Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 187/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący)
SSN Marian Buliński (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gierszon
Protokolant Dorota Szczerbiak
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Małgorzaty Wilkosz - Śliwy,
w sprawie S. K.
oskarżonego z art. 231§ 2 kk i art. 271 § 3 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 4 października 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść oskarżonego
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 14 grudnia 2011 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego
z dnia 24 marca 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej S. K. i sprawę w
tym zakresie przekazuje Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
2
UZASADNIENIE
S. K. został skazany za to, że „ w okresie od 20 lipca 2000 roku do 14
kwietnia 2001 roku w M., jako funkcjonariusz Urzędu Celnego, działając na szkodę
interesu publicznego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej nie dopełnił swoich
obowiązków w zakresie ustalania rzetelności przedkładanych mu do kontroli
dokumentów TAX FREE - zwrot VAT dla podróżnych, poprzez potwierdzenie
wywozu towarów poza polski obszar celny, gdy w rzeczywistości fakty te nie miały
miejsca, przez przystawienie datownika z numeratorem, pieczątki imiennej i przez
złożenie podpisu, bez uprzedniego sprawdzenia zgodności danych podróżnych
zawartych w tych dokumentach z ich paszportami oraz bez okazania przez nich
wywożonego towaru, potwierdzając w dokumentach nieprawdę w tym zakresie,
przez co spowodował nieuzasadniony zwrot podatku VAT podróżnym w łącznej
kwocie 17 866, 71 zł na szkodę Skarbu Państwa, a w szczególności: /…/,
to jest popełnienia przestępstwa określonego w art. 231 § 2 k.k. i art. 271 § 3 k.k. w
zw. z art. 11 § 2 k.k.(przy czym opisane wyżej jednostkowe czyny stanowiły ciąg
przestępstw w rozumieniu art. 91 § 1 k.k.) na karę roku pozbawienia wolności i
grzywny w ilości 150 stawek dziennych po 30 złotych za każdą stawkę dzienną.
Wykonanie kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszono na okres próby 3
lat. Nadto na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. Sąd postępowanie karne przeciwko
S. K. o czyn określony w art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 76 § 2 k.k. umorzył.
Powyższy wyrok w całości apelacją zaskarżył S. K. , zarzucając temuż
orzeczeniu:
„1. Obrazę przepisów prawa procesowego, które miały wpływ na treść wyroku,
a mianowicie art. 2 § 2, art. 4, art. 5 § 2, art. 7, art. 410 k.p.k. oraz art. 424 §
1 k.p.k., wynikającą z rozstrzygnięcia szeregu nie dających się usunąć
wątpliwości na niekorzyść oskarżonego S. K. z pominięciem dowodów
korzystnych, w tym opinii biegłych, naruszeniu zasad obiektywizmu i
swobodnej oceny dowodów, a nadto niepełne i wewnętrznie sprzeczne
uzasadnienie swojego stanowiska,
2. Błąd w ustaleniach faktycznych przyjęty za podstawę wyroku, który miał
wpływ na jego treść, polegający przyjęciu, że oskarżony dopuścił się do
3
zarzucanych mu występków mimo że nie pozwala na to zebrany i
ujawniony materiał dowodowy, a w szczególności jeśli zważy się że:
a) faktury TAX FREE od nr 61/5/2000 do nr 84/5/2000 wystawione przez
P.P.H. „S." jak wynika z opinii biegłej sądowej Pani J. G. nie zostały zatwierdzone
przez oskarżonego S. K. Biegła jednoznacznie stwierdza w swej opinii, że cytuję:
„Faktury, które były przekazane do badań w mojej ocenie zostały sfałszowane
metodą naśladownictwa bezpośredniego. Osoba ta dobrze opanowała ogólny
obraz i wielkość podpisu oraz niektóre z cech tej parafy. ... Wg mnie osoba ta
wielokrotnie posługiwała się tą parafą stąd też dobre jej opanowanie". W dalszej
części opinii stwierdza również: „Co do zapisu słowno cyfrowych „miejsce i data"
nie mam żadnych wątpliwości że nie zostały nakreślone przez S.K". Bezsprzecznie
wynika stąd, że powyższe faktury nie są potwierdzone przez S. K. Istotne jest to
też, że powyższą opinię biegłej sądowej potwierdził w całej rozciągłości jej
zasadność biegły sądowy Pan M. K.- opinia i protokół z przesłuchania w
charakterze świadka w aktach sprawy.
b) faktury od nr 85/5/2000 do nr 103/5/2000 wystawione przez P.P.H.- „S."
