Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 86/12
POSTANOWIENIE
Dnia 25 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSA Władysław Pawlak (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa T. R. i T. Z.
przeciwko Z. R. i B. M. R.
o stwierdzenie nieważności umowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 października 2012 r.,
zażalenia powódki T. Z.
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 marca 2012 r.,
1. oddala zażalenie;
2. przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego radcy
prawnej A. S. wynagrodzenie w kwocie 2700 (dwa tysiące
siedemset) zł., powiększonej o stawkę podatku od
towarów i usług, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu
zażaleniowym.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną
powódki T. Z.
W uzasadnieniu wskazał, że zarządzeniem z dnia 22 lutego 2011 r.
pełnomocnik powódki został wezwany o uzupełnienie m.in. braku fiskalnego skargi
kasacyjnej poprzez uiszczenie opłaty sądowej w kwocie 9 666 zł. W odpowiedzi
złożył wniosek o zwolnienie powódki od kosztów sądowych w zakresie opłaty od
skargi kasacyjnej i postanowieniem z dnia 14 marca 2012 r., powódka została
zwolniona od tej opłaty ponad kwotę 400 zł, a w pozostałym zakresie jej wniosek
został oddalony. Następnie pełnomocnik powódki został wezwany do uiszczenia
opłaty w kwocie 400 zł w terminie tygodniowym pod rygorem odrzucenia skargi
kasacyjnej. W odpowiedzi złożył kolejny wniosek o zwolnienie powódki od tej opłaty
wskazując, że jej sytuacja majątkowa uległa zmianie. Mianowicie wzrosły opłaty za
gaz oraz na podstawie ugody sądowej w innej sprawie została zobowiązana do
zapłaty kwoty 2 700 zł w 15 ratach po 170 zł. Postanowieniem z dnia 29 marca
2012 r., wniosek ten został odrzucony na podstawie art. 107 ust. 2 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, gdyż – w ocenie Sądu
drugiej instancji - nie wystąpiły nowe okoliczności, które uzasadniałyby zmianę
pierwotnego postanowienia w tej materii.
Jako podstawę prawną orzeczenia wskazał przepis art. 3986
§ 2 k.p.c.
W zażaleniu powódka domaga się uchylenia powyższego postanowienia
oraz rozpoznania postanowień Sądu Apelacyjnego: z dnia 14 marca 2012 r.
(w zakresie w jakim oddalono jej wniosek o zwolnienie od opłaty od skargi
kasacyjnej), z dnia 29 marca 2012 r. odrzucającego jej wniosek o zwolnienie od
opłaty od skargi kasacyjnej i w efekcie zwolnienie jej od opłaty od skargi kasacyjnej
w całości.
Zarzuciła naruszenie: art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 6 ust. 1
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, poprzez
pozbawienie jej prawa do sądu; art. 101 ust. 1 i art. 102 ust. 1 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 233 § 1
3
k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia jej wniosku o zwolnienie od
opłaty od skargi kasacyjnej, a w konsekwencji błędne uznanie, że jest ona w stanie
ponieść opłatę od tej skargi w części w jakiej nie została od niej zwolniona bez
uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny; art. 107 ust. 1 i 2 u.k.s.c.
poprzez uznanie, że wniosek o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej z dnia 26
marca 2012 r. był oparty na tych samych okolicznościach, na których bazował
poprzedni wniosek w tym przedmiocie.
Ponadto pełnomocnik powódki wniósł o przyznanie wynagrodzenia za
nieopłaconą pomoc prawną udzieloną powódce z urzędu w postępowaniu
zażaleniowym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z mocy art. 380 k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., z art. 39821
k.p.c. i art.
391 § 1 k.p.c. - z uwagi na stosowny wniosek powódki, koniecznym stało się
rozpoznanie postanowienia Sądu drugiej instancji o odrzuceniu ponownego jej
wniosku o zwolnienie jej od opłaty od skargi kasacyjnej w kwocie 400 zł
i wcześniejszego postanowienia o odmowie zwolnienia jej od tej opłaty w zakresie
kwoty 400 zł, które nie podlegały zaskarżeniu zażaleniem, a w niniejszej sprawie
miały wpływ na orzeczenie o odrzuceniu skargi kasacyjnej.
