IV CSK 1/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:09-01-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III CZP 35/95 III CZP 45/91 M 1/3
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt IV CSK 1/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z wniosku S. M.
przy uczestnictwie M. M. – M., Z. M. i T. M.
o zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 września 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 15 września 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w pkt I (pierwszym) i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w S. do
ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w G. postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2011 r. zniósł
współwłasność bliżej określonych nieruchomości w ten sposób, że: a/ działki o
numerze ewidencyjnym 1342/1 i 7913 przyznał na współwłasność uczestnikom
postępowania M. M. – M., T. M. i Z. M. w 1/3 części, b/ działkę o numerze
ewidencyjnym 1858 przyznał na własność wnioskodawcy S. M., c/ zarządził
sprzedaż licytacyjną działki zabudowanej o numerze ewidencyjnym 17 orzekając o
podziale kwoty uzyskanej ze sprzedaży, a ponadto zasądził od wnioskodawcy na
rzecz uczestników postępowania określone kwoty tytułem spłaty.
Sąd Okręgowy w S., na skutek apelacji wnioskodawcy, postanowieniem z
dnia 15 września 2011 r. zmienił powyższe postanowienie w ten sposób, że
zarządził sprzedaż licytacyjną działki o numerze 1858 orzekając jednocześnie o
podziale kwoty uzyskanej ze sprzedaży, zasądził od uczestników na rzecz
wnioskodawcy określone kwoty tytułem spłaty przejętych udziałów w działce o
numerze ewidencyjnym 1342/1 oraz uchylił rozstrzygnięcie odnośnie do działki
o numerze 7913, i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Skarga kasacyjna uczestników postępowania od postanowienia Sądu
Okręgowego – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut
naruszenia art. 233, 210 § 3, 328 § 2, 618, 623, 625 k.p.c., art. 5, 210, 211, 212 § 2
k.c., i zmierza do uchylenia tego postanowienia w zaskarżonej części oraz
przekazania sprawy w tej części do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 211 i 212 k.c. zniesienie współwłasności może nastąpić
przez podział rzeczy wspólnej (podział fizyczny), przez przyznanie rzeczy
jednemu ze współwłaścicieli, przez sprzedaż rzeczy wspólnej (podział cywilny).
Drugi z wymienionych wyżej sposobów zniesienia współwłasności, zgodnie
z ustalonym orzecznictwem, może również polegać na przyznaniu nieruchomości
kilku współwłaścicielom ze spłatami dla pozostałych. Do takiego rozstrzygnięcia
konieczna jest jednak zgoda tych współwłaścicieli, którym nieruchomość ma być
przyznana.
3
Sąd Okręgowy aprobując przyznanie skarżącym działki nr 1342/1
i zasądzając od nich na rzecz wnioskodawcy spłaty przeszedł do porządku nad
stanowiskiem skarżących, którzy wyrazili zgodę na przejęcie udziałów
wnioskodawcy w sytuacji, gdy wnioskodawca wyraził zgodę na przyznanie jemu
działki nr 1858 i spłatę skarżących. Rację przeto mają skarżący, że w sytuacji,
w której wnioskodawca zmienił swoje stanowisko na etapie postępowania
apelacyjnego odnośnie do działki nr 1858, Sąd Okręgowy nie miał podstaw do
przyjęcia, że ich stanowisko odnośnie do działki 1342/1 nie uległo zmianie,
w szczególności, gdy wyrazili je pomimo braku gospodarczego uzasadnienia,
a jedynie w celu zmniejszenia wysokości należnych im spłat. Niepodobna bowiem
pominąć, że poszczególne oświadczenia wnioskodawcy i skarżących były od siebie
zależne i wzajemnie uwarunkowane.
Powyższe oznacza, że wskutek odstąpienia wnioskodawcy od zajmowanego
wcześniej stanowiska odnośnie do działki 1858, Sąd Okręgowy bezzasadnie uznał,
iż w dacie orzekania skarżący wyrażają zgodę na przyznanie im działki nr 1342/1.
Była zaś ona konieczna do takiego rozstrzygnięcia.
Przechodząc do zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 212 k.c. przez
nakazanie sprzedaży działki o numerze 1858 stosownie do przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego oraz aprobowanie takiego rozstrzygnięcia Sądu
Rejonowego odnośnie do działki o numerze 17, trzeba zauważyć, że zgodnie z tym
przepisem w razie braku możliwości zniesienia współwłasności przez podział
rzeczy w naturze albo przyznania jej jednemu współwłaścicielowi do rozważenia
pozostaje zniesienie współwłasności przez sprzedaż rzeczy wspólnej.
Niemniej jednak ten sposób wyjścia z niepodzielności powinien być poprzedzony
ustaleniem okoliczności faktycznych, co do realnej możliwości sprzedaży rzeczy
wspólnej, gdyż niedopuszczalne jest wydanie przez Sąd w tej samej sprawie
postanowienia oddalającego wniosek o zniesienie współwłasności tejże rzeczy
także wówczas, gdy postanowienie zarządzające sprzedaż nie zostanie przez
komornika wykonane z braku licytantów (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
5 czerwca 1991 r., III CZP 45/91 oraz z dnia 12 kwietnia 1995 r., III CZP 35/95,
OSNC 1995/7-8/110). Sądy niższej instancji ustaleń w tym zakresie nie poczyniły.
4
W sprawie ponadto należało mieć na uwadze, że wprawdzie żądanie
zniesienia współwłasności stanowi prawo każdego ze współwłaścicieli, jednakże
prawo to podlega również ograniczeniu przewidzianemu w art. 5 k.c. Jeżeli zatem
okazałoby się, że jedyny możliwy sposób zniesienia współwłasności polega na
sprzedaży wymienionych działek oraz że ten sposób byłby, co wymaga
podkreślenia, rażąco krzywdzący dla skarżących, rozważeniu podlegać będzie –
czy wniosek o zniesienie ich współwłasności z uwagi na art. 5 k.c. nie podlega
oddaleniu. Przy czym zastosowanie tego przepisu stanowiłoby ochronę tylko
tymczasową (zarzut dylatoryjny).
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.
jw
POSTANOWIENIE
Dnia 20 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z wniosku S. M.
przy uczestnictwie M. M. – M., Z. M. i T. M.
o zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 września 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 15 września 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w pkt I (pierwszym) i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w S. do
ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w G. postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2011 r. zniósł
współwłasność bliżej określonych nieruchomości w ten sposób, że: a/ działki o
numerze ewidencyjnym 1342/1 i 7913 przyznał na współwłasność uczestnikom
postępowania M. M. – M., T. M. i Z. M. w 1/3 części, b/ działkę o numerze
ewidencyjnym 1858 przyznał na własność wnioskodawcy S. M., c/ zarządził
sprzedaż licytacyjną działki zabudowanej o numerze ewidencyjnym 17 orzekając o
podziale kwoty uzyskanej ze sprzedaży, a ponadto zasądził od wnioskodawcy na
rzecz uczestników postępowania określone kwoty tytułem spłaty.
Sąd Okręgowy w S., na skutek apelacji wnioskodawcy, postanowieniem z
dnia 15 września 2011 r. zmienił powyższe postanowienie w ten sposób, że
zarządził sprzedaż licytacyjną działki o numerze 1858 orzekając jednocześnie o
podziale kwoty uzyskanej ze sprzedaży, zasądził od uczestników na rzecz
wnioskodawcy określone kwoty tytułem spłaty przejętych udziałów w działce o
numerze ewidencyjnym 1342/1 oraz uchylił rozstrzygnięcie odnośnie do działki
o numerze 7913, i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Skarga kasacyjna uczestników postępowania od postanowienia Sądu
Okręgowego – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut
naruszenia art. 233, 210 § 3, 328 § 2, 618, 623, 625 k.p.c., art. 5, 210, 211, 212 § 2
k.c., i zmierza do uchylenia tego postanowienia w zaskarżonej części oraz
przekazania sprawy w tej części do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 211 i 212 k.c. zniesienie współwłasności może nastąpić
przez podział rzeczy wspólnej (podział fizyczny), przez przyznanie rzeczy
jednemu ze współwłaścicieli, przez sprzedaż rzeczy wspólnej (podział cywilny).
Drugi z wymienionych wyżej sposobów zniesienia współwłasności, zgodnie
z ustalonym orzecznictwem, może również polegać na przyznaniu nieruchomości
kilku współwłaścicielom ze spłatami dla pozostałych. Do takiego rozstrzygnięcia
konieczna jest jednak zgoda tych współwłaścicieli, którym nieruchomość ma być
przyznana.
3
Sąd Okręgowy aprobując przyznanie skarżącym działki nr 1342/1
i zasądzając od nich na rzecz wnioskodawcy spłaty przeszedł do porządku nad
stanowiskiem skarżących, którzy wyrazili zgodę na przejęcie udziałów
wnioskodawcy w sytuacji, gdy wnioskodawca wyraził zgodę na przyznanie jemu
działki nr 1858 i spłatę skarżących. Rację przeto mają skarżący, że w sytuacji,
w której wnioskodawca zmienił swoje stanowisko na etapie postępowania
apelacyjnego odnośnie do działki nr 1858, Sąd Okręgowy nie miał podstaw do
przyjęcia, że ich stanowisko odnośnie do działki 1342/1 nie uległo zmianie,
w szczególności, gdy wyrazili je pomimo braku gospodarczego uzasadnienia,
a jedynie w celu zmniejszenia wysokości należnych im spłat. Niepodobna bowiem
pominąć, że poszczególne oświadczenia wnioskodawcy i skarżących były od siebie
zależne i wzajemnie uwarunkowane.
Powyższe oznacza, że wskutek odstąpienia wnioskodawcy od zajmowanego
wcześniej stanowiska odnośnie do działki 1858, Sąd Okręgowy bezzasadnie uznał,
iż w dacie orzekania skarżący wyrażają zgodę na przyznanie im działki nr 1342/1.
Była zaś ona konieczna do takiego rozstrzygnięcia.
Przechodząc do zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 212 k.c. przez
nakazanie sprzedaży działki o numerze 1858 stosownie do przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego oraz aprobowanie takiego rozstrzygnięcia Sądu
Rejonowego odnośnie do działki o numerze 17, trzeba zauważyć, że zgodnie z tym
przepisem w razie braku możliwości zniesienia współwłasności przez podział
rzeczy w naturze albo przyznania jej jednemu współwłaścicielowi do rozważenia
pozostaje zniesienie współwłasności przez sprzedaż rzeczy wspólnej.
Niemniej jednak ten sposób wyjścia z niepodzielności powinien być poprzedzony
ustaleniem okoliczności faktycznych, co do realnej możliwości sprzedaży rzeczy
wspólnej, gdyż niedopuszczalne jest wydanie przez Sąd w tej samej sprawie
postanowienia oddalającego wniosek o zniesienie współwłasności tejże rzeczy
także wówczas, gdy postanowienie zarządzające sprzedaż nie zostanie przez
komornika wykonane z braku licytantów (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
5 czerwca 1991 r., III CZP 45/91 oraz z dnia 12 kwietnia 1995 r., III CZP 35/95,
OSNC 1995/7-8/110). Sądy niższej instancji ustaleń w tym zakresie nie poczyniły.
4
W sprawie ponadto należało mieć na uwadze, że wprawdzie żądanie
zniesienia współwłasności stanowi prawo każdego ze współwłaścicieli, jednakże
prawo to podlega również ograniczeniu przewidzianemu w art. 5 k.c. Jeżeli zatem
okazałoby się, że jedyny możliwy sposób zniesienia współwłasności polega na
sprzedaży wymienionych działek oraz że ten sposób byłby, co wymaga
podkreślenia, rażąco krzywdzący dla skarżących, rozważeniu podlegać będzie –
czy wniosek o zniesienie ich współwłasności z uwagi na art. 5 k.c. nie podlega
oddaleniu. Przy czym zastosowanie tego przepisu stanowiłoby ochronę tylko
tymczasową (zarzut dylatoryjny).
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.
jw