Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 95/12
P O S T A N O W I E N I E
Dnia 20 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Roman Sądej (przewodniczący)
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
SSA del. do SN Piotr Mirek
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej
w sprawie R. M.
uniewinnionego od zarzutu popełnienia czynu z art. 57 § 1 k.k.s. w zw. z
art. 9 § 3 k.k.s.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 20 czerwca 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 12 grudnia 2011 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego
z dnia 6 września 2011 r.,
1. oddala kasację,
2. kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża Skarb
Państwa.
2
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Rejonowy, wyrokiem z dnia 6 września 2011 r., uznał
oskarżonego R. M. za winnego tego, że działając jako osoba
odpowiedzialna za prowadzenie spraw gospodarczych w imieniu T. M. w
okresie do 30 kwietnia 2010 r. w P. uporczywie nie wpłacał Naczelnikowi
Urzędu Skarbowego w P. należnego podatku dochodowego od osób
fizycznych, wynikającego ze złożonego zeznania podatkowego PIT – 36L
za 2009 rok w kwocie 57.251 zł, tj. wykroczenia skarbowego z art. 57 § 1
k.k.s. w zw. z art. 9 § 3 k.k.s. i za to na podstawie art. 57 § 1 k.k.s.
wymierzył mu karę grzywny w wysokości 3000 zł.
Apelację od tego wyroku wniósł oskarżony. Zaskarżył go w całości i
podnosząc zarzut naruszenia art. 1 § 2 k.k.s. i art. 53 § 7 k.k.s., domagał się
jego uchylenia i umorzenia postępowania z powodu znikomej szkodliwości
społecznej czynu.
Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 12 grudnia 2011 r., zmienił
zaskarżony wyrok i uniewinnił oskarżonego od zarzutu popełnienia
przypisanego mu czynu. W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd odwoławczy
stwierdził, że opis przypisanego oskarżonemu czynu nie czyni zadość
wymogom określonym w art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., a to poprzez błędne
wskazanie czasu popełnienia wykroczenia z art. 57 § 1 k.k.s. W ocenie
Sądu Okręgowego, sąd pierwszej instancji, po dokonaniu niesprzecznych i
mających oparcie w przepisach podatkowych ustaleń, wadliwie określił
czas popełnienia wykroczenia stypizowanego w art. 57 § 1 k.k.s. na okres,
w którym nie minął jeszcze termin zapłaty podatku. Zdaniem Sądu
odwoławczego, skoro „termin zapłaty należności podatkowej z tytułu
podatku dochodowego od osób fizycznych za rok 2009 mijał z dniem 30
kwietnia 2010 roku, to absurdem jest upatrywanie bezprawności działania
oskarżonego, polegającego na uporczywym niewpłacaniu przez niego tej
należności w okresie do dnia 30 kwietnia 2010 roku, jak to zostało ujęte w
3
opisie czynu przypisanego oskarżonemu”. Rozważenie ewentualnej
odpowiedzialności oskarżonego byłoby natomiast, zdaniem tego Sądu,
możliwe w zakresie jego zachowania po dniu 30 kwietnia 2010 r.
W dniu 15 marca 2012 r. kasację od powyższego wyroku wniósł – na
podstawie art. 167a k.k.s. - Prokurator Generalny, zaskarżając wyrok w
całości na niekorzyść oskarżonego. W kasacji zarzucił „rażące i mające
istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego
materialnego, tj. art. 2 § 1 k.k.s. w zw. z art. 57 § 1 k.k.s., polegające na
błędnej interpretacji znamion przedmiotowych wykroczenia poprzez
przyjęcie, iż czas popełnienia przez sprawcę czynu stypizowanego w
przywołanym przepisie powinien być określony dopiero po upływie
terminu zakreślonego przez ustawodawcę do wpłacenia podatku
dochodowego od osób fizycznych, a więc, w niniejszej sprawie – po 30
kwietnia 2010 roku, co skutkowało zmianą zaskarżonego wyroku Sądu
Rejonowego i uniewinnieniem R. M. od popełnienia zarzucanego mu
wykroczenia skarbowego z art. 57 § 1 k.k.s. w zw. z art. 9 § 3 k.k.s”.
W konkluzji kasacji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem podniesiony w
niej zarzut rażącego naruszenia art. 2 § 1 k.k.s. w zw. z art. 57 § 1 k.k.s.,
poprzez błędną interpretację znamienia przedmiotowego zarzucanego
oskarżonemu wykroczenia w postaci czasu jego popełnienia, nie jest trafny.
Na wstępie zauważyć trzeba, iż określenie czasu popełnienia czynu
stypizowanego w art. 57 § 1 k.k.s. w istocie zależy od oceny charakteru
prawnego tego wykroczenia skarbowego. Kwestia ta budzi wiele
kontrowersji i nie jest postrzegana jednolicie. Nie wchodząc w szczegóły
wskazać należy, że w piśmiennictwie prezentowane są trzy koncepcje,
4
zgodnie z którymi czyn z art. 57 § 1 k.k.s. jest: wykroczeniem trwałym,
wykroczeniem o wieloczynowym określeniu czynności wykonawczej albo
wykroczeniem o jednoczynowym określeniu czynności wykonawczej (zob.
Sławomir Dudziak: Odpowiedzialność za niepłacenie podatku w terminie,
Prokuratura i Prawo 2011, Nr 2, s. 104). W orzecznictwie w zasadzie
funkcjonują dwie pierwsze z tych koncepcji, przy czym za podstawowe
źródło interpretacji czynu z art. 57 § 1 k.k.s. jako wykroczenia trwałego
przyjmuje się postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2003 r., I
KZP 2/03 (OSNKW 2003, z. 5 - 6, poz. 57). Natomiast u podstaw
koncepcji o wieloczynowym charakterze tego wykroczenia niewątpliwie
legło postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2008 r., III
KK 176/08 (LEX Nr 694328).
Opowiedzenie się za pierwszą interpretacją jest równoznaczne z
przyjęciem, iż czas popełnienia wykroczenia obejmuje okres od
wytworzenia stanu niezgodnego z prawem do momentu ustania
wytworzonego i utrzymywanego przez sprawcę stanu bezprawnego.
Zgodnie z przywołanym już postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 23
marca 2003 r., I KZP 2/03 „przedawnienie wykroczenia określonego w art.
57 § 1 k.k.s. rozpoczyna swój bieg od popełnienia tego czynu, czyli od
ustania wywołanego zachowaniem sprawcy, stanu bezprawnego, tzn.
uporczywego naruszenia przez niego obowiązku płacenia podatku w
terminie” oraz że wykroczenie to jest popełnione „dopiero w momencie
zakończenia stanu niezgodnego z prawem”.
Uznanie czynu stypizowanego w art. 57 § 1 k.k.s. za wykroczenie o
wieloczynowym określeniu czynności wykonawczej, a więc, że uporczywe
nie wpłacanie w terminie podatku stanowi sekwencję zaniechań oznacza, iż
czas popełnienia tak określonego czynu biegnie od pierwszego dnia, w
którym sprawca może jeszcze zrealizować swój obowiązek do dnia
ostatniego zachowania (zaniechania) wypełniającego znamiona
5
uporczywego nie płacenia podatku. Tak oceniany czyn jest popełniony z
chwilą upływu terminu wpłaty, a czasem jego zakończenia „jest moment
upływu ostatniego ustawowego terminu do zapłaty podatku objętego
opisem czynu” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października
2008 r., III KK 176/08, LEX Nr 486196).
Niezależnie od tego, którą z powyższych koncepcji przyjąć w
niniejszej sprawie i jak interpretować kwestię czasu popełnienia
wykroczenia skarbowego określonego w art. 57 § 1 k.k.s., zarzut kasacji o
wadliwości poglądu Sądu odwoławczego tym zakresie, skutkujący
niesłusznym uniewinnieniem oskarżonego od popełnienia zarzucanego
czynu, musi być uznany za niezasadny. W układzie procesowym
zaistniałym w tej sprawie - biorąc pod uwagę opis czynu przypisanego
oskarżonemu, kierunek zaskarżenia wyroku Sądu Rejonowego oraz
działanie bezpośredniego i pośredniego zakazu reformationis in peius -
wydanie w instancji odwoławczej innego wyroku niż uniewinniający nie
było, bez naruszenia prawa, możliwe.
Gdyby bowiem opowiedzieć się za koncepcją, zgodnie z którą czyn z
art. 57 § 1 k.k.s. jest wykroczeniem trwałym, a więc tak, jak uczynił to Sąd
odwoławczy, to wówczas czasem popełnienia czynu byłby moment
zakończenia stanu niezgodnego z prawem, co z przyczyn oczywistych nie
mogło nastąpić w okresie do dnia 30 kwietnia 2010 r., gdyż w tym okresie
oskarżony mógł z obowiązku zapłaty podatku dochodowego od osób
fizycznych za rok 2009 się wywiązać, a więc ów stan niezgodności z
prawem jeszcze nawet nie zaistniał. Skoro tak, to takie, jak w wyroku sądu
pierwszej instancji określenie czasu popełnienia przypisanego
oskarżonemu wykroczenia i zaskarżenie wyroku wyłącznie na jego
korzyść, musiało prowadzić do jego zmiany i uniewinnienia oskarżonego.
Z kolei przyjęcie koncepcji, wedle której czyn stypizowany w art. 57
§ 1 k.k.s. jest wykroczeniem o wieloczynowym określeniu czynności
6
wykonawczej, a więc, że czasem jego popełnienia jest moment upływu
ostatniego ustawowego terminu do zapłaty podatku objętego opisem czynu,
tylko pozornie mogłoby świadczyć o wadliwości stanowiska Sądu
Okręgowego. Nie można bowiem zapominać, że zgodnie z tą interpretacją
wykroczenie określone w art. 57 § 1 k.k.s. polega na wielokrotnym
naruszeniu obowiązku wpłaty podatku w ustawowym terminie, gdyż
„naganność czynu wiąże ustawodawca wyłącznie z faktem naruszenia
obowiązku terminowego dokonania wpłaty (…), a karalność – z
uporczywością wynikającą z powtarzalności takiego zachowania”
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2008 r., III KK
176/08), co jest równoznaczne z niemożnością pociągnięcia podatnika do
odpowiedzialności za jednorazowe zaniechanie zapłaty podatku.
Oskarżonemu zarzucono zaś i w pierwszej instancji przypisano właśnie taki
czyn, czego skarżący - cytując fragmenty tego postanowienia i wskazując
na ich podstawie na błędność stanowiska Sądu odwoławczego, który
zresztą opowiedział się za rozumieniem tego czynu jako wykroczenia
trwałego a nie wieloczynowego - zdaje się nie dostrzegać. Innymi słowy,
nawet podzielenie stanowiska skarżącego, co do czasu popełnienia
wykroczenia skarbowego z art. 57 § 1 k.k.s., nie mogłoby prowadzić do
stwierdzenia zasadności podniesionego w kasacji zarzutu, gdyż w tej
sprawie R. M. nie zarzucono popełnienia czynu polegającego na naruszeniu
obowiązku terminowego dokonania wpłaty w sytuacji, gdy uporczywość
jego zachowania (zaniechania) wynikała z jego powtarzalności, jak to ma
miejsce w przypadku płatności należności podatkowych występujących
okresowo.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy nie podzielił zarzutu i
wniosku kasacji i orzekł, jak w postanowieniu.
7