Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 16/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Grubba (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Michał Laskowski
SSN Jarosław Matras
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga
w sprawie G. U . skazanego z art. 197 § 1 kk, 199 § 2 kk, 200 § 1 kk, 201 kk i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 14 listopada 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 30 czerwca 2011 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego
z dnia 2 lutego 2011 r.,
1/ uchyla zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok
Sądu Rejonowego i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu w G. ,
2/ zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. P. K., Kancelaria
Adwokacka, kwotę 1180 zł 80 gr (tysiąc sto osiemdziesiąt złotych
i 80/100 groszy) za sporządzenie kasacji i udział w rozprawie
przed Sądem Najwyższym,
3/ kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża
Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
2
G. U. wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie II
K … został uznany za winnego tego, że:
1. w okresie, co najmniej od marca 2004 r. do stycznia 2007 r., działając w
krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru przemocą
oraz nadużywając stosunku zależności wynikającego z więzów
pokrewieństwa kilkakrotnie doprowadził swoją córkę K. U. do obcowania
płciowego w ten sposób, że kazał jej rozbierać się, bądź sam ją rozbierał, a
następnie wbrew woli wymienionej, przytrzymując ją siłą odbywał z nią
stosunki płciowe;
tj. popełnienia przestępstwa z art. 197 § 1 k.k., art. 199 § 2 k.k., art. 200 § 1
k.k. i art. 201 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
2. w tym samym miejscu i czasie jak w pkt 1 działając w krótkich odstępach
czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, nadużywając stosunku
zależności wynikającego z więzów pokrewieństwa, wielokrotnie doprowadził
swoją małoletnią córkę K. U. do poddania się czynnościom seksualnym w ten
sposób, że wbrew woli wyżej wymienionej dotykał jej ciała, w szczególności
piersi i pośladków;
tj. popełnienia przestępstwa z art. 199 § 2 k.k., art. 200 § 1 k.k. i art. 201 k.k. w zw.
z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
Za tak opisane i zakwalifikowane czyny Sąd wymierzył oskarżonemu
odpowiednio kary 4 lat i 2 lata pozbawienia wolności, które objął karą łączną 5 lat
pozbawienia wolności.
Wyrok ten zaskarżony został apelacją obrońcy oskarżonego, w której
podniesiono zarzuty:
1. błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku i mająca
wpływ na jego treść przez przyjęcie, że oskarżony dopuścił się popełnienia
zarzuconych mu czynów, choć nie pozwalał na to zebrany materiał dowodowy,
2. rażącą niewspółmierność wymierzonej kary,
3. naruszenie prawa materialnego i procesowego dotyczące kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej.
Wskazując na powyższe, obrona wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku
poprzez uniewinnienie oskarżonego, ewentualnie o zmianę wyroku, poprzez
złagodzenie kary i zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej
z urzędu.
3
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 czerwca 2011 r. w sprawie XVII Ka …
utrzymał w mocy zaskarżony wyrok uznając apelację za oczywiście bezzasadną i
jednocześnie zmienił ten wyrok w części dotyczącej rozstrzygnięcia o zasądzeniu
kosztów obrony z urzędu.
Orzeczenie powyższe zaskarżone zostało kasacją obrońcy skazanego, w
której podniesiono zarzut:
- rażącego naruszenia prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na treść
rozstrzygnięcia, tj. przepisów art. 185a § 1 k.p.k. w zw. z art. 6 k.p.k. wyrażające się
w nierozpoznaniu wniosku o ponowne przesłuchanie małoletniej, złożonego przez
skazanego, a co za tym idzie – w zaniechaniu ponownego przesłuchania
pokrzywdzonej K. U. w sytuacji, gdy w trakcie pierwszego przesłuchania małoletniej
pokrzywdzonej G. U. nie miał obrońcy, co w konsekwencji spowodowało
naruszenie jego prawa do obrony.
