Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 33/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Piotr Hofmański (przewodniczący)
SSN Michał Laskowski (sprawozdawca)
SSN Roman Sądej
Protokolant Teresa Jarosławska
w sprawie P. P.
oskarżonej z art. 212 § 2 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 21 listopada 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez pełnomocnika oskarżycieli prywatnych
od wyroku Sądu Okręgowego w B.
z dnia 14 października 2011 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w B.
z dnia 22 czerwca 2011 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym,
2. zarządza zwrot opłat od kasacji na rzecz oskarżycieli
prywatnych.
2
UZASADNIENIE
P. P. oskarżona została przez oskarżycieli prywatnych A. Z. – R. i Kancelarię
Prawniczą „T.” T. B. i M. M. spółkę jawną o to, że:
1. w bliżej nieustalonym dniu lutego 2010 r. w treści wypowiedzi udzielonej
dziennikarzowi „/…/” i opublikowanej w materiałach prasowych pt. „/…/” oraz
„/…/”, zamieszczonych w magazynowym wydaniu dziennika „/…/” z dnia 26
lutego 2010 r. pomówiła A. Z. – R. o niewłaściwe gospodarowanie środkami
publicznymi, pozyskiwanie korzyści materialnych, ustawienie postępowania o
udzielenie zamówienia publicznego w taki sposób, by jego zwycięzcą została
Kancelaria Prawnicza „T.” T. B. i M. M. sp. j., czym poniżyła ją w oczach opinii
publicznej oraz naraziła na utratę zaufania potrzebnego do sprawowania
funkcji zarządzającego spółką komunalną, to jest o czyn z art. 212 § 2 k.k.,
2. w bliżej nieustalonym dniu lutego 2010 r. poprzez udzielenie dziennikarzowi
„/…/” nieprawdziwych informacji na temat nawiązania współpracy Kancelarii
Prawniczej „T.” z Administracją Domów Miejskich /…/ oraz przebiegu
postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na wykonywanie obsługi
prawnej przeprowadzonego przez Administrację Domów Miejskich /…/ jak
również poprzez zasugerowanie wręczenia korzyści majątkowej A. Z. – R. w
zamian za zapewnienie korzystnego rozstrzygnięcia postępowania
opublikowanych następnie w materiałach prasowych /…/, zamieszczonych w
magazynowym wydaniu dziennika /…/ z dnia 26 lutego 2010 r. pomówiła
Kancelarię Prawniczą „T.” T. B. i M. M. spółkę jawną o postępowanie, które
może poniżyć Kancelarię w oczach opinii publicznej oraz narazić na utratę
zaufania potrzebnego dla prowadzenia działalności w sektorze
profesjonalnego doradztwa prawnego, to jest o czyn z art. 212 § 2 k.k.
Sąd Rejonowy, wyrokiem z dnia 22 czerwca 2011 r., uniewinnił P. P. od
popełnienia zarzucanych jej czynów.
Apelacje od tego wyroku wnieśli oskarżyciel prywatny Kancelaria Prawnicza
„T.” oraz pełnomocnik oskarżycielki prywatnej A. Z. – R.
Oskarżyciel prywatny Kancelaria Prawnicza „T.” zaskarżył wyrok w całości i
zarzucił na mocy:
(1) art. 438 pkt 3 k.p.k. błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za jego
podstawę, a mających wpływ na treść wyroku, poprzez ustalenie na
3
podstawie nieprawidłowej oceny dowodów, że oskarżona P. P. nie dokonała
zarzucanych jej czynów, wyczerpujących dyspozycję art. 212 § 2 k.k., do
którego to twierdzenia prowadziły następujące błędne ustalenia:
(a) jakoby P. P., przedstawiając w rozmowie z dziennikarką „/…/” G. O.
