Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 168/12
POSTANOWIENIE
Dnia 5 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z wniosku G. I. Spółki z o.o. w W.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Ministra Skarbu Państwa
o ustanowienie drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 5 grudnia 2012 r.,
zażalenia uczestnika na postanowienie Sądu Okręgowego
z dnia 4 września 2012 r.,
oddala zażalenie, pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania przed Sądem Najwyższym Sądowi Rejonowemu.
Uzasadnienie
2
W wyniku apelacji wnioskodawcy Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 4
września 2012 r. uchylił zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego w z dnia 21
marca 2012 r. i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy uznał, wbrew stanowisku Sądu pierwszej instancji, że
nieruchomość wnioskodawcy, stanowiąca działkę nr 5/3, położoną w W. przy ul.
O.[…], wprawdzie ma dostęp do drogi publicznej, niemniej jednak nie jest to dostęp
odpowiedni w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. Droga dojazdowa umożliwia bowiem
kierowcom tirów tylko wjazd na tę działkę, natomiast wyjazd na drogę publiczną
nie wchodzi w rachubę, gdyż usytuowanie budynków biurowo-magazynowych nie
pozwala kierowcom na dokonanie bezpiecznego manewru zawracania tymi
samochodami w obrębie działki nr 5/3. Do wyjazdu z tej działki wykorzystywany
jest natomiast pas drogi stanowiący część działki nr 5/2, należącej do uczestnika
postępowania. Droga ta - o szerokości 12 m – będąca drogą wewnętrzną jest
służebnością ustanowioną na rzecz sąsiedniej nieruchomości, stanowiącej działkę
nr 5/1. Zdaniem Sądu Okręgowego, faktyczne wykorzystywanie przez
wnioskodawcę części działki należącej do uczestnika postępowania jako drogi
wyjazdowej nie wyklucza domagania się przez niego prawnej gwarancji
zapewnienia odpowiedniego dostępu jego nieruchomości do drogi publicznej. W
związku z tym, że istnieje potrzeba zgromadzenia materiału dowodowego w celu
ustalenia wysokości należnego Skarbowi Państwa wynagrodzenia, Sąd Okręgowy
zdecydował się na uchylenie zaskarżonego apelacją postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Uczestnik postępowania zaskarżył postanowienie Sądu Okręgowego
zażaleniem do Sądu Najwyższego. Skarżący zarzucając Sądowi drugiej instancji
naruszenie art. 145 § 1 k.c., art. 328 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 386 § 4
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., wniósł o zmianę tego postanowienia przez oddalenie
apelacji wnioskodawcy albo też o jego uchylenie i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Podstawę skierowanego do Sądu Najwyższego zażalenia stanowi art. 3941
§ 11
k.p.c., zgodnie z którym, zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje w razie
uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania. Przytoczone uregulowanie weszło w życie
z dniem 3 maja 2012 r., stąd też orzecznictwo Sądu Najwyższego co do kierunku
wykładni i rozumienia art. 3941
§ 11
k.p.c. nie jest jeszcze ukształtowane.
W pierwszej kolejności pojawia się zatem wstępne pytanie o zakres kognicji Sądu
Najwyższego w postępowaniu zażaleniowym wszczętym z powodu kasatoryjnego
orzeczenia sądu drugiej instancji o charakterze merytorycznym. Wychodząc
z założenia - zgodnego zresztą z całokształtem kodeksowej regulacji postępowania
w sprawach cywilnych - że przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie
w jakimkolwiek stopniu nie konkuruje z instytucją skargi kasacyjnej, należy przyjąć,
że w rozważanym wypadku kognicja Sądu Najwyższego jako sądu zażaleniowego
jest zredukowana wyłącznie do dokonania oceny, czy istniała formalna, procesowa
podstawa do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Ocena ta powinna być zatem
przeprowadzona bez szerszego wdawania się w merytoryczne podłoże samej
sprawy. Oznacza to, że Sąd Najwyższy rozpatrując zażalenie, sprawdza jedynie,
czy rzeczywiście doszło do nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty
sprawy albo, że wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.), bądź też, iż w rachubę wchodziła
podstawa nieważności postępowania (art. 386 § 2 k.p.c.). Jeżeli natomiast sąd
drugiej instancji rozpoznawał apelację od wyroku wydanego w postępowaniu
uproszczonym, Sąd Najwyższy ocenia, czy uwzględniono art. 50512
§ 1 k.p.c.
Innymi słowy, Sąd Najwyższy jako organ judykacyjny dokonuje w ramach zażalenia
złożonego na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. sprawdzenia prawidłowości
stanowiska sądu drugiej instancji w ściśle określonym zakresie, a podłożem
merytorycznym toczącego się między stronami sporu zajmuje się tylko
w kontekście ewentualnego naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. (kontrola zażaleniowa
Sądu Najwyższego w aspekcie ewentualnego naruszenia art. 386 § 2 k.p.c. stanowi
zagadnienie odrębne, mające charakter stricte procesowy).
4
Wyznaczona przez ustawodawcę rola Sądu Najwyższego jako sądu
zażaleniowego kontrolującego prawidłowość realizowania przez sądy apelacyjne
swej funkcji procesowej sprawia, że rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego po
rozpatrzeniu zażalenia wniesionego na podstawie w art. 3941
§ 11
k.p.c. może
przedstawiać się dwojako: w wypadku nieuwzględnienia zażalenia dojdzie do jego
oddalenia, natomiast w razie uwzględnienia – nastąpi uchylenie zaskarżonego
wyroku (w postępowaniu nieprocesowym – postanowienia co do istoty sprawy).
Odpowiednie zastosowanie znajdą więc art. 39814
i 39815
§ 1 k.p.c. W pierwszej
sytuacji sprawa zostanie po raz kolejny rozpoznana przez sąd pierwszej instancji,
w drugiej zaś – sąd drugiej instancji ponownie rozpozna apelację. Istota
omawianego postępowania zażaleniowego z góry więc wyłącza możliwość
przychylenