Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SDI 25/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący)
SSN Barbara Skoczkowska
SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca)
Protokolant : Anna Kuras
przy udziale Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Adwokatury adwokata Jerzego
Zielaka
w sprawie adwokata T. Z.
obwinionego w postępowaniu dyscyplinarnym o popełnienie czynu określonego w
art. 80 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze w zw. z § 65 ust. 2 w
zw. z § 8 i § 50 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 27 września 2012 r.
kasacji, wniesionej przez obrońcę obwinionego
od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Adwokatury
z dnia 3 grudnia 2011 r., częściowo zmieniającego orzeczenie Sądu
Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej z dnia 23 lutego 2011 r.,
1) uchyla zaskarżone orzeczenie oraz orzeczenie Sądu
Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w /…/ z dnia 23 lutego 2011 r.,
i uniewinnia obwinionego T. Z. od popełnienia przypisanego mu
przewinienia zawodowego;
2) kosztami postępowania obciąża:
2
- w zakresie postępowania przed Wyższym Sądem
Dyscyplinarnym Adwokatury oraz Sądem Dyscyplinarnym Izby
Adwokackiej w /…/ - właściwe organy samorządu adwokackiego,
- w zakresie postępowania kasacyjnego - Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Adwokat T. Z. został obwiniony o to, że w okresie od 26 marca 2008 r. do 23
listopada 2009 r., nie uiścił kwoty 3.378 zł na rzecz Izby Adwokackiej tytułem
pierwszej składki izbowej, tj. o przewinienie z art. 80 ustawy z dnia 26 maja 1982
roku - Prawo o adwokaturze (tekst jednolity: Dz. U. 2009 Nr 146 poz. 1188 ) w
związku z § 65 uchwały Naczelnej Rady Adwokackiej nr 2/XVIII/98 - ze zmianami
wprowadzonymi uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej nr 32/2005 z 19 dnia
listopada 2005 r. oraz uchwałami Naczelnej Rady Adwokackiej nr 33/2011 –
54/2011 z dnia 19 listopada 2011 r. Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności
Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej) (tekst jednolity: uchwała NRA nr 52/2011 z 19
listopada 2011 r.).
Sąd Dyscyplinarny Izby Adwokackiej w /…/ uznał obwinionego za winnego
zarzucanego mu czynu i wymierzył mu karę 1 (jednego) roku zawieszenia w
czynnościach zawodowych oraz zakaz wykonywania patronatu na czas 5 (pięciu)
lat i obciążył kosztami postępowania dyscyplinarnego.
Od powyższego orzeczenia odwołanie wniósł obrońca obwinionego,
zaskarżając je w całości.
Rozpatrzywszy to odwołanie na rozprawie w dniu 25 września 2010 r. Wyższy
Sąd Dyscyplinarny Adwokatury zaskarżone orzeczenie uchylił i przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania Sądowi Dyscyplinarnemu Izby Adwokackiej. Wyższy
Sąd Dyscyplinarny stwierdził, że w aktach sprawy brak jest treści uchwały
zgromadzenia Izby Adwokackiej, która ustanowiła obowiązek zapłaty tzw.
„pierwszej składki izbowej” i że w ten sposób nie doszło do prawidłowego ustalenia
kiedy i w jaki sposób obowiązek uiszczenia „pierwszej składki izbowej” powstał po
stronie obwinionego. Wyższy Sąd Dyscyplinarny przychylił się do stanowiska
skarżącego w zakresie naruszenia art. 333 § 1 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy-
Prawo o adwokaturze przez Sąd Dyscyplinarny, a zatem zaistnienia braków w
zakresie ustalenia podstaw faktycznych oskarżenia. Zdaniem Wyższego Sądu
Dyscyplinarnego brak uchwały zgromadzenia Izby Adwokackiej w /…/ sprawił, że
nie wiadomo czy i do czego zobowiązany był obwiniony, jak również, że nie było
3
żadnej informacji o tym, czy i w jakim trybie obwiniony dowiedział się o obowiązku
zapłaty tej „składki”. Wyższy Sąd Dyscyplinarny uznał, że w tej sytuacji
przedwczesne byłoby rozpatrywanie pozostałych zarzutów odwołania, a
wystarczające do rozstrzygnięcia sprawy na tym etapie było rozważenie jednego
tylko zarzutu odwołania. Stosownie do art. 436 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy-
Prawo o adwokaturze Wyższy Sąd Dyscyplinarny ograniczył zatem rozpoznanie
środka odwoławczego tylko do tego uchybienia podniesionego przez stronę, gdyż
rozpoznanie w tym zakresie było wystarczające do wydania orzeczenia.
Jednocześnie Wyższy Sąd Dyscyplinarny wskazał, że przy ponownym rozpatrzeniu
sprawy, po ustaleniu treści i obowiązywania uchwały zgromadzenia Izby
Adwokackiej w /…/, o której mowa w zarzucie, Sąd Dyscyplinarny powinien
przeanalizować treść uchwały w kontekście art. 40 pkt 3 ustawy- Prawo o
adwokaturze oraz sprawdzić i rozważyć czy i w jakim zakresie uchwała
obowiązywała w stosunku do obwinionego oraz w jaki sposób dowiedział się
on/mógł się dowiedzieć o jej treści, jak również, czy i w jakiej formie był on
wzywany do zapłaty „pierwszej składki izbowej”.
Po ponownym przeprowadzeniu postępowania Sąd Dyscyplinarny Izby
Adwokackiej orzeczeniem z dnia 23 lutego 2011 r. ponownie uznał obwinionego
winnym zarzucanego mu czynu i ponownie wymierzył mu karę 1 (jednego) roku
zawieszenia w czynnościach zawodowych oraz zakazu wykonywania patronatu na
czas 5 (pięciu) lat.
Od tego orzeczenia obrońca obwinionego wniósł odwołanie, zaskarżając je w
całości na korzyść obwinionego.
Orzeczeniem z dnia 3 grudnia 2011 r., Wyższy Sąd Dyscyplinarny Adwokatury
zmienił zaskarżone orzeczenie w części dotyczącej kary w ten sposób, że za
przypisany czyn, na podstawie art. 81 ust. 1 pkt 2 Prawa o adwokaturze, wymierzył
obwinionemu karę nagany oraz obciążył obwinionego kosztami postępowania
dyscyplinarnego za II instancję.
Od tego orzeczenia kasację, w całości na korzyść obwinionego, wniósł
obrońca obwinionego. W kasacji podniósł on następujące zarzuty:
1. „rażące naruszenie art. 350 § 1 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy z dnia 26
maja 1982 r. ustawy- Prawo o adwokaturze poprzez nie wydanie
pisemnego zarządzenia, w którym Prezes Sądu I instancji wyznaczyłby
rozprawę główną i dokonał innych czynności wskazanych w zaskarżonym
4
przepisie, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia z uwagi na braki
formalne aktu oskarżenia jak w zarzucie 5, oraz prowadzenie
postępowania jak w zarzucie 3, naruszenie to skutkowało przyjęciem przez
Sąd aktu oskarżenia i wyznaczenia składu orzekającego, który winien się
wyłączyć od prowadzenia sprawy”,
2. „rażące naruszenie art. 351 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy z dnia 26 maja
1982 r.- Prawo o adwokaturze poprzez nieprowadzenie jawnej dla stron
listy sędziów, których wyznacza się w kolejności do poszczególnych spraw
w ten sposób, aby kolejność tą można było zweryfikować w sposób nie
budzący wątpliwości co do jej zachowania, co miało istotny wpływ na treść
orzeczenia, z uwagi na zachowanie się przewodniczącego składu Sądu I
instancji na pierwsze rozprawie jak w zarzucie 3, oraz wydanie wyroku
przez sędziego podlegającego wyłączeniu”,
3. „rażące naruszenie art. 143 § 1 pkt 10 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy z dnia
26 maja 1982 r.- Prawo o adwokaturze poprzez oddalenie przez Sąd
wniosku o zaprotokołowanie zachowania przewodniczącego Sądu I
instancji adw. R. M. na pierwszej rozprawie w dniu 18 stycznia 2011 roku,
na której Przewodniczący nakłaniał obwinionego do przedłożenie "dowodu
z kasy", tj. dowodu uiszczenia przedmiotowej składki, które wskazywało na
brak zainteresowania sądu materialnoprawnymi podstawami oskarżenia i z
góry przesądzało o tym, że zdaniem sądu tzn. pierwsza składna izbowa
jest należna a obwiniony winien ją zapłacić, co skutkowało wydaniem
wyroku skazującego”,
4. „rażące naruszenie art. 41 § 1 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy z dnia 26
maja 1982 r.- Prawo o adwokaturze, poprzez niewyłączenie się
Przewodniczącego i członków składu Sadu I instancji od rozpoznawania
sprawy po ujawnieniu okoliczności wskazujących wprost na brak
bezstronności w przedmiotowej sprawie poprzez niezaprotokołowane
zachowania Przewodniczącego polegającego na tym, że nakłania
obwinionego do okazania dowodu opłacenia pierwszej składki
korporacyjnej, co ewidentnie wskazuje na fakt, iż bez względu na wynik
postępowania dowodowego Sąd był już na tym etapie przekonany o winie
obwinionego w przedmiotowej sprawie, a żaden z członków składu nie
złożył w/w wniosku co jest konsekwencją oddalenia przez pełen skład
5
Sądu wniosku o uzupełnienie protokołu, co skutkuje brakiem możliwości
udowodnienia zachowania przewodniczącego przez obwinionego”,
5. „rażące naruszenie art. 333 § 1 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy z dnia 26
maja 1982 r.- Prawo o adwokaturze poprzez brak zamieszczenia w akcie
oskarżenia jakichkolwiek dowodów na okoliczność popełnienia przez
obwinionego zarzucanego mu czynu, co spowodowało niemożliwym
polemikę ze stawianymi zarzutami i pozbawiło możliwości obrony swoich
praw przez obwinionego oraz doprowadziło do rozpoznania sprawy na
podstawie niedopuszczalnego formalnie aktu oskarżenia zawierającego
istotne braki”,
6. „rażące naruszenie art. 345 § 1 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy z dnia 26
maja 1982 r.- Prawo o adwokaturze, poprzez niezwrócenie Rzecznikowi
Dyscyplinarnemu akt sprawy w sytuacji gdy okoliczności wskazują na
istotne braki postępowania przygotowawczego, zwłaszcza na potrzebę
poszukiwania dowodów, co doprowadziło do skazania obwinionego na
podstawie aktu oskarżenia nie zawierającego dowodów w sprawie”,
7. „rażące naruszenie art. 40 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy z dnia 26 maja
1982 r.- Prawo o adwokaturze poprzez niezwrócenie aktu oskarżenia
celem wyłączenia oskarżyciela w osobie adw. D. S. w związku z faktem, że
w/w poręczył za obwinionego zapłatę przedmiotowej składki i w związku z
wystąpieniem w/w na posiedzeniu ORA zabezpieczonym protokołem z
dnia 14 kwietnia 2010 roku, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia
poprzez wniesienie aktu oskarżenia z brakami jak w zarzutach 4, 5 i 6,
oraz wywołało skutki opisane w tych zarzutach”,
8. „rażące naruszenie art. 442 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy z dnia 26 maja
1982 r.- Prawo o adwokaturze, poprzez niewykonanie żadnego wskazania
Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oraz naruszenie art. 7 k.p.k. poprzez
przekroczenie zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i
doświadczenia życiowego w dokonaniu ustaleń faktycznych przyjętych za
podstawę orzeczenia polegający na przyjęciu, że istnieje uchwała
nakładająca obowiązek uiszczenie tzw. pierwszej składki izbowej w
sytuacji gdy w aktach sprawy znajduje się jej kopia poświadczona <zgodność>>, przy braku wskazania za zgodność, (…) przy jednoczesnym
potwierdzeniu przez osobę nieuprawniona do dokonywania tego
6
potwierdzenia, oraz błędnym ustaleniu tj. z naruszeniem reguł logicznego
rozumowania (art. 7 k.p.k.), że rzekomo podjęta uchwała została przesłana
do Ministra Sprawiedliwości, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia
poprzez ustalenie, że przedmiotowa uchwała istnieje i obowiązuje
obwinionego”,
9. „rażące naruszenie art. 7 k.p.k., skutkujące błędnym ustaleniem
dokonanym bez uwzględnienia zasad prawidłowego rozumowania oraz
wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego polegające na tym, że
nieprawidłowo ustalono jakoby obwiniony miał świadomość uiszczenia tzw.
pierwszej składki izbowej oraz naruszenie art. 167 k.p.k. w zw. z art. 410
k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy z dnia 26 maja 1982 r.- Prawo o
adwokaturze poprzez nieprzesłuchanie świadków /…/ – księgowej która
rzekomo kilkakrotnie wzywała obwinionego do uiszczenia pierwszej składki
izbowej, co miało istotny wpływ na treść orzeczenie poprzez przyjęcie że
obwiniony wiedział tj. miał świadomość obowiązku na nim ciążącego”,
10.„rażące naruszenie prawa materialnego, tj. art. 42 ust. 1 Konstytucji RP, art
1 § 1 kk w zw. z 65 § Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu
poprzez jego błędne zastosowanie polegające na tym, że ustalono, iż
niezapłacenie tzw. pierwszej składki izbowej mieści się w pojęciu składka
korporacyjna uregulowanym w w/w przepisie, co miało istotny wpływ na
treść orzeczenia poprzez przyjęcie, że obwiniony świadomie z sposób
zawiniony nie wykonał obowiązku korporacyjnego”,
11.„rażące naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 17 Konstytucji
RP, art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, art. 65 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 217
Konstytucji RP i art. 40 pkt 3 ustawy- Prawo o adwokaturze, poprzez
wprowadzenie w niniejszym postępowaniu pojęcia „pierwsza składka
izbowa" i ustalenie, że wbrew treści w/w przepisów akt niższego rzędu
jakim jest uchwała podjęta później niż w/w przepisy, uchyla regulacje
zawarte w art. 217 Konstytucji RP i art. 40 pkt 3 ustawy- Prawo o
adwokaturze, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia poprzez uznanie
zachowania obwinionego za zawinione”,
12.„rażące naruszenie prawa materialnego art. 6 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 1
k.k. poprzez przyjęcie, że czynu dokonano w okresie od 26 marca 2008
roku do 23 listopada 2009 roku (…), gdy ostatnim dniem ciążącego na
7
obwinionym rzekomego obowiązku zapłacenia tzn. "pierwszej składki
korporacyjnej" był dzień 26 marca 2008 roku, co ma istotny wpływ na treść
orzeczenia poprzez błędne przyjęcie w nim innego okresu obowiązywania
obowiązku ciążącego na obwinionym co ma wpływ na ocenę
materialnoprawną karalności czynu”,
13.„rażące naruszenie przepisów prawa procesowego przez Sąd II instancji
art. 22 k.p.k. oraz art. 9 k.p.k. i art. 433 § 2 k.p.k. poprzez pozostawienie
bez rozpoznania wniosku o zawieszenie niniejszego postępowania, co w
kontekście ustaleń Sadu II instancji polegających na tym, że nie jest on
władny dokonywać <> miało zasadniczy
wpływ na treść orzeczenia albowiem doprowadziło do wydania wyroku bez
rozstrzygnięcia przez sąd cywilny, czy uchwała nakładająca obowiązek
zapłacenia tzw. pierwszej składki izbowej jest ważna czy też nie, w sytuacji
gdy Sąd II instancji doszedł do przekonania, że samodzielnie nie może
dokonać tego ustalenia”,
14.„rażące naruszenie art. 8 k.p.k. poprzez brak rozstrzygnięcia zagadnienia
prawnego przez Sąd Dyscyplinarny, co skutkowała błędnym przyjęciem, że
uchwała, której naruszenie zarzuca się obwinionemu, jest ważna w świetle
powszechnie obowiązujących przepisów”
15.„rażące naruszenie art. 433 § 2 k.p.k. poprzez nierozpoznanie zarzutu VII
odwołania polegającego na zarzucie naruszenia art. 40 k.p.k. w zw. z art.
95n ustawy z dnia 26 maja 1982 r.- Prawo o adwokaturze, poprzez
niezwrócenie aktu oskarżenia celem wyłączenia oskarżyciela w osobie
adw. D. S. w związku z faktem, że w/w poręczył za obwinionego zapłatę
przedmiotowej składki i w związku z wystąpieniem w/w na posiedzeniu
ORA zabezpieczonym protokołem z dnia 14 kwietnia 2010 roku, co miało
zasadniczy wpływ na treść orzeczenie poprzez uznanie, że w/w nie
podlega wyłączeniu i może wnieść akt oskarżenia jako poręczający zapłatę
składki korporacyjnej”.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i uniewinnienie
obwinionego od zarzucanego mu czynu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Najdalej idącym zarzutem sformułowanym w kasacji jest stwierdzenie, że
zaskarżone orzeczenie Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Adwokatury z dnia 3
8
grudnia 2011 r. w sposób rażący narusza prawo materialne, a w szczególności art.
42 ust. 1 Konstytucji RP, art. 1 § 1 k.k. w związku z § 65 Zbioru Zasad Etyki
Adwokackiej i Godności Zawodu, poprzez błędne przyjęcie, że użyty w tym
ostatnim przepisie termin „składki korporacyjnej” mieści w sobie także obowiązek
uiszczenia tzw. „pierwszej składki izbowej” wynikający z uchwały Zgromadzenia
Adwokatów Izby Adwokackiej z dnia 30 czerwca 2007 r. oraz z dnia 21 czerwca
2008 r. Zdaniem skarżącego - jak wynika z uzasadnienia kasacji - obowiązek
uiszczenia tzw. pierwszej składki izbowej, którego naruszenie stanowiło podstawę
przypisanej skarżącemu odpowiedzialności dyscyplinarnej, nie miał podstawy
prawnej, bowiem Izba Adwokacka nie posiadała ustawowej kompetencji do
wydania uchwały zobowiązującej członków Izby do uiszczenia tego typu
świadczenia majątkowego.
Zgodnie z art. 80 Prawa o adwokaturze, adwokaci podlegają
odpowiedzialności dyscyplinarnej w szczególności „za postępowanie sprzeczne z
prawem, zasadami etyki lub godności zawodu bądź za naruszenie swych
obowiązków zawodowych”. Jak wynika z treści orzeczeń organów dyscyplinarnych,
skarżącemu zarzucono naruszenie § 65 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i
Godności Zawodu. Zgodnie z tą regulacją, „zawinione niepłacenie składki
korporacyjnej stanowi poważne naruszenie zasad etyki zawodowej”. Termin
„składka korporacyjna” nie jest bliżej wyjaśniony w Zbiorze Zasad Etyki
Adwokackiej i Godności Zawodu. Nie występuje także na gruncie ustawy Prawo o
adwokaturze. Artykuł 40 pkt 3 tej ustawy wspomina jedynie o uprawnieniu
zgromadzenia izby adwokackiej do ustalenia wysokości „składek rocznych na
potrzeby izby”, zaś art. 82 ust. 1 Prawa o adwokaturze „podstawowej składce
izbowej” czyni punktem odniesienia dla określenia wysokości kary pieniężnej
grożącej za przewinienie dyscyplinarne.
Z uwagi na fakt, że przynależność do samorządu adwokackiego ma
charakter obligatoryjny dla osób, które chcą wykonywać zawód adwokata, wszelkie
świadczenia pieniężne nakładane przez organy samorządu adwokackiego na
członków tego samorządu, których niespełnienie jest obwarowane sankcjami
dyscyplinarnymi, z sankcją pozbawienia prawa do wykonywania zawodu włącznie,
musi mieć podstawę ustawową (art. 65 Konstytucji RP). Prawa majątkowe
podlegają bowiem szczególnej ochronie konstytucyjnej (art. 64 Konstytucji RP), a
nakładanie obowiązku spełniania określonych świadczeń majątkowych przez
9
organy samorządu zawodowego na członków tego samorządu nie jest w pełni
dowolne w przypadku, gdy przynależność do korporacji zawodowej ma charakter
obligatoryjny, zaś sam samorząd powołany jest z mocy ustawy w celu
reprezentowania osób wykonujących zawód zaufania publicznego i sprawowania
pieczy nad należytym wykonywaniem tego zawodu w granicach interesu
publicznego i dla jego ochrony (art. 17 ust. 1 Konstytucji RP). W szczególności
konieczna jest wówczas wyraźna podstawa ustawowa przewidująca kompetencje
dla organów samorządu zawodowego do ustanawiania takiego obowiązku.
Analiza ustawy- Prawo o adwokaturze prowadzi do wniosku, że jedyną
podstawę uchwalania przez organy samorządu adwokackiego obligatoryjnych
świadczeń o charakterze majątkowym na rzecz samorządu zawiera art. 40 pkt 3 tej
ustawy, przewidujący możliwość ustalania „wysokości składek rocznych na
potrzeby izby”. Pojęcie „składki rocznej” nie jest bliżej sprecyzowane, niemniej
posługuje się ono kryterium interwału czasowego (rok), z którym jest związana
obligatoryjna składka. W pojęciu tym nie mieszczą się więc świadczenia, których
podstawą byłyby inne interwały czasowe, czy też w ogóle inne okoliczności.
Oczywiście ustawa nie przesądza, w jaki sposób składka roczna ma być uiszczania.
Nie przesądza też jej wysokości, rozkładania na miesięczne raty, czy możliwości jej
różnicowania, np. w zależności od indywidualnego statusu majątkowego
poszczególnych członków samorządu.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie w pełni podziela zapatrywanie prawne
wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2006 r. (III ZS 2/05,
OSNP 2007, nr 3-4, poz. 58), w myśl którego „ustanowienie jednorazowych składek
jedynie dla adwokatów, którzy rozpoczynają wymagającą istotnych nakładów
finansowanych praktykę adwokacką, podważa istotę samorządności adwokackiej i
łamie zasady równości członków tej korporacji zawodowej”, i w istocie rzeczy
postrzega jest jako „pozaustawowy warunek uzyskania wpisu na listę adwokacką”,
co „kłóci się (…) z zasadami i normami etyki adwokackiej”. Ostatecznie Sąd
Najwyższy doszedł do wniosku, że organy samorządu adwokackiego „nie mogą (…)
różnicować wysokości składek korporacyjnych w sposób sprzeczny z zasadami
samorządności i równości wszystkich adwokatów, w szczególności w zależności od
korporacyjnego stażu członkowskiego”.
Posłużenie się wskazanymi wyżej kryteriami uzasadniającymi obowiązek
uiszczenia określonej składki powoduje, że traci ona charakter „składki rocznej”, o
10
której mówi art. 40 pkt 3 ustawy- Prawo o adwokaturze, a tym samym jej
wprowadzenie na mocy uchwały organu samorządu adwokackiego pozbawione jest
podstawy ustawowej .
Nie można jednocześnie przyjąć, by podstawą prawną uchwalania przez
organy samorządu adwokackiego obowiązku uiszczenia przez członków izby
świadczeń majątkowych w szerszym zakresie mógł stanowić art. 40 pkt 7 ustawy -
Prawo o adwokaturze przewidujący kompetencję do podejmowania przez izby
adwokackie „innych uchwał”. Fakt, że ustawodawca wyraźnym przepisem
wprowadził uprawnienie do ustalania przez samorząd adwokacki „składek rocznych”
wyklucza interpretację, w myśl której organy samorządu – powołując się na ogólną
kompetencję do „podejmowania innych uchwał” mogłyby ustanawiać obowiązek
dowolnych innych świadczeń majątkowych. Także konstytucyjna reguła, w myśl
której nakładanie obowiązków o charakterze majątkowym wymaga wyraźnej
podstawy ustawowej wyklucza możliwość uznania art. 40 pkt 7 ustawy- Prawo o
adwokaturze za źródło normy kompetencyjnej do ustalania przez izbę adwokacką
innego typu składek niż składki roczne. W tym zakresie Sąd Najwyższy podziela
stanowisko Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, wyrażone w
wyroku z dnia 15 lutego 2007 r. (sygn. akt VI SA/Wa 1516/06, LEX nr 317965),
zgodnie z którym art. 40 pkt 7 ustawy- Prawo o adwokaturze jest ogólnym
przepisem kompetencyjnym, z którego nie wynika uprawnienie do nakładania
powinności majątkowych w postaci opłaty za wpis na listę adwokatów.
Uchwała Zgromadzenia Adwokatów Izby Adwokackiej z dnia 30 czerwca
2007 r. oraz z dnia 21 czerwca 2008 r., której naruszenie zarzucono skarżącemu,
ustanawiała wymóg uiszczenia tzw. „pierwszej składki izbowej”. Składka ta miała
być uiszczania za miesiąc, w którym dokonano wpisu na listę adwokacką i
obowiązek jej uiszczenia był niezależny od obowiązku uiszczenia składki rocznej.