sugestię pozyskiwania korzyści majątkowych przez A. Z. – R. w zamian za
rozstrzygnięcie oraz ustawienie postępowania o udzielenie zamówienia
publicznego w taki sposób, by jego zwycięzcą została Kancelaria Prawnicza
„T.” oraz zarzucając ustawienie tego postępowania nie miała zamiaru
pomówienia Kancelarii Prawniczej „T.”, zaś jej działanie determinowane było
brakiem reakcji odpowiednich organów na podawane przez nią informacje;
(b) jakoby z treści zamieszczonych w magazynowym wydaniu dziennika
„/…/” z dnia 26 lutego 2010 r. materiałach prasowych pt. „/…/” nie dało się
wychwycić cytatów oskarżonej, a za treści znajdujące się w tekście oskarżona
nie ponosi odpowiedzialności;
(c) jakoby wykorzystywanie dla potrzeb materiału prasowego twierdzeń
zawartych w zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa wyłączało
bezprawność z postępowania w sprawie o pomówienie, a w konsekwencji
powodowało, że nie stanowi ono przestępstwa;
(2) na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. naruszenie prawa procesowego w postaci
przekroczenia zasady swobodnej oceny dowodów określonej w treści art. 7
k.p.k. poprzez danie wiary w całości wyjaśnieniom P. P. w sytuacji, kiedy treść
jej wyjaśnień co do jej wypowiedzi skierowanej do red. G. O. pozostaje w
sprzeczności nie tylko z zeznaniami wyżej wymienionej, ale również z
pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym.
Oskarżyciel prywatny wniósł o uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Pełnomocnik drugiej oskarżycielki prywatnej A. Z. – R. zaskarżając wyrok w
całości zarzucił mu:
1.obrazę prawa materialnego – przepisu art. 212 § 1 k.k. w zw. z art. 212 § 2 k.k.
poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że oskarżona P. P. nie popełniła
przestępstwa pomówienia, gdyż publikacja dziennikarki G. O. zawierała w
swej treści wierną relację wypowiedzi oskarżonej, nie zaś dosłowne cytaty;
2. błędy w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, mające
wpływ na treść wyroku, poprzez ustalenie na podstawie nieprawidłowej oceny
4
dowodów, że oskarżona P. P. nie dokonała zarzucanych jej czynów,
wyczerpujących dyspozycję art. 212 § 2 k.k., do którego to twierdzenia
prowadziły następujące błędne ustalenia:
a. jakoby P. P., przedstawiając w rozmowie z dziennikarką G. O. zarzuty
niewłaściwego gospodarowania środkami publicznymi, pozyskiwania korzyści
majątkowych oraz ustawienia postępowania o udzielenie zamówienia
publicznego w taki sposób, by jego zwycięzcą została Kancelaria Prawnicza
„T.” oraz zarzucając ustawienie tego postępowania nie miała zamiaru
pomówienia A. . – R. oraz Kancelarii Prawniczej „T.”, zaś jej działanie
determinowane było brakiem reakcji odpowiednich organów na podawane
przez nią informacje;
b. jakoby z treści zamieszczonych w magazynowym wydaniu dziennika
„/…/” z dnia 26 lutego 2010 r. materiałach prasowych pt. „/…/ ” nie dało się
wychwycić cytatów oskarżonej, a za treści znajdujące się w tekście oskarżona
nie ponosi odpowiedzialności;
c. jakoby wykorzystywanie przez oskarżoną dla potrzeb materiału
prasowego twierdzeń zawartych w zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa
wyłączało bezprawność jej postępowania, a w konsekwencji powodowało, że
nie popełniła ona przestępstwa;
d. ustalenie, że znaczenie w sprawie miała rzekoma prawdziwość
zarzutów wysuwanych pod adresem oskarżycielki A. Z. – R. w sytuacji, kiedy
Sąd nie stosował wobec oskarżonej przepisu art. 213 § 2 k.k.;
e. ustalenie, że postępowanie przygotowawcze zainicjowane
zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa przez b. Delegaturę NIK w
dalszym ciągu było prowadzone w zakresie przestępstw zarzucanych A. Z. –
R., pomimo jego umorzenia, co zdaniem Sądu potwierdzało tezę o trafności
zarzutu niegospodarności stawianego A. Z. – R.;
3. na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. naruszenie prawa procesowego w postaci
przekroczenia zasady swobodnej oceny dowodów określonej w treści art. 7
k.p.k. poprzez danie wiary w całości wyjaśnieniom P. P. w sytuacji, kiedy treść
jej wyjaśnień co do jej wypowiedzi skierowanej do red. G. O. pozostaje w
sprzeczności nie tylko z zeznaniami wyżej wymienionej, ale również z
pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym.