zostały zatwierdzone przez oskarżonego ale postępowaniem przygotowawczym
oraz w przewodzie sądowym nie ustalono czy wymieniony towar wystąpił poza
polski obszar celny, czy też nie wystąpił. Brak jest jednoznacznego potwierdzenia,
że towary wymienione na przedmiotowych fakturach nie wystąpiły poza polski
obszar celny. Skutkiem tego, bezsprzecznie zaważyło to na zapadłym wyroku. Z
niewyjaśnionych przyczyn przyjęto na potrzeby postępowania, że towar nie wystąpił
za granicę, co nie zostało potwierdzone zgromadzonym materiałem dowodowy w
przedmiotowej sprawie.
c) postanowieniem Sądu Okręgowego zwrócono akta sprawy do
uzupełnienia przez Prokuraturę Rejonową w celu przesłuchania między innymi
świadka Panią Ż. S., gdyż w postępowaniu przygotowawczym nie ustalono, czy
ww. osoba zakupiła i wywoziła towary z faktury TAX FREE nr 26/2000 wystawione
przez „I." Pomimo tego, Prokuratura Rejonowa zaniechała przesłuchania w
charakterze świadka zgodnie z zaleceniem Sądu Panią Ż. S., tym samym nie
ustalono czy ww. przebywała na terytorium Polski, poprzez to, czy zakupiła i
wywiozła nabyte towary poza polski obszar celny. Systemy informatyczne Straży
Granicznej nie zawierają w bazie danych informacji o przekraczaniu przez
wymieniona granicy Polski - co wcale nie oznacza, że wymieniona w tym okresie
4
nie przebywała na terenie Polski. Zarzucam wyrokowi, że w przypadku S. K.
przyjęto iż wymieniona osoba nie przebywała w tym okresie na terytorium Polski,
tym samym nie dokonała zakupu i wywozu towaru z faktury nr 26/2000 poza polski
obszar celny. Uznano natomiast, że towary wymienione na fakturze nr 25/2000
wystawionej w dniu poprzednim w stosunku do faktury 26/2000 znajdującej się w
aktach sprawy wystawionej na tą samą osobę zostały przez wymienioną osobę
zakupione i wywiezione poza polski obszarze celny. Oznacza to w ocenie
oskarżonego, że wybiórczo potraktowano zebrany materiał dowodowy,
niekorzystnie (błędnie) obciążając oskarżonego S. K.
d) zarzut, że faktura TAX FREE nr 557/03/2000 na nazwisko Y. K.-
wystawiona przez firmę „V. " potwierdzona została przez oskarżonego przed
rozpoczęciem służby mija się z prawdą, gdyż po odprawie paszportowej podróżni
przebywają na terenie przejścia oczekując w kolejce do odprawy celnej, a
niejednokrotnie załatwiają swoje sprawy osobiste w budynku na terenie przejścia,
co bezpośrednio ma swoje odniesienie do czasu oczekiwania na odprawę -
sytuacje takie potwierdzili świadkowie w przed Sądem, tj. /…/. Wielokrotnie
podróżni opóźniają moment odprawy celnej aby korzystnie dla siebie wybrać
zmianę celną po stronie ukraińskiej, gdyż wiąże się to z uiszczenie należności
celnych za wwożony towar po stronie ukraińskiej. Prokuratura przyjęła na potrzeby
śledztwa, że skoro służby ukraińskie nie potwierdziły wjazdu na teren Ukrainy tego
podróżnego, a osoba ta figuruje w systemie Straży Granicznej odprawiona kilka
godzin wcześniej przed rozpoczęciem pracy przez oskarżonego, to według
Prokuratury nie wywiozła ona zakupionego towaru poza polski obszar celny.
Zauważyć należy, że jest to tylko domniemanie Prokuratury, w aktach sprawy nie
zalegają dowody potwierdzające przyjętą tezę przez Prokuraturę. Podkreślić
należy, że podróżny mógł zrezygnować z kontynuacji podróży po potwierdzeniu
faktur, a zakupiony towar przekazać innym osobom w celu jego wywozu za granicę
Polski. Niezmiernie ważne jest i to też, że polskie służby graniczne nie potwierdzają
również faktu zawrotu tej osoby na teren Polski. Podnoszę, że Prokuratura w tym
kierunku nie przeprowadziła postępowania dowodowego, poprzez to przyjęła
błędną tezę obciążając zarzutem oskarżonego.
e) zarzut, że faktura nr 18/2001 na nazwisko A. K. wystawiona przez „I." -
potwierdzona przez oskarżonego jest sfałszowana mija się z prawdą, gdyż w
sprawie A. S., w oparciu o te same okoliczności które dotyczą faktury 18/2001 Sąd
5
uznał, iż faktura nr 15/2001 jest fakturą prawidłowo potwierdzoną i towar opuścił
polski obszar celny. Świadek I. C. obciąża zeznaniami oskarżonego S. K., jak
również A. Składana, że w przypadku ww. obu faktur wystawiła je fikcyjnie, a towar
nie opuścił polskiego obszaru celnego. Natomiast w przedmiotowej sprawie Sąd
bez wątpliwości - ustalił, że towar z faktury 18/2001 został wywieziony poza polski
obszar celny, pomimo obciążających zeznań świadka, co ewidentnie podważa jego
wiarygodność. Istotne jest to też, że obciążające zeznania świadka przed
Prokuraturą nie zostały zweryfikowane i poddane ocenie przez niezawisły Sąd”.