Zgodnie bowiem z art. 107 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 90,
poz. 594, z późn. zm., zwanej dalej: u.k.s.c.), w razie oddalenia wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych, strona nie może ponownie domagać się
zwolnienia powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie
oddalonego wniosku. Ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, oparty
na tych samych okolicznościach, podlega odrzuceniu, a na odrzucenie to zażalenie
nie przysługuje.
Postanowieniem z dnia 14 marca 2012 r., Sąd Apelacyjny zwolnił powódkę
od opłaty od skargi kasacyjnej ponad kwotę 400 zł, a w pozostałym zakresie jej
wniosek o zwolnienie od tej opłaty oddalił. W związku z wezwaniem (doręczonym
19 marca 2012 r. k. 298) o uzupełnienie braku fiskalnego skargi kasacyjnej przez
uiszczenie opłaty w kwocie 400 zł pod rygorem jej odrzucenia, pełnomocnik
4
powódki w ostatnim dniu do uzupełnienia tego braku, złożył wniosek o zwolnienie
mocodawczyni od tej opłaty, a to z uwagi na zwiększenie się kwoty dotychczas
ponoszonych przez nią wydatków. Wzrosły bowiem jej średniomiesięczne opłaty
z tytułu paliwa gazowego do kwoty 367,25 zł, przy czym do końca marca 2012 r.
była obowiązana do zapłacenia rachunku na kwotę 1 315,58 zł. Ponadto na skutek
zawartej w dniu 22 marca 2012 r. przed Sądem Rejonowym w S. ugody,
zobowiązana jest do zapłaty kwoty ponad 2600 zł w 15 ratach po ok. 170
miesięcznie każda.
Do skutecznego zgłoszenia ponownego wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych nie jest wystarczające jedynie przywołanie nowych okoliczności
w stosunku do tych, które legły u podstaw oddalenia poprzedniego wniosku
o zwolnienie od tych kosztów, lecz winny one faktycznie występować w momencie
istnienia obowiązku uiszczenia tych kosztów. Inaczej rzecz ujmując, ocena
ponownego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych ma na podstawie art. 107
ust. 2 u.k.s.c. charakter merytoryczny, a nie formalny.
Sąd Apelacyjny prawidłowo uznał, iż ponowny wniosek powódki o zwolnienie
od kosztów sądowych został oparty na tych samych okolicznościach, które
stanowiły podstawę poprzedniego wniosku. Mianowicie według oświadczenia
majątkowego powódki z 12 marca 2012 r. (k. 291-295) średni miesięczny koszt
z tytułu zużycia paliwa gazowego wyniósł 351 zł, natomiast zgodnie
z oświadczeniem złożonym 2 tygodnie później jest to kwota 367,25 zł miesięcznie -
co stanowi różnicę 16,25 zł czyli niecałe 5% w stosunku do kwoty 351 zł.
Powszechnie wiadomo, że obciążenia z tytułu ogrzewania są wyższe w miesiącach
zimowych, na co zresztą zwraca uwagę sama powódka w swoich oświadczeniach
majątkowych. Zatem okoliczność, że ma zapłacić wyższy rachunek za okres
rozliczeniowy - zimowy nie stanowi nowej okoliczności w rozumieniu powołanego
wyżej przepisu. Poza tym ceny nośników energetycznych co roku wzrastają o kilka
procent, z czego powódka winna była sobie zdawać sprawę.
Jeżeli zaś chodzi o kwotę raty z ugody z dnia 22 marca 2012 r., to pierwsza
miała być płatna w kwietniu 2012 r. (k. 304 pkt 6, poz. 7), gdy tymczasem
obowiązek uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej w kwocie 400 zł, powódka miała
5
zrealizować do 26 marca 2012 r. Rodzina powódki utrzymuje się z periodycznych,
miesięcznych świadczeń (wynagrodzenia za pracę i renty z ubezpieczenia
społecznego k. 304 pkt 5), a zatem rata, która miała być płatna w kwietniu 2012 r.
nie wpływała na budżet domowy za marzec 2012 r. Zwrócić też uwagę trzeba,
że powódka nie wskazała do jakiego dnia kwietnia 2012 r. miała zapłacić pierwszą
ratę z tej ugody, a w konsekwencji z jej oświadczenia majątkowego nie wynika
wpływ tego zobowiązania na wydatki, które miałyby być sfinansowane z dochodów
osiągniętych w marcu 2012 r.