5
Pełnomocnik oskarżycielki prywatnej wniósł o uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 14 października 2011 r., utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, uznając obie apelacje za oczywiście bezzasadne.
Kasację od tego wyroku wniósł pełnomocnik oskarżycieli prywatnych.
Zarzucił w niej wyrokowi rażące naruszenie prawa procesowego – art. 433 § 1 i 2
k.p.k. poprzez zaniechanie rozpoznania zawartych w apelacjach oskarżycieli
prywatnych zarzutów błędu w ustaleniach faktycznych w postaci zarzutu ustalenia
przez Sąd pierwszej instancji jakoby z treści zamieszczonych w magazynowym
wydaniu dziennika „/…/” z dnia 26 lutego 2010 r. materiałach prasowych pt. „/…/”
nie dało się wychwycić cytatów oskarżonej, a za treści znajdujące się w tekście
oskarżona nie ponosi odpowiedzialności; zarzutu ustalenia przez tenże sąd jakoby
wykorzystywanie dla potrzeb materiału prasowego twierdzeń zawartych w
zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa wyłączało bezprawność z postępowania
w sprawie o pomówienie, a w konsekwencji powodowało, że nie stanowi ono
przestępstwa; zaniechanie rozpoznania zarzutu w postaci naruszenia prawa
procesowego przez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów określonej w
art. 7 k.p.k. poprzez danie wiary w całości wyjaśnieniom P. P. w sytuacji, kiedy
treść jej wyjaśnień co do jej wypowiedzi skierowanej do red. G. O. pozostaje w
sprzeczności nie tylko z zeznaniami wyżej wymienionej, ale również z pozostałym
zebranym w sprawie materiałem dowodowym.
W kasacji zarzucono nadto obrazę wymienionych wyżej przepisów przez
zaniechanie rozpoznania zawartych w apelacji pełnomocnika oskarżycielki
prywatnej A. Z. – R. zarzutów obrazy prawa materialnego przepisu art. 212 § 1 k.k.
w zw. z art. 212 § 2 k.k. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że oskarżona P.
P. nie popełniła przestępstwa pomówienia, gdyż publikacja dziennikarki „/…/ ” G. O.
zawierała w swej treści wierną relację wypowiedzi oskarżonej, nie zaś dosłowne
cytaty oraz zarzutu błędów w ustaleniach faktycznych przez ustalenie, że znaczenie
w sprawie miała rzekoma prawdziwość zarzutów wysuwanych pod adresem
oskarżycielki A. Z. – R. w sytuacji, kiedy Sąd nie stosował wobec oskarżonej
przepisu art. 213 § 2 k.k., a także ustalenie, że postępowanie przygotowawcze
zainicjowane zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa przez Delegaturę NIK w
dalszym ciągu było prowadzone w zakresie przestępstw zarzucanych A. Z. – R.,
6
pomimo jego umorzenia, co zdaniem Sądu potwierdzało tezę o trafności zarzutu
niegospodarności stawianego A. Z. – R.
W kasacji sformułowano ponadto zarzut rażącego naruszenia prawa
procesowego – art. 457 § 3 k.p.k. poprzez całkowite zaniechanie w uzasadnieniu
wyroku odniesienia się i omówienia niezasadności wskazanych wyżej zarzutów
apelacyjnych, a także poprzez nieprzedstawienie w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku żadnej konkretnej argumentacji i konkretnego wnioskowania,
prowadzącego do uznania za niezasadny zarzutu dotyczącego zamiaru oskarżonej.
Pełnomocnik oskarżycieli prywatnych wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na kasację obrońca P. P. wniosła o oddalenie
kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja pełnomocnika oskarżycieli prywatnych okazała się zasadna. W
treści uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego wydanego w tej sprawie celowo
obszernie przedstawiono zarzuty rozpoznawanych w sprawie apelacji oskarżycieli
prywatnych. Zestawienie ich treści z treścią uzasadnienia wyroku Sądu
Okręgowego prowadzi bowiem do wniosku, że część zarzutów została przez sąd
odwoławczy pominięta, a co do części sąd ten ograniczył się tylko do ogólnikowych
stwierdzeń lub arbitralnych wniosków, nie przedstawiając argumentów
przemawiających za odrzuceniem zarzutów sformułowanych w apelacjach.