W oparciu o to skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez
uniewinnienie oskarżonego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 14 grudnia 2011 r. uchylił zaskarżony wyrok
w części skazującej S. K. i na mocy art. 437 § 2 k.p.k. i art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.
postępowanie karnego czyn z art. 231 § 1 k.k. i art. 271 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2
k.k. umorzył przyjmując, że S. K. w okresie od 20 lipca 2000 roku do 14 kwietnia
2001 roku w M., jako funkcjonariusz Urzędu Celnego, działając na szkodę interesu
publicznego nie dopełnił swoich obowiązków w zakresie ustalania rzetelności
przedkładanych mu do kontroli dokumentów TAX FREE – zwrot VAT dla
podróżnych, poprzez potwierdzenie wywozu towarów poza polski obszar celny, gdy
w rzeczywistości fakty te nie miały miejsca, przez przystawienie datownika z
numeratorem, pieczątki imiennej i przez złożenie podpisu, bez uprzedniego
sprawdzenia zgodności danych podróżnych zawartych w tych dokumentach, z ich
paszportami oraz bez okazania przez nich wywożonego towaru, potwierdzając w
dokumentach nieprawdę w tym zakresie, przez co spowodował nieuzasadniony
zwrot podatku VAT podróżnym w łącznej kwocie 17 866, 71 zł na szkodę Skarbu
Państwa a w szczególności:
- w dniu 9 sierpnia 2000 roku potwierdził dokument TAX FREE nr 26/2000
wystawiony w „I.” w dniu 8 sierpnia 2000 roku na nazwisko Ż. S. na zwrot
podatku VAT w wysokości 1 016, 88,
- w dniu 24 października 2000 roku potwierdził dokument TAX FREE nr
557/03/2000 wystawiony na nazwisko Y. K. przez firmę V. na kwotę
zwrotu podatku VAT w wysokości 1 272,76 zł przed rozpoczęciem służby,
przy czym służby ukraińskie nie potwierdziły wjazdu ww. na terytorium
Ukrainy,
6
- w dniu 14 kwietnia 2001 roku potwierdził dokument TAX FREE nr 18/2001
wystawiony w „I.” AGD-RTV w dniu 13 kwietnia 2001 roku na nazwisko
A .K. na kwotę zwrotu podatku VAT w wysokości 1.314,41 zł, co stanowi
wypadek mniejszej wagi a w pozostałej części utrzymał go w mocy.
Kasację od tego wyroku na niekorzyść S. K. złożył Prokurator Generalny
zarzucając temu orzeczeniu „rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia
naruszenie przepisów prawa karnego procesowego – art. 424 § 1 k.p.k. w zw. z art.
457 § 3 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 7 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k., polegające na tym,
iż Sąd Okręgowy dokonując istotnej zmiany wyroku sądu I instancji wydanego
wobec S. K., nie wskazał w należyty sposób przesłanek zajętego w tej mierze
stanowiska, a w szczególności nie odniósł się do wszystkich istotnych i mających
znaczenie ujawnionych w sprawie okoliczności i poza jego oceną pozostały istotne
w sprawie dowody, co doprowadziło do nieuprawnionej zmiany rozstrzygnięcia
sądu I instancji poprzez znaczne ograniczenie ilości przestępczych działań
oskarżonego w ramach czynu z art. 231 § 1 k.k. i 271 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2
k.k. i w zw. z art. 91 § 1 k.k. i uznaniem, iż czyn ten stanowi wypadek mniejszej
wagi, co w konsekwencji skutkowało niesłusznym umorzeniem postępowania na
podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.”
W oparciu o to skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w
postępowaniu odwoławczym.
W odpowiedzi na kasację S. K. wniósł o „odrzucenie” kasacji jako całkowicie
bezzasadnej i wniesionej z naruszeniem przepisu art. 524 § 3 k.p.k.