Jak wspomniano wyżej, kontrolą Sądu Najwyższego – z uwagi na stosowny
wniosek zawarty w zażaleniu - jest objęte również postanowienie Sądu drugiej
instancji z dnia 14 marca 2012 r. w zakresie w jakim został oddalony wniosek
powódki o zwolnienie jej od opłaty od skargi kasacyjnej co do kwoty 400 zł (k. 296),
gdyż nie podlegało zaskarżeniu zażaleniem, a miało ostatecznie wpływ na
odrzucenie skargi kasacyjnej. W postanowieniu z dnia 6 maja 2011 r., II CZ 12/11,
niepubl., Sąd Najwyższy wskazał, że jeżeli ten sam podmiot był już wcześniej
zwalniany od kosztów sądowych w związku z jego sytuacją majątkową, to bez
wykazania zmiany tej sytuacji nie jest zasadna odmowa dalszego zwolnienia od
tych kosztów.
W przedmiotowej sprawie powódka została wprawdzie przez Sąd pierwszej
instancji zwolniona od kosztów sądowych w całości (postanowienie z dnia
3 stycznia 2011 r. k. 90), ale zwolnienie to nie rozciąga się na postępowanie
wywołane wniesieniem skargi kasacyjnej (zob. uchwała składu 7 sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, OSNC 2008, nr 11, poz.
122). Zatem, rozpoznając wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych
w postępowaniu kasacyjnym, sąd jest zobowiązany dokonać oceny zgłoszonego
wniosku według stanu na dzień orzekania (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 5 listopada 2009 r., I CZ 55/09, niepubl.). Porównując oświadczenia
majątkowe powódki, które złożyła przed uzyskaniem zwolnienia od kosztów
sądowych postanowieniem Sądu Okręgowego w S. z dnia 3 stycznia 2011 r. i to,
które stanowiło podstawę zwolnienia jej postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia
14 marca 2012 r. od opłaty od skargi kasacyjnej jedynie ponad kwotę 400 zł,
zwrócić uwagę trzeba, że wzrosły dochody rodziny powódki składającej się z 3
6
osób z 2 397 zł (k. 80) do 2 728 zł (k. 294) miesięcznie czyli o ok. 15%.
Ponadto zmalały wydatki za gaz w okresie zimowym z kwoty 550 zł miesięcznie
(k. 81/2) – w 2010 r. była to nawet kwota 600 zł (k. 8) - do kwoty 530 zł (k. 294/2).
Wprawdzie wzrosły w tym czasie inne wydatki jej rodziny, ale nie w takiej proporcji
jak dochody. Dlatego Sąd drugiej instancji, odmawiając zwolnienia powódki
od opłaty od skargi kasacyjnej w zakresie kwoty 400 zł, nie naruszył art. 101 ust. 1
i art. 102 ust. 1 u.k.s.c.
Nie można zgodzić się z powódką, że odmowa zwolnienia jej od obowiązku
uiszczenia tej kwoty, pozbawia ją prawa do sądu, skoro stanowi ok. 15%
miesięcznych dochodów rodziny, a dotychczas w toku całego procesu powódka nie
ponosiła kosztów sądowych.
Skoro więc Sąd Apelacyjny miał podstawy do odrzucenia ponownego
wniosku powódki o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej (postanowienie z dnia
29 marca 2012 r.), a wcześniej do odmowy zwolnienia jej od tej opłaty co do kwoty
400 zł (postanowienie z dnia 14 marca 2012 r.), to odrzucenie skargi kasacyjnej
z uwagi na nie uzupełnienie braku fiskalnego w kwocie 400 zł - pomimo
wcześniejszego wezwania - było zgodne z prawem.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 39814
k.p.c.
Koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu
w postępowaniu zażaleniowym zostały ustalone według minimalnej stawki taryfowej
przy wskazanej wartości przedmiotu zaskarżenia, dla pełnomocnika który nie
prowadził sprawy w drugiej instancji (§ 12 ust. 2 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 6 i § 2 ust. 3
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349, z późn. zm.).
jw