Wskazując na powyższe, obrona wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut podniesiony w kasacji wskazuje na uchybienie, które w niniejszej
sprawie rzeczywiście zaistniało, lecz o uchyleniu wyroków obu instancji
zadecydowały względy nie w niej podniesione, ale wynikające z art. 536 k.p.k. w zw.
z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. i art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.
Bezsprzecznie bowiem, zgodnie z dyspozycją art. 205 k.k., ściganie
przestępstwa, którego znamiona unormowano w art. 197 k.k., następuje na
wniosek. Z tego zaś przepisu zakwalifikowany (między innymi) został pierwszy z
zarzuconych oskarżonemu czynów, ten przepis stał się również podstawą wymiaru
kary za ten czyn.
Jak wynika z akt sprawy – k. 2 zawiadomienie o popełnieniu przestępstw
będących przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie złożyła I. B., będąca
ciotką pokrzywdzonej. Nie była to zatem, zgodnie z dyspozycją art. 51 § 2 k.p.k.,
osoba uprawniona do złożenia wniosku o ściganie. Wniosek taki mogła natomiast
złożyć matka pokrzywdzonej – B. U. (nie była w tym czasie osobą, której
ograniczono władzę rodzicielską nad córką, nastąpiło to dopiero dnia 29 września
2008 r. – k 21 akt Sądu Najwyższego). B. U. przesłuchana została po raz pierwszy,
już po wszczęciu śledztwa w niniejszej sprawie, w dniu 4 października 2007 r. (k.
24 – 30), lecz nie odebrano od niej oświadczenia w przedmiocie wniosku o ściganie,
4
nie nastąpiło to również później podczas kolejnych przesłuchań w trakcie rozpraw
sądowych.
W tej sytuacji stwierdzić należy zachodzenie w niniejszej sprawie, w zakresie
omawianego czynu, ujemnej przesłanki procesowej z art. 17§1 pkt 10 k.p.k., która
skutkowała zaistnieniem bezwzględnej przesłanki odwoławczej z art. 439§1 pkt 9
k.p.k., którą Sąd Najwyższy zobowiązany był uwzględnić z urzędu, bez względu na
granice zaskarżenia i podniesione w kasacji zarzuty, zgodnie z dyspozycją art. 536
k.p.k.
Powyższe skutkować musiało przynajmniej częściowym uchyleniem
zaskarżonego wyroku.
Przechodząc na grunt skargi kasacyjnej, stwierdzić trzeba, że obrona
sformułowała zawarty w niej zarzut, wskazując jedynie na uchybienie, którego
dopuścił się Sąd I instancji, ale nie wiążąc go w żaden sposób z postępowaniem
odwoławczym i zapadłym w jego wyniku wyrokiem, a przecież, zgodnie z
dyspozycją art. 519 k.p.k., to od tego orzeczenia wnosi się kasację. Bezsprzecznie
jednak, opisane w kasacji uchybienie zaistniało. Pokrzywdzona przesłuchana
została w toku postępowania przygotowawczego, gdy oskarżony nie miał jeszcze
obrońcy – spełnione zatem zostały wymogi dla żądania ponownego jej
przesłuchania, wynikające z art. 185a § 1 k.p.k. Pomimo złożenia takiego wniosku,
pokrzywdzona nigdy ponownie nie została przesłuchana, a okoliczność ta stała się
nawet jednym z powodów uchylenia pierwszego wyroku wydanego w sprawie.
Obecnie, w sytuacji konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku wobec
zaistnienia omówionej wyżej przesłanki z art. 439 k.p.k., znowu aktualizuje się
kwestia rozpoznania wniosku oskarżonego o ponowne przesłuchanie
pokrzywdzonej i to w zakresie obu zarzuconych czynów.
Jednocześnie przesłuchanie takie nie mogłoby odbyć się przed sądem
odwoławczym, gdyż nastąpiłoby to z naruszeniem art. 452 § 1 k.p.k., który
zasadniczo nie zezwala na przeprowadzanie na tym etapie postępowania dowodów
co do istoty sprawy – takim zaś bezsprzecznie, w niniejszej sprawie, jest dowód z
przesłuchania pokrzywdzonej.
