Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 66/12
UCHWAŁA
Dnia 28 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSA Władysław Pawlak (sprawozdawca)
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z wniosku A. P.
przeciwko E. C.
w przedmiocie skargi dłużnika na postanowienie komornika przy Sądzie
Rejonowym w J.
z dnia 31 sierpnia 2011 r., po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym
w dniu 28 listopada 2012 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w T.
postanowieniem z dnia 24 maja 2012 r.,
"Czy podstawą ustalenia należnej komornikowi opłaty za
wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia jest wartość
roszczenia pieniężnego wynikająca z tytułu zabezpieczenia i wniosku
o jego wykonanie, czy też wartość mienia, które faktycznie zostało
zabezpieczone w toku postępowania?"
2
podjął uchwałę:
Podstawą ustalenia opłaty za wykonanie postanowienia
o udzieleniu zabezpieczenia jest wartość roszczenia pieniężnego
określona we wniosku (art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, jednolity tekst:
Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376 ze zm.).
3
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 31 sierpnia 2011 r. komornik przy Sądzie
Rejonowym w J. stwierdził zakończenie postępowania w przedmiocie wykonania
zabezpieczenia z wniosku wierzyciela A. P. przeciwko dłużnikowi E. C.,
prowadzonego na podstawie nieprawomocnego nakazu zapłaty wydanego w
postępowaniu nakazowym, w związku z tym, że wierzyciel złożył wniosek o
wszczęcie postępowania egzekucyjnego na podstawie tego nakazu,
zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Ponadto ustalił koszty postępowania za
wykonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego na kwotę 5 707,80 zł, która
odpowiada 2% z kwoty wartości roszczenia pieniężnego, wynikającej z tytułu
zabezpieczenia.
W wyniku skargi dłużnika Sąd Rejonowy w T., postanowieniem z dnia 9
stycznia 2012 r., koszty ustalone przez sądowy organ egzekucyjny zmniejszył
do kwoty 326 zł, podnosząc, że na gruncie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
o komornikach sądowych i egzekucji (tekst jednolity: Dz. U. z 2011 r. Nr 231,
poz.1376 ze zm. - dalej „u.k.s.c.”), ustawodawca uzależnił wysokość opłaty
egzekucyjnej za wykonanie orzeczenia o zabezpieczeniu od wartości faktycznie
zabezpieczonego roszczenia. Jeśli zatem wartość zabezpieczonego przez
komornika roszczenia wynosi kwotę 16 300 zł, to opłata za wykonanie
postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia roszczenia pieniężnego wynosi 2%
z tej kwoty.
Przy rozpoznawaniu zażalenia komornika na postanowienie Sądu
Rejonowego, Sąd Okręgowy w T. powziął poważne wątpliwości, którym dał wyraz
w przedstawionym zagadnieniu prawnym, przytoczonym na wstępie uchwały.
W uzasadnieniu wskazał, że obecne brzmienie art. 45 ust. 1 u.k.s.c. nie pozwala
na wyciągnięcie jednoznacznego wniosku co do podstawy obliczenia opłaty
należnej komornikowi. Za przyjęciem stanowiska Sądu pierwszej instancji
przemawia użycie przez ustawodawcę słowa „wykonanie", które jest synonimem
słowa „dokonanie", pochodzącego od czasownika „dokonać", oznaczającego
„zrobienie czegoś, doprowadzenie do skutku, urzeczywistnienie, spełnienie".
Z drugiej jednak strony sformułowanie to może być odczytywane jako
4
przeprowadzenie przez komornika wszystkich dopuszczalnych prawem czynności
zmierzających do osiągnięcia rezultatu wynikającego z orzeczenia sądowego,
niezależnie od ich skuteczności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwotnym brzmieniu ustawa o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych nie regulowała wprost kwestii opłat za czynności egzekucyjne
komorników związane z wykonaniem postanowień o udzieleniu zabezpieczenia
roszczeń, podobnie zresztą jak wcześniej obowiązujące - uchylone przez art. 95
pkt. 4 u.k.s.c. - rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991
r. w sprawie taksy za czynności komornika (Dz. U. Nr 62, poz.264 ze zm.).
