Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 290/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku "K. M. JOINT VENTURE" Sp. z o.o. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem G. R. i in. , o podstawę wymiaru składek
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 czerwca 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 czerwca 2011 r.,
odrzuca skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzjami z 5 i 15 marca 2010 r.
stwierdził, że tzw. kupony podarunkowe wypłacane pracownikom
(zainteresowanym w sprawie) przez pracodawcę spółkę z o.o. K. M. Joint Venture
2
stanowią ich przychód zaliczany do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
wyrokiem z 6 grudnia 2010 r. uwzględnił odwołanie spółki i zmienił decyzje w ten
sposób, że uznał, iż przychód pracowników (zainteresowanych) nie stanowi
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Po apelacji
pozwanego Sąd Apelacyjny wyrokiem z 14 czerwca 2011 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego i oddalił odwołanie. Ustalono, że pracownikom spółki były
przyznawane kupony podarunkowe z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
z okazji świąt. Za kupony można było kupić towary spożywcze. Wartość kuponu
zależała od dochodu pracownika. Komisja socjalna szeregowała pracowników
według ich wynagrodzeń uzyskiwanych w spółce. Najniższą wartość kuponu
otrzymywali pracownicy o wyższych dochodach, a najwyższą wartość kuponu
otrzymywali pracownicy o niższych dochodach. Sąd Okręgowy, analizując treść § 2
ust. 1 pkt 19 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad
ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (Dz.U.
Nr 161, poz. 1106 ze zm.; dalej „rozporządzenie”), art. 21 ustawy z 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych i art. 2 pkt 1 ustawy z 4 marca 1994 r.
o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jednolity Dz.U. z 1996 r. Nr
70, poz. 335 ze zm.; dalej „ustawa o zfśs”), stwierdził, że środki określane jako
kupony podarunkowe mieściły się w pojęciu świadczeń z funduszu świadczeń
socjalnych i ich wypłata miała charakter socjalny. Źródłem finansowania był
zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Otrzymywanie przez pracowników
socjalnych kuponów podarunkowych nie można uznać za przychód w rozumieniu
art. 12 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia odwołania wskazał, że aby kupony
podarunkowe podlegały wyłączeniu z oskładkowania, to winny spełniać kryteria
określone w art. 8 ustawy o zfśs, tj. ich przyznawanie winno być uzależnione od
sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z
funduszu, a także regulamin socjalny obowiązujący w zakładzie musi przewidywać
taką formę pomocy udzielanej pracownikom. Warunki te nie zostały spełnione przy
przyznawaniu pracownikom kuponów podarunkowych. Niewystarczające było
przyznawanie kuponów tylko w zależności od wysokości zarobków. Komisja nie
3
ustalała pozostałych warunków przyznawania świadczeń, jak sytuacji rodzinnej,
życiowej i materialnej. Pracownicy nie musieli informować o swojej sytuacji
rodzinnej, nie składali też żadnych oświadczeń o sytuacji życiowej. Mimo iż
sytuacja rodzinna i materialna pracowników była różna, to wartość przyznawanych
kuponów była taka sama. Kupony nie były przyznawane w oparciu o kryterium
socjalne określone w ustawie o zfśs. Kupony podarunkowe nie były wymienione w
regulaminie gospodarowania środkami zfśs jako forma świadczenia socjalnego (§ 4
regulaminu). Skoro regulamin socjalny nie przewidywał takiej formy wsparcia
finansowego pracowników, to nie spełniała ona warunków do uznania „kuponów
podarunkowych” za świadczenie finansowane ze środków przeznaczonych na cele
socjalne w ramach zfśs. Z tych przyczyn nie mogły zostać zakwalifikowane jako
przychód wyłączony z podstawy wymiaru składek (§ 2 ust. 1 pkt 19
rozporządzenia). Przychody wyłączone z podstawy wymiaru składek są
taksatywnie wymienione w § 2 rozporządzenia i z uwagi na ich wyjątkowy charakter
nie podlegają wykładni rozszerzającej.
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie: I. prawa materialnego: 1) § 2 ust. 1
pkt 19 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad
ustalania wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez
niewłaściwą wykładnię i przyjęcie, iż dla zastosowania zwolnienia od
oskładkowania określonego w tym przepisie, konieczne jest spełnienie wszystkich
wymogów określonych w ustawie z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych, w tym obowiązku szczegółowego badania sytuacji rodzinnej,
materialnej i życiowej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu, jak i określenia
przez pracodawcę w regulaminie rodzaju przeznaczenia środków z funduszu, gdy
tymczasem gramatyczna wykładnia tego przepisu stanowi, iż warunkiem zwolnienia
od składkowania jest by: a) świadczenie finansowane było ze środków
przeznaczonych na cele socjalne, oraz by, b) świadczenie to nastąpiło „w ramach
zakładowego funduszu świadczeń socjalnych”, co oznacza wyłącznie to, iż ważnym
jest by źródłem świadczenia były środki pochodzące z funduszu socjalnego, zaś
świadczenie dotyczyło „działalności socjalnej” zdefiniowanej w art. 2 ust. 1 ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych; 2) art. 2 ust. 1 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych przez niewłaściwe zastosowanie albowiem Sąd
4
odnosząc się do problemu oskładkowania świadczenia i wykładni § 2 ust. 1 pkt 19
rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie uwzględnił brzmienia
art. 2 ust. 1 ustawy, który określa „ramy zakładkowego funduszu socjalnego”,
definiuje bowiem co jest działalnością socjalną. Zgodnie z tym przepisem
„działalnością socjalną” jest między innymi „udzielanie pomocy materialnej –
rzeczowej lub finansowej”. Skoro sporne świadczenie miało bez wątpienia
charakter socjalny, to brak precyzyjnego określenia regulaminu nie może
dyskwalifikować tego świadczenia jako zwolnionego od oskładkowania; 3) art. 5 i 6
ustawy o zfśs przez niewłaściwe zastosowanie i pominięcie, iż świadczenie w
postaci bonów świątecznych finansowane było z funduszu socjalnego utworzonego
zgodnie z tą regulacją, co uprawniało do zastosowania zwolnienia od
oskładkowania; 4) art. 4 ustawy o zfśs przez niewłaściwą wykładnię i przyjęcie, iż
przepis ten wymaga w każdym przypadku świadczenia finansowanego z funduszu
socjalnego niezależnie od jego rodzaju i wysokości oraz zakresu (powszechności)
przeprowadzenia sformalizowanego postępowania zmierzającego do
szczegółowego ustalenia sytuacji materialnej, rodzinnej i życiowej osób
uprawnionych do świadczenia, jak również do określenia w regulaminie świadczeń
socjalnych przeznaczenia tych środków; 5) art. 8 ustawy o zfśs w związku z art. 65
k.c. w związku z treścią § 1 regulaminu świadczeń socjalnych obwiązującym w
spółce „K. M. Joint Venture” przez błędne zastosowanie i przyjęcie, iż regulamin
przedsiębiorstwa nie przewidywał świadczenia socjalnego w postaci bonów
świątecznych, gdy tymczasem skoro regulamin tworzono w oparciu o ustawę o
zfśs, to oczywistym było, iż świadczenie mieściło się w pojęciu „działalności
socjalnej” określonej w art. 2 tej ustawy. II. prawa procesowego: 1) art. 328 § 2
k.p.c. przez bardzo ogólne pozbawione oceny faktycznej i prawnej zanegowanie
stanowiska Sądu pierwszej instancji co do problematyki badania sytuacji życiowej,
materialnej i rodzinnej uprawnionych do świadczenia przez rozszerzoną wykładnię
art. 8 ustawy o zfśs i dowolne przyjęcie, iż nawet przy tak drobnych i okazjonalnych
świadczeniach jak bony świąteczne, koniecznym było przeprowadzenie bardziej
szczeblowych procedur weryfikacyjnych; 2) art. 378 § 1 k.p.c. przez dokonanie
przez Sąd Apelacyjny kontroli trafności orzeczenia Sądu pierwszej instancji ponad
5
treść zarzutów apelacji. Skarżący ZUS w apelacji nie podniósł bowiem kwestii
związanych z brakiem w zakładowym regulaminie świadczeń socjalnych regulacji w
zakresie możliwości przeznaczania środków z funduszu na cele związane z
finansowaniem zakupu bonów świątecznych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest niedopuszczalna ze względu na wartość przedmiotu
zaskarżenia, której nie można było aprobować jako sumy odrębnych wartości
przedmiotów zaskarżenia, wynikających z indywidulanych decyzji.
Otóż postępowania sądowe rozpoczęły odwołania od decyzji pozwanego
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który wobec każdego pracownika
(zainteresowanego w sprawie) wydał oddzielne decyzje. Korygował w nich
indywidulaną podstawę wymiaru składek, odrębnie względem każdego pracownika,
przez zaliczenie do niej również kuponów podarunkowych. Jednak w każdej z tych
decyzji różnica między zadeklarowaną przez płatnika podstawą wymiaru składek a
należną według pozwanego, czyli po doliczeniu kuponów podarunkowych, jest
niższa niż dziesięć tysięcy złotych (decyzje pozwanego w aktach sprawy).