Zauważyć należy zatem, że choć Sąd Odwoławczy w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku, w sposób bardzo stanowczy stwierdził, że „w sprawie w
sposób oczywisty (podkreślenie SN) brak jest wątpliwości co do tego, że nie
wystąpiły bezwzględne przyczyny odwoławcze, a nadto nie zachodzi przesłanka z
5
art. 440 k.p.k.” (k.2 uzasadnienia wyroku SO), to w niniejszej sprawie zachodzi
zarówno przyczyna odwoławcza o bezwzględnym charakterze, jak i obrażony
został art. 440 k.p.k., bo Sąd ten zobowiązany był dokonać co najmniej na tyle
wnikliwej kontroli odwoławczej, by dostrzec, że nie zostały wykonane jego
wcześniejsze zalecenia, związane z wnioskiem złożonym w trybie art. 185a § 1
k.p.k.
Mając na uwadze powyższe względy, Sąd Najwyższy orzekł o uchyleniu
zaskarżonego wyroku w całości oraz o uchyleniu utrzymanego nim w mocy wyroku
Sądu Rejonowego i przekazaniu sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy dokonując takiego rozstrzygnięcia dostrzegał zmianę treści art. 197
§ 3 k.k., która weszła w życie z dniem 8 czerwca 2010 r. (ustawa z dnia 5 listopada
2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego,
ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz
niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2009 r., nr 206, poz.1589), powodującą, że
zgwałcenie, którego sprawca dopuścił się wobec osoby małoletniej poniżej lat 15
jest obecnie zbrodnią, lecz zmiana ta, wobec treści art. 4 § 1 k.k., nie będzie miała
zastosowania do sytuacji oskarżonego w niniejszej sprawie, a więc również nie
może spowodować zmiany właściwości sądu na podstawie art. 25 § 1 pkt 1 k.p.k.
(„przepis art. 25 § 1 pkt 1 k.p.k., ustanawiający właściwość sądu okręgowego w
sprawach o zbrodnie, obejmuje zakresem tej właściwości sprawy o czyny
zabronione, które należały do kategorii zbrodni w czasie ich popełnienia. Oznacza
to, że jeśli czyn zabroniony miał wtedy status występku, a po wniesieniu aktu
oskarżenia do sądu rejonowego, jako rzeczowo właściwego, na skutek zmiany
zagrożenia ustawowego włączony został do kategorii zbrodni, to taka zmiana
ustawy, jako niekorzystna dla oskarżonego, nie może odnosić się do czynu
objętego oskarżeniem [art. 4 § 1 k.k.]. Zachowuje on zatem status występku, a
właściwym do rozpoznania sprawy pozostaje sąd rejonowy.” – uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 26 stycznia 2007 r., I KZP 34/06, OSNKW z 2007 r., z. 2, poz.
10).
Sąd Rejonowy przy ponownym rozpoznawaniu sprawy w pierwszej
kolejności zobowiązany będzie rozstrzygnąć kwestię związaną z brakiem wniosku o
ściganie czynu z art. 197 k.k. i rozważyć możliwość konwalidacji tego braku.
Kolejną zaś z istotnych decyzji procesowych będzie rozpoznanie wniosku
złożonego przez oskarżonego w trybie art. 185a § 1 k.p.k.
6
W ocenie Sądu Najwyższego, biorąc pod uwagę powagę zaistniałych w
sprawie uchybień, okres prowadzonego postępowania, wielokrotne prowadzenie
sprawy od początku, a także długotrwałość stosowanego wobec oskarżonego
tymczasowego aresztowania, konieczne jest objęcie niniejszego postępowania
nadzorem Prezesa Sądu Okręgowego w P. oraz wyciągnięcie przez niego
wniosków w zakresie dotychczasowego prowadzenia tej sprawy.