Trudno uznać za uzasadnienie decyzji o uznaniu za niezasadny zarzutu
zawartego w obu apelacjach, związanego z przyjęciem, że w przedmiotowej
publikacji nie dało się wychwycić cytatów wypowiedzi oskarżonej, fragmentu
uzasadnienia wyroku sądu ad quem, zawierającego przytoczenie zeznań świadka
G. O. (s. 9 – 10 uzasadnienia). Tej części uzasadnienia wyroku nie można uznać
za prezentację procesu wnioskowania, jakie przeprowadzić powinien sąd
odwoławczy, jest to jedynie przedstawienie wyniku tego wnioskowania. Tymczasem
zaaprobowane przez sąd odwoławczy stwierdzenie, że w artykule nie było cytatów
wypowiedzi oskarżonej, nie jest po lekturze tego artykułu takie oczywiste.
Sąd odwoławczy nie odniósł się także do zarzutu błędnej wykładni przepisu
art. 212 § 1 k.k. w zw. z art. 212 § 2 k.k., a także zarzutu przyjęcia przez sąd
pierwszej instancji błędnego założenia, że wykorzystywanie dla potrzeb materiału
prasowego twierdzeń zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie wyłącza
7
bezprawność takiego postępowania. Nie można tymczasem uznać, że złożenie
zawiadomienia o przestępstwie zawsze wyklucza przyjęcie zamiaru pomówienia i
każdorazowo świadczy o zamiarze działania w obronie interesu społecznego. Nie
negując uprawnień każdego obywatela do składania zawiadomienia o podejrzeniu
popełnienia przestępstwa można jednak dokonywać tej czynności realizując zamiar
zniesławienia. Co więcej w przedmiotowej sprawie postawione oskarżonej zarzuty
nie dotyczyły składania zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa,
lecz konkretnych wypowiedzi zawartych we wskazanych publikacjach prasowych.
W uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego nie ustosunkowano się także do
przedstawionych w obu apelacjach wątpliwości, co do przyjęcia przez sąd meriti, że
zarzuty stawiane oskarżycielce prywatnej A. Z. – R. odnośnie do niegospodarności
okazały się prawdziwe. Należało w tej sprawie odnieść się do ostatecznych
wyników prowadzonych w przedmiotowej sprawie postępowań. Sąd drugiej
instancji nie analizował nadto powyższych okoliczności pod kątem regulacji z art.
213 k.k., mimo stosownego zarzutu apelacji pełnomocnika oskarżycielki prywatnej.
Zauważyć jednocześnie należy, że sąd odwoławczy powielił w
sporządzonym uzasadnieniu wyroku twierdzenie wyrażone w uzasadnieniu sądu
pierwszej instancji, co do tego, że o braku zamiaru pomówienia u oskarżonej
świadczy między innymi fakt, że udała się do redakcji gazety, dopiero wówczas,
gdy jej wcześniejsze działania nie przyniosły spodziewanych rezultatów.
Tymczasem P. P. zawiadomienie o przestępstwie złożyła w dniu 25 lutego 2010 r.,
a więc w przeddzień publikacji, co podnieśli apelujący w środkach odwoławczych. Z
uzasadnienia sądu drugiej instancji nie wynika natomiast, jakie wcześniejsze
działania oskarżonej miał na myśli. Podkreślić przy tym trzeba, że z wyjaśnień P. P.
wynika, że podejmowała ona jeszcze inne działania, w uzasadnieniu ich jednak nie
wskazano, zbywając zarzut apelacji jednym zdaniem o wysokim stopniu ogólności.
W tym stanie rzeczy doszło do naruszenia wymogów określonych w art. 457
§ 3 k.p.k. i powstania wątpliwości, czy sąd odwoławczy wypełnił obowiązki
wynikające z art. 433 § 2 k.p.k.
Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 433 § 2 k.p.k. sąd odwoławczy miał
obowiązek rozważyć zarzuty oskarżycieli prywatnych i pełnomocnika oskarżycielki
prywatnej i w razie nieuwzględnienia ich apelacji podać, dlaczego argumenty w nich
zawarte uznał za niezasadne. Nakaz zawarty w art. 433 § 2 k.p.k. ma przy tym
charakter bezwzględny i dotyczy wszystkich zarzutów i wniosków wskazanych w
8
środku odwoławczym. Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach podkreślał takie
rozumienie omawianego przepisu (zob. m. in. wyrok z dnia 13 września 2005 r.,
sygn. V KK 51/05, R-OSNKW z 2005 r., poz. 1654; wyrok z dnia 6 czerwca 2006 r.,
sygn. V KK 413/05, OSNKW z 2006 r., nr 7-8, poz. 76; wyrok z dnia 12
października 2006 r., sygn. IV KK 247/06, R-OSNKW z 2006 r., poz. 1961; wyrok z
dnia 18 października 2007 r., sygn. II KK 212/07, R-OSNKW z 2007 r., poz. 2251;
wyrok z dnia 28 listopada 2007 r., sygn. II KK 172/07, R-OSNKW z 2007 r., poz.
2687).
Przepis art. 457 § 3 k.p.k. obliguje z kolei sąd odwoławczy do
wyczerpującego przedstawienia toku swego rozumowania w uzasadnieniu wyroku.
Sąd ad quem zobowiązany jest do podania, czym kierował się wydając wyrok oraz
dlaczego zarzuty i wnioski apelacji uznał za zasadne albo niezasadne. Lektura
uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego prowadzi do wniosku, że sąd nie
ustosunkował się do wskazanych wyżej zarzutów apelacji oskarżycieli prywatnych i
pełnomocnika oskarżycielki prywatnej, ograniczając się w dużej mierze do
arbitralnego stwierdzenia co do ich niezasadności. Taki kształt uzasadnienia
wyroku sądu odwoławczego nie tylko nie spełnia wymogów z art. 457 § 3 k.p.k. w
związku z art. 433 § 2 k.p.k., ale rodzi nawet wątpliwość, czy sąd odwoławczy w
ogóle analizował wszystkie zarzuty apelacji i poddał je wyczerpującej ocenie. W
każdym razie, treść uzasadnienia nie pozwala poznać i poddać kontroli kasacyjnej
rozumowania sądu odwoławczego w tym zakresie.
Takie uchybienie sądu odwoławczego powoduje, że przeprowadzona
kontrola odwoławcza zaskarżonego wyroku uznana być musi za niekompletną i
wadliwą. Ten rodzaj naruszenia przepisów art. 457 § 3 k.p.k. w związku z art. 433 §
2 k.p.k. ma charakter rażący w rozumieniu art. 523 § 1 k.p.k. (zob. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 6 lipca 2006 r., sygn. akt WK 9/06, R-OSNKW z 2006 r., poz.
1375; z dnia 24 listopada 2005 r., sygn. akt IV K 307/05, R-OSNKW z 2005 r., poz.
2208 oraz z dnia 27 sierpnia 2008 r., sygn. akt IV KK 64/08, R-OSNKW z 2008 r.,
poz. 1703). Potencjalny wpływ omawianego uchybienia na treść wyroku jest przy
tym istotny.
Podkreślić przy tym trzeba, że wskazane w kasacji i stwierdzone uchybienia,
do których doszło w toku postępowania odwoławczego, a które związane są z
kształtem uzasadnienia wyroku sądu ad quem nie uprawniają do przyjęcia
założenia, że orzeczenie tego sądu jest niezasadne. Podczas ponownego
9
rozpoznania sprawy, rzetelna analiza sformułowanych w środkach odwoławczych
zarzutów i zgodne z art. 457 § 3 k.p.k. ustosunkowanie się do nich w uzasadnieniu
wyroku sądu odwoławczego przekonają być może skarżących do uznania wyroku
Sądu Rejonowego za zasadny, a co najmniej pozwolą na ewentualną kontrolę
kasacyjną wyroku. Nie można także wykluczyć, że wnikliwa analiza zawartych w
apelacjach zarzutów doprowadzi sąd odwoławczy do innych wniosków.
Uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego w obecnym kształcie nie pozwala
w każdym razie na uznanie zarzutów kasacji za chybione i na oddalenie kasacji
pełnomocnika oskarżycieli prywatnych.