Stosownie do ówczesnej wersji art. 45 ust. 1 u.k.s.c., wszczęcie egzekucji
świadczeń pieniężnych uzależnione było od uiszczenia przez wierzyciela części
opłaty stosunkowej w wysokości 7% wartości egzekwowanego świadczenia, nie
więcej jednak niż 1/3 całej opłaty, przewidzianej w art. 49, która wynosiła 21%
wartości egzekwowanego świadczenia. Dopiero na skutek noweli z dnia 18
września 2001 r. (ustawa o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji
oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 130, poz. 1452, dalej: „nowela
z 2001 r.”), ustawodawca w art. 45 wyróżnił opłatę stosunkową za dokonanie
zabezpieczenia roszczenia (ust. 3), która wynosiła 5% wartości roszczenia i była
pobierana po dokonaniu zabezpieczenia. W razie jednak bezskuteczności
egzekucji lub gdy wyegzekwowana kwota nie wystarczała na pokrycie kosztów
egzekucji, komornik zwracał połowę opłaty stosunkowej pobranej od wierzyciela
tytułem zabezpieczenia (ust. 4). Z kolei za dokonaną egzekucję świadczeń
pieniężnych, komornik pobierał od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 15%
wartości wyegzekwowanego roszczenia (ust. 2). W takim stanie prawnym zapadły
dwie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2005 r., III CZP 27/05 (OSNC
2006/4/59) i z dnia 29 września 2005 r, III CZP 60/05 (OSNC 2006/7-8/117), w
którym Sąd Najwyższy wskazał, że podstawę obliczenia opłaty stosunkowej za
dokonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego stanowi wartość przedmiotu
faktycznego zabezpieczenia.
Według brzmienia art. 45 ust. 3 u.k.s.c. nadanego nowelą z dnia 24
września 2004 r. (ustawa o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji
5
oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. Nr 236,
poz. 2356, zwana dalej nowelą z 2004 r.), wszczęcie postępowania o dokonanie
zabezpieczenia świadczeń pieniężnych zostało uzależnione od uiszczenia przez
wierzyciela opłaty stosunkowej w wysokości 2% wartości roszczenia,
a w przypadku jej nieuiszczenia - pomimo wezwania - komornik zwracał wniosek
(ust. 6). W odniesieniu do egzekucji roszczeń pieniężnych, ustawodawca utrzymał
zasadę pobierania od dłużnika opłaty naliczanej od wartości wyegzekwowanej
części świadczenia zgłoszonego do egzekucji (art. 45 ust. 2 w zw. z art. 49).
Kolejna zmiana art. 45 u.k.s.c., została dokonana ustawą z dnia 24 maja
2007 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 112, poz. 769 – dalej: „nowela z 2007 r.”). Zgodnie z tą
nowelą, za dokonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego komornikowi
przysługiwała opłata w wysokości 2% wartości roszczenia, które podlegało
zabezpieczeniu. Opłatę tę uiszczał wierzyciel przy wniosku o dokonanie
zabezpieczenia, a w przypadku jej braku, komornik wzywał go do jej uiszczenia
w terminie 7 dni pod rygorem zwrotu wniosku. W postanowieniu z dnia 4 września
2009 r. III CZP 55/09 (Biul. SN 2009/12/10) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że pomimo
nowej regulacji art. 45 u.k.s.c., pozostały aktualne poglądy co do rozumienia
pojęcia „dokonania zabezpieczenia", prezentowane w powołanych uchwałach,
gdyż nowe unormowanie regulowało dwie kwestie, a mianowicie wymogi formalne
wniosku o dokonanie zabezpieczenia i podstawę do pobrania opłaty za dokonanie
zabezpieczenia, która powinno być naliczana podobnie jak opłata za egzekucję
świadczenia pieniężnego.
Ostatnia zmiana art. 45 u.k.s.c. (ustawa z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie
ustawy o komornikach sądowych i egzekucji Dz. U. Nr 155, poz. 1038, zwana
dalej nowelą z 2010 r.) polegała jedynie na zastąpieniu zwrotu „za dokonanie
zabezpieczenia" sformułowaniem: „za wykonanie postanowienia o udzieleniu
zabezpieczenia".
Przystępując do wykładni analizowanego przepisu trzeba stwierdzić,
że ma on charakter fiskalny i w związku z tym powinien być interpretowany ściśle.
Zawarte w art. 45 ust. 1 wyrażenie „za wykonanie postanowienia o udzieleniu
zabezpieczenia roszczenia pieniężnego", nie może być rozumiane
6
bez uwzględnienia całego brzmienia tego przepisu. Stanowi on, iż za wykonanie
postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia roszczenia pieniężnego komornikowi
przysługuje opłata w wysokości 2% wartości roszczenia, które podlega
zabezpieczeniu, nie mniejsza niż 3% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego
i nie wyższa niż pięciokrotność tego wynagrodzenia, którą wierzyciel uiszcza,
składając wniosek o wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia,
a w razie jej braku, komornik wzywa do jej uiszczenia w terminie 7 dni pod
rygorem zwrotu i do czasu uiszczenia opłaty komornik nie wykonuje
postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Nie uiszczenie przez wierzyciela tej
opłaty w terminie 7 dni od dnia doręczenia mu wezwania do zapłaty powoduje
zwrot wniosku.
Analiza treści wskazanego przepisu prowadzi do konstatacji,
że ustawodawca uzależnił wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia
roszczenia pieniężnego od uiszczenia opłaty obliczonej stosownie do wynikającej
z wniosku wierzyciela o wykonanie tytułu zabezpieczenia wartości roszczenia.
Brak sprzężenia wysokości należnej komornikowi opłaty, z wynikami czynności
mających na celu wykonanie tytułu zabezpieczenia, daje podstawę do przyjęcia,
że użyty przez ustawodawcę zwrot „za wykonanie postanowienia o udzieleniu
zabezpieczenia" oznacza podjęcie przez komornika wszystkich prawnie
dopuszczalnych czynności, koniecznych do wykonania tego postanowienia
w granicach określonych tytułem zabezpieczenia i wnioskiem wierzyciela.
Zgodnie z art. 45a w zw. z art. 45 ust. 1 i 2 u.k.s.c., komornik podejmuje
niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia otrzymania
opłaconego wniosku wierzyciela, czynności niezbędne do skutecznego
przeprowadzenia zabezpieczenia roszczenia.
Z treści art. 45 u.k.s.c. nie wynika jednak, aby po wykonaniu przez
komornika postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, przy ustalaniu przez
niego kosztów postępowania zabezpieczającego (w oparciu o art. 770 k.p.c.,
stosowany na zasadzie analogii) dopuszczalna była weryfikacja wysokości
uiszczonej przez wierzyciela opłaty przez odniesienie jej do skuteczności
dokonanych przez komornika czynności, a tym samym do wyniku zabezpieczenia.
7
Odwoływanie się w tym wypadku - na zasadzie analogii - do przepisów
regulujących wysokość opłat za przeprowadzenie egzekucji świadczeń
pieniężnych (art. 49 ust. 1 u.k.s.c.) nie jest prawidłowe, gdyż art. 45 samodzielnie
normuje wysokość opłat za wykonanie postanowienia o udzieleniu
zabezpieczenia roszczenia pieniężnego. Po drugie, konstrukcja prawna poboru
przez komornika opłat za wykonanie tytułu zabezpieczenia roszczenia
pieniężnego i za egzekucję świadczeń pieniężnych jest odmienna. W przypadku
zabezpieczenia opłatę nalicza się od wartości roszczenia podlegającego
zabezpieczeniu i uiszcza ją wierzyciel jeszcze przed podjęciem czynności,
natomiast opłata za egzekucję świadczenia pieniężnego jest pobierana od
dłużnika w wysokości obliczonej od wartości wyegzekwowanego roszczenia.
