Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 519/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa M. D.
przeciwko "C. " Spółce z o.o.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 marca 2011 r.,
1. oddala skargę kasacyjną
2. zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda
kwotę 3600 zł (trzy tysiące sześćset) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 17 grudnia 2009 r. oddalił powództwo
wniesione przez M. D. przeciwko Celowej Spółce Inwestycyjnej sp. z o.o. o
uznanie z bezskuteczną umowy sprzedaży udziałów w nieruchomości położonej w
P. przy ul. B., zawartej w dniu 6 kwietnia 2006 r. Sąd ten ustalił, że Towarzystwo
Budownictwa Społecznego „M.” sp. z o.o. w akcie notarialnym z dnia 28 lipca 2004
r. potwierdziło, że jest dłużnikiem powoda na kwotę łącznie 697083,60 zł, którą
zobowiązała się zapłacić na warunkach określonych w ugodzie powołanej w tym
akcie, deklarując też ustanowienie hipotek na nieruchomościach spółki. W dniu
28 października 2004 r. TBS „M.” oraz S. G. i C. K. utworzyli spółkę Mazowieckie
Przedsiębiorstwo Budowlane „I.” sp. z o.o. TBS „M.” wniosło do niej aportem udział
w nieruchomości położonej w P. przy ul. B., wynoszący 5537107/10 000000. W
dniu 6 kwietnia 2006 r. Mazowieckie Przedsiębiorstwo Budowlane „I.” sprzedało
ten udział C. Spółce Inwestycyjnej. W tym czasie w księdze wieczystej znajdowały
się wzmianki o wnioskach o wpisanie ostrzeżeń o wszczęciu egzekucji przeciwko
TBS „M". W ocenie Sądu Okręgowego powództwo nie zasługiwało na
uwzględnienie bowiem powód nie wykazał, aby strona pozwana wiedziała o
istnieniu podstaw do uznania czynności dłużnika za bezskuteczną zaś umowa
sprzedaży z dnia 6 kwietnia 2006 r., przy uwzględnieniu wartości świadczeń stron,
była umową odpłatną w rozumieniu art. 531 k.c. Oceniając charakter tej umowy
należało uwzględnić wysoki poziom ryzyka gospodarczego związanego z
inwestycją przy ul. B. 28 w P.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji powoda zmienił częściowo
zaskarżony wyrok i uznał za bezskuteczną wobec powoda umowę sprzedaży
udziału w nieruchomości, zawartej w dniu 6 kwietnia 2006 r. Sąd Apelacyjny
uzupełnił postępowanie dowodowe i w oparciu o dowód z opinii biegłego ustalił, że
wartość udziału w nieruchomości, nabytego przez pozwaną spółkę, według stanu
na dzień zawarcia umowy, wynosiła 1038940, zaś cena transakcyjna 146000 zł.
Przyjmując, że niezbędne nakłady na wykończenie budynku położonego na
zakupionym gruncie wynosiłyby 370000 zł należało przyjąć, że cena powinna
wynosić 668940 zł, co oznacza, że cena transakcyjna stanowiła 22% wartości
3
przedmiotu umowy. Sąd Apelacyjny uznał, że rozporządzenie nieodpłatne w
rozumieniu art. 531 § 2 k.c. ma miejsce wówczas, gdy spełnione świadczenie nie
jest ekwiwalentne. Za nieodpłatne mogą być też uznane czynności częściowo
odpłatne. W jego ocenie należało zatem przyjąć nieodpłatność zaskarżonej
czynności. Oceny tej nie zmieniało rozważenie rzeczywistego rozmiaru ryzyka
związanego z zawarciem umowy. Sąd Apelacyjny uznał, że stronie pozwanej
można przypisać także wiedzę o okolicznościach uzasadniających uznanie
czynności dłużnika za bezskuteczną. Nabywca udziału w nieruchomości wiedział
bowiem, że w księdze wieczystej zarejestrowano wzmianki o wszczęciu egzekucji
toczących się przeciwko pierwotnemu zbywcy oraz wniosek powoda o wpis
hipotek. Na podstawie danych ujawnionych w Krajowym Rejestrze Sądowym
pozwanej spółce należało przypisać także wiedzę o powiązaniach zachodzących
między spółkami TBS „M.” i Mazowieckim Przedsiębiorstwem Budowlanym „I”.
Brak było natomiast podstaw do uwzględnienia apelacji w części dotyczącej
drugiego z żądań pozwu, to jest nakazania znoszenia egzekucji. Żądanie to nie
znajdowało podstawy prawnej i w tej części apelacja podlegała oddaleniu.
Skarga kasacyjna strony pozwanej została oparta na obu podstawach
kasacyjnych określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art.
325 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 531 § 2 k.c. oraz art. 527 § 1 k.c., art. 531
§ 2 k.c. w zw. z art. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (u.k.w.h.) oraz art.
