdolności do
pracy w trakcie zatrudnienia na stanowisku maszynisty pojazdów trakcyjnych, tym
samym nie ma żadnych podstaw prawnych do stwierdzenia, że uprawnienie do
emerytury pomostowej uzależnione jest od takiej przesłanki. Biorąc pod uwagę
charakter pracy maszynisty pojazdów trakcyjnych nieistotne jest, kiedy niezdolność
do pracy w takim charakterze zostanie stwierdzona, byle stosownym orzeczeniem
lekarza medycyny pracy ubiegający się o świadczenie legitymował się w dniu
składania wniosku o emeryturę pomostową. Skoro wnioskodawca w dniu 3 sierpnia
2010 r. złożył do ZUS zaświadczenie lekarskie z tej samej daty, w którym
stwierdzono, że jest on niezdolny do pracy na wyżej wymienionym stanowisku,
uzupełniając tym samym wniosek o emeryturę złożony w dniu 18 maja 2010 r. i
spełniając wszystkie pozostałe warunki uprawniające do emerytury pomostowej, to
wykazał uprawnienia do przyznania dochodzonego świadczenia, a odmienne
stanowisko Sądu Apelacyjnego, narusza wykazane w podstawach skargi
kasacyjnej przepisy prawa materialnego. W wyroku z dnia 17 maja 2012 r., I UK
375/11 - niepublikowany, Sąd Najwyższy trafnie przyjął, że pracownik, który po
wejściu w życie ustawy o emeryturach pomostowych podjął i wykonywał
zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnym charakterze, nabywa
prawo do emerytury pomostowej bez względu na datę wystawienia przez lekarza
medycyny pracy orzeczenia o niezdolności do wykonywania prac w szczególnych
warunkach.
Tym się kierując, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c.
/tp/