Na rozprawie przed Sądem Najwyższym prokurator Prokuratury Generalnej i
pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego poparli wniesioną kasację a obrońca i
oskarżony wnieśli o oddalenie kasacji Prokuratora Generalnego.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Na wstępie podkreślić należy, że skarżący nie naruszył art. 524 § 3 k.p.k.,
gdyż kasację na niekorzyść oskarżonego wniósł przed upływem 6 miesięcy od daty
uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia.
Zauważyć trzeba i to, że obowiązkiem sądu odwoławczego – w sytuacji
zasadniczej zmiany orzeczenia sądu pierwszej instancji – jest sporządzenie
uzasadnienia zgodnie z wymogami art. 424 § 1 k.p.k.
7
Uzasadnienie sądu odwoławczego w omawianej sprawie tego wymogu nie
spełnia. Sąd Okręgowy w odniesieniu do tego oskarżonego, zmieniając ustalenia
sądu pierwszej instancji, uzasadnienie ograniczył do tych kilku zdań na k.47 „Jako
w przeważającej części zasadną należy uznać apelację S. K. W sprawie istnieją
okoliczności, które nie pozwalają w sposób nie budzący wątpliwości przyjąć, iż
towar wykazany na znacznej części faktur potwierdzonych przez oskarżonego nie
wystąpił poza polski obszar celny. Dotyczy to faktur TAX FREE od nr. 61/5/2000 do
nr 103/5/2000. To, że na fakturach tych widnieją jego podpisy i pieczęci, co zostało
potwierdzone przez biegłych to zbyt mało, żeby przypisać mu odpowiedzialność
karną za te zachowania. Nie świadczy to bowiem o tym, że towar nie został
wywieziony za granicę a oskarżony brał łapówki.
Znamienne w przypadkach ww. faktur jest to, że nie przesłuchano
wymienionych w nich obywateli Ukrainy, którzy tak jak w przypadku innych
oskarżonych nie potwierdzili zakupu przedmiotowych towarów, ewentualnie nie
ustalono w ewidencji (bazie danych przekroczeń granicy) czy w dacie wywozu
towarów z RP osoba wskazana na danej fakturze nie przebywała na terenie Polski,
co również świadczy o fizycznej niemożności wywozu towarów. Wobec braku
powyższych dowodów nie można było przyjąć, że towary wykazane na
potwierdzonych przez oskarżonego fakturach nie wystąpiły poza obszar RP”.
Widać zatem, że uzasadnienie orzeczenia w odniesieniu do oskarżonego S.
K., poza opisaniem, czego Sąd nie uznał za udowodnione, nie zawiera żadnych
rozważań świadczących dlaczego i w oparciu o jakie dowody dokonał ustaleń
odmiennych od tych jakie poczynił Sąd I instancji. Jest prawdą, że nie przesłuchano
osób - obywateli Ukrainy wymienionych w dowodowych fakturach. Chybiony jest
jednak zarzut do Sądu I instancji, że nie przesłuchano tych osób w charakterze
świadków. Nie było to bowiem możliwe. Faktury te nie zawierały przecież
prawdziwych nazwisk osób je wystawiających. Wynika to z informacji udzielonych
przez Prokuraturę Miasta Lwowa, że osoby takie nie figurują w ewidencji dla
województwa lwowskiego, a nadto w niektórych przypadkach numery wskazanych
w fakturach paszportów należą do innych osób, pod wskazanym adresem
mieszkają inne osoby lub taki adres w ogóle nie istnieje.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, że przedstawione
uzasadnienie nie pozwala na skontrolowanie toku rozumowania sądu
odwoławczego tym bardziej, że sąd ten nie odniósł się do wszystkich istotnych
8
ujawnionych w sprawie okoliczności a dokonane przezeń ustalenia i w tym stanie
rzeczy są dowolne.
Uwypuklić przy tym należy sprzeczność między orzeczeniem i jego
uzasadnieniem. Z uzasadnienia wynika bowiem, że sąd odwoławczy w odniesieniu
do faktur od nr. 61/5/2000 do nr 103/5/2000 (prawie wszystkie poza trzema) przyjął,
że towary w nich wskazane zostały wywiezione za granicę, a mimo to w opisie
czynu o który postępowanie karne umorzył, przyjął, że A. K. spowodował
nieuzasadniony zwrot podatku VAT podróżnym w łącznej kwocie 17 866,71 zł na
szkodę Skarbu Państwa (k. 5 uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego), podobnie
jak sąd pierwszej instancji.
Przy ponownym rozpoznaniu sąd odwoławczy winien odnieść się do
wszystkich istotnych okoliczności występujących w przedmiotowej sprawie, a w
przypadku, po rozpoznaniu apelacji A. K., zmiany orzeczenia sądu pierwszej
instancji, winien własne uzasadnienie sporządzić zgodnie z wymogami art. 424 § 1
k.p.k.
Mając to na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.