Jakkolwiek wykonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego nie prowadzi do
jego wyegzekwowania, to jednak ustawodawca wyraźnie zróżnicował wysokość
opłat za zabezpieczenie roszczenia pieniężnego (2%) i egzekucję świadczeń
pieniężnych (8% i 15%), zależnie od sposobu egzekucji.
Wyniki analizy językowej art. 45 u.k.s.c., wzmacnia wykładnia historyczna.
Nowela z 2001 r. wprowadziła zasadę pobierania opłaty stosunkowej w wysokości
5% wartości roszczenia dopiero po dokonaniu zabezpieczenia i w pewnych
sytuacjach przewidywała zwrot połowy tej opłaty. Obecnie obowiązujący w tej
materii przepis reguluje odmiennie pobór i wysokość opłaty, która nie zależy od
wartości faktycznego zabezpieczenia, oraz nie przewiduje zwrotu nawet jej części
w przypadku bezskuteczności podjętych przez komornika czynności. Również
w stosunku do noweli z 2004 r., która zmodyfikowała wysokość i czas poboru
opłaty, nastąpiła zmiana, gdyż obecne brzmienie tego przepisu wyraźnie
identyfikuje wysokość należnej komornikowi opłaty nie tylko za wszczęcie, ale
i wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia roszczenia pieniężnego,
z wartością roszczenia, które podlega zabezpieczeniu.
Wyniki wykładni językowej potwierdza też wykładnia funkcjonalna.
Ustawodawca celowo zróżnicował zasady poboru opłat za wykonanie tytułu
zabezpieczenia roszczenia pieniężnego i przeprowadzenie egzekucji świadczenia
pieniężnego. Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, w przeciwieństwie do
tytułu wykonawczego umożliwiającego prowadzenie egzekucji, jest tytułem
8
o charakterze tymczasowym, mogącym w określonych przez prawo przypadkach
upaść (art. 742 § 1 k.p.c., art. 744 § 1 i 2 k.p.c., art. 7541
§ 1 i 2 k.p.c.) lub ulec
ograniczeniu (art. 492 § 2 k.p.c.), efektem czego może być zniweczenie tych
czynności egzekucyjnych, które doprowadziły do wykonania przez komornika
tytułu zabezpieczenia. W tym kontekście nieuzasadnione byłoby przerzucanie na
komornika ryzyka za efekt czynności podjętych w celu wykonania postanowienia
o udzieleniu zabezpieczenia.
W sprawie, w której powstało zagadnienie prawne stanowiące przedmiot
niniejszej uchwały, tytułem zabezpieczenia był nieprawomocny nakaz zapłaty
wydany w postępowaniu nakazowym, który do jego wykonania nie wymaga
nadania klauzuli wykonalności (art. 492 § 1 zd. 1 k.p.c.), jednak wierzyciel,
wnosząc do komornika o dokonanie zabezpieczenia, jest obowiązany wskazać
sposób zabezpieczenia (art. 492 § 2 zd. 1 k.p.c.). W związku z tym, kierując taki
tytuł do wykonania, od wierzyciela zależy zakres oraz sposób jego realizacji przez
sądowy organ egzekucyjny, a w konsekwencji i skuteczność.
Przeciwko uzależnianiu wysokości opłaty za wykonanie zabezpieczenia
od efektywności czynności sądowego organu egzekucyjnego przemawia również
okoliczność, iż ostatecznie o tym, która ze stron i w jakim zakresie ponosi koszty
powstałe wskutek wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia,
decyduje sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, a o kosztach
postępowania zabezpieczającego późnej powstałych rozstrzyga na wniosek
strony sąd, który udzielił zabezpieczenia (art. 745 § 1 k.p.c.), stosując zasady
określone w art. 98-107 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13
października 2011 r., III CZ 77/11, niepubl.).
Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne,
jak w uchwale.
jw