Tak skonstruowana składka, jako obowiązkowe świadczenie majątkowe na rzecz
samorządu adwokackiego w żadnym przypadku nie spełnia cech „składki rocznej”,
o której mowa w art. 40 pkt 3 ustawy- Prawo o adwokaturze. W istocie miała ona
charakter ukrytej opłaty za wpis na listę adwokatów. Brak jest więc ustawowej
podstawy do ustanowienia obowiązku uiszczenia takiego świadczenia przez
członków izby adwokackiej.
Samorząd adwokacki, jak każdy inny samorząd zawodowy, uprawniony jest
do podejmowania uchwał o charakterze normatywnym adresowanych do członków
11
tego samorządu i regulujących różne aspekty wykonywania czynności zawodowych.
O ile jednak uchwały takie miałyby nakładać obowiązki dokonywania określonych
świadczeń majątkowych, konieczna jest do tego wyraźna podstawa kompetencyjna
zawarta w ustawie. Naruszenie uchwał wydanych bez takiej wyraźnej podstawy
kompetencyjnej, nie może stanowić z kolei podstawy odpowiedzialności
dyscyplinarnej. Należy zwrócić uwagę na fakt, że podstawą odpowiedzialności
dyscyplinarnej adwokatów nie jest samo formalne naruszenie reguł zawartych w
Zbiorze Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu, ale takie postępowanie, które
jest sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godności zawodu, bądź stanowi
naruszenie obowiązków zawodowych (art. 80 ust. 1 ustawy- Prawo o adwokaturze).
Trudno dopatrzyć się naruszenia zasad etyki lub godności zawodu w odmowie
spełnienia obowiązku, do ustanowienia którego izba adwokacka nie miała nawet
formalnej kompetencji. Odmowa taka nie stanowiła także naruszenia prawa.
Sąd Najwyższy rozpoznając kasację od orzeczeń organów orzekających w
sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów jest związany – tak jak w
każdej innej sprawie – wyłącznie Konstytucją i ustawą. Związanie to dotyczy nie
tylko określenia samego zakresu odpowiedzialności, ale także jej przesłanek.
Paragraf 65 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu, którego
naruszenie zarzucono skarżącemu, ma w istocie charakter odsyłający, uznaje
bowiem za poważne naruszenie zasad etyki adwokackiej „zawinione niepłacenie
składki korporacyjnej”. Przepis ten nie stanowi formalnego źródła obowiązku
zapłacenia takiej składki, bowiem obowiązek taki wynika z odpowiednich uchwał
organów samorządu adwokackiego. Uchwały te, jeżeli jednak mają posiadać
charakter wiążący, muszą mieścić się w zakresie kompetencji władczych
przyznanych samorządowi adwokackiemu przez przepis ustawy. Obowiązek
uiszczenia składki „korporacyjnej” wynikający z uchwały izby adwokackiej wydanej
bez formalnej podstawy ustawowej, nie może stanowić punktu odniesienia dla sądu
oceniającego zasadność pociągnięcia konkretnego adwokata do odpowiedzialności
dyscyplinarnej za niezapłacenie takiej składki. Mając na względzie wspomniane
wcześniej związanie Sądu Najwyższego wyłącznie Konstytucją i ustawą, nie jest
możliwe utrzymanie w mocy orzeczenia o nałożeniu kary dyscyplinarnej, mającej
przecież charakter sankcji publicznoprawnej, za zachowanie naruszające
obowiązek ustanowiony przez organy samorządu adwokackiego bez formalnej
12
podstawy ustawowej, w sytuacji, gdy ze względu na charakter tego obowiązku
(świadczenie majątkowe) podstawa taka była bezwzględnie wymagana.
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, należało uznać za zasadny zarzut
naruszenia prawa materialnego podniesiony w skardze kasacyjnej. Czyniło to
zbędnym rozważanie pozostałych zarzutów o charakterze procesowym, bowiem
ustalenie, że zaniechanie zapłacenia tzw. „pierwszej składki izbowej”, nie mogło
stanowić podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej, w sposób konieczny musiało
skutkować uchyleniem zaskarżonych orzeczeń sądów dyscyplinarnych i
uniewinnieniem adwokata T. Z.
Mając to wszystko za uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.