Decyzje pozwanego określały zatem przedmiot indywidulanych spraw
ubezpieczonych pracowników. Odwołania od decyzji wniósł wprawdzie płatnik
(pracodawca), co jednak nie zmienia, że na etapie postępowania sądowego nadal
były to odrębne sprawy sądowe wynikające z poszczególnych decyzji,
zarejestrowane zresztą pod oddzielnymi sygnaturami. To, że później sprawy te
zostały połączone do łącznego rozpoznania na podstawie art. 219 k.p.c. nie
zmienia pierwotnej wartości przedmiotu sporu i zaskarżenia w każdej z odrębnych
spraw. Wszak skorzystanie z możliwości jaką daje ten przepis nie wypływa na
wartość przedmiotu zaskarżenia, gdyż z chwilą połączenia nie powstaje jedna
sprawa, lecz dalej pozostają oddzielne sprawy, połączone tylko do łącznego
rozpoznania i rozstrzygnięcia.
W takiej sytuacji w sprawie o podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne wartość przedmiotu zaskarżenia należy liczyć odrębnie względem
każdego ubezpieczonego pracownika. To, że przedmiot spraw w warstwie
6
faktycznej i prawnej innych ubezpieczonych w istocie się nie różni, nie oznacza, że
wartość przedmiotu sporu w sprawie jednego ubezpieczonego zwiększa (składa się
na) wartość przedmiotu sporu w sprawie drugiego (innego) ubezpieczonego.
Ubezpieczony pracownik nie jest stroną w sprawie wynikającej z decyzji
pozwanego skierowanej do innego ubezpieczonego pracownika. Przy
współuczestnictwie formalnym, gdy dochodzone są roszczenia oparte na
jednakowej podstawie faktycznej i prawnej wartość przedmiotu zaskarżenia oblicza
się oddzielnie dla każdego ze współuczestników (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z 15 stycznia 2007 r., I PZ 22/06, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 71; z 13
września 2006 r., II PZ 31/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 280; z 12 marca 2003 r., I
PZ 155/02, LEX nr 1130155; z 2 lipca 2009 r., III PZ 5/09, LEX nr 551888; z 14
stycznia 2009 r., IV CZ 105/08, LEX nr 784206).
Sąd Najwyższy zajmował już takie stanowisko w podobnej sprawie, w której
pracodawca wypłacał pracownikom bony towarowe i organ rentowy zaliczał je
indywidualnie poszczególnym pracownikom do podstawy wymiaru składek.
Stwierdzono wówczas, iż w sprawie o zaliczenie do podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne wartości bonów towarowych
wydanych pracownikom przez pracodawcę (płatnika składek) dopuszczalność
skargi kasacyjnej zależy od wartości przedmiotu zaskarżenia, którą wyznacza
wartość naliczanych przez organ rentowy składek. Znacznie miała wartość
przedmiotu sporu i w konsekwencji przedmiotu zaskarżenia wynikająca z
indywidualnej decyzji dotyczącej podstawy wymiaru poszczególnych
ubezpieczonych (pracowników). W konsekwencji ze względu na wartość
zaskarżenia skargi kasacyjne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zostały
odrzucone (postanowienie Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2010 r., I UZ 8/10).
W konkluzji należy stwierdzić, że skarga kasacyjna przysługuje od
prawomocnego wyroku i w sprawach o prawa majątkowe warunkuje ją określona
wartość przedmiotu zaskarżenia, dlatego badanie dopuszczalności skargi pozostaje
aktualne również na etapie jej rozpoznawania. Podana w skardze kasacyjnej
wartość przedmiotu zaskarżenia w kwocie 11.207 zł nie była prawidłowa, gdyż Sąd
w zaskarżonym wyroku rozstrzygnął łącznie o odrębnych sprawach
poszczególnych ubezpieczonych, połączonych tylko do wspólnego rozpoznania, w
7
których wartość przedmiotu sporu i w konsekwencji zaskarżenia, wynikająca z
podwyższenia podstawy wymiaru składek o bony świąteczne, była niższa niż
dziesięć tysięcy złotych (art. 3982
§ 1 k.p.c.).
Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 3986
§ 3 k.p.c.
w związku z art. 3982
§ 1 k.p.c.