15 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, art. 2 u.k.w.h. w zw. z art. 531§
2 k.c. i art. 1 u.k.w.h., art. 531 § 2 k.c. W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego uchylenie i oddalenie powództwa w
całości bądź poprzez uznanie zaskarżonej czynności za bezskuteczną w zakresie
przenoszącym odpłatność za nabyty udział.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania skarżący podniósł,
że w zaskarżonym wyroku nie sprecyzowano należycie od kiedy mają być
naliczane odsetki ustawowe od wierzytelności powoda zgłoszonej w ramach skargi
pauliańskiej. Związane z tym zarzuty skargi kasacyjnej są nieuzasadnione.
W przypadku uwzględnienia skargi pauliańskiej konieczne jest niewątpliwie
4
oznaczenie chronionej wierzytelności, z której istnieniem związane jest uznanie
czynności dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela za bezskuteczną.
Wierzytelność powoda została precyzyjnie oznaczona w akcie notarialnym z dnia
28 lipca 2004 r., w którym dłużnik poddał się rygorowi egzekucji i jak ustalił Sąd akt
ten stanowił tytuł egzekucyjny, na podstawie którego powód prowadził egzekucję.
Obejmował on także odsetki ustawowe. Sąd Apelacyjny określając w wyroku z dnia
15 marca 2011 r. wierzytelność powoda wskazał wyraźnie, że jest to
wierzytelność wynikająca z aktu notarialnego z dnia 28 lipca 2004 r. w zakresie
kwoty 697083,60 zł i odsetek ustawowych od tej należności. Taki sposób
oznaczenia wierzytelności powoda w sprawie o uznanie czynności za
bezskuteczną jest wystarczający i umożliwia wykonanie wyroku uwzględniającego
powództwo.
Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i uwzględnił powództwo kierując
się dwiema przesłankami. Przyjął, że strona pozwana wiedziała o działaniach
dłużnika dokonanych z pokrzywdzeniem wierzyciela oraz uznał, że zaskarżona
czynność miała charakter czynności nieodpłatnej w rozumieniu art. 531 k.c.
Skarżący podważa pierwszą z tych ocen zarzucając, że dla uznania wiedzy strony
pozwanej w tym zakresie nie mogły być uwzględnione fakty wynikające z zasady
jawności ksiąg wieczystych oraz Krajowego Rejestru Sądowego, z tego względu, iż
na pozwanym nie ciążył obowiązek należytej staranności w ustalaniu okoliczności
uzasadniających uznanie czynności za bezskuteczną. Stanowisko to nie znajduje
uzasadnienia. Domniemania wynikające z zasady jawności wpisów w księgach
wieczystych oraz danych ujawnionych w Krajowym Rejestrze Sądowym odnoszą
się generalnie do obrotu prawnego a przepisy regulujące ochronę wierzycieli przed
czynnościami dłużnika dokonywanymi z pokrzywdzeniem wierzycieli nie zawierają
regulacji, która w takich sprawach wyłączałyby stosowanie tych domniemań. Nie
ma zatem przeszkód by sąd dokonując ustaleń faktycznych w takiej sprawie
uwzględnił domniemania związane z jawnością wpisów w księgach wieczystych
i Krajowym Rejestrze Sądowym.
W skardze kasacyjnej brak jest zarzutu kwestionującego ocenę sądu
Apelacyjnego o nieodpłatnym charakterze zaskarżonej czynności.
5
Była ona wynikiem ustalenia ceny rynkowej nieruchomości, porównania jej z ceną
transakcyjną i konkluzji, że świadczenie strony pozwanej w zakresie ceny nabycia
nieruchomości nie było ekwiwalentne. Skarżący zarzucił jedynie błędną wykładnię
art. 531 § 2 k.c. przez uznanie, że czynność częściowo odpłatna może być uznana
za czynność nieodpłatną w rozumieniu tego przepisu. Zarzut ten jest bezzasadny.
Na gruncie przepisów regulujących skargę pauliańską utrwalone jest stanowisko
zakładające, że ocena nieodpłatnego charakteru zaskarżonej czynności prawnej
powinna być dokonana w wyniku stwierdzenia, czy za uzyskaną korzyść jej
nabywca spełnił ekwiwalentne świadczenie. Sąd Apelacyjny zasadnie przyjął, że
oceny w tym zakresie należy dokonać według kryteriów obiektywnych. Według
tych kryteriów zapłata ceny stanowiącej niewielki ułamek rzeczywistej wartości
nieruchomości, pozwalająca uznać czynność formalnie za częściowo odpłatną,
może uzasadniać uznanie tej czynności za nieodpłatną w rozumieniu art. 531 k.c.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna strony pozwanej była
pozbawiona uzasadnionych podstaw i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 art. 39821
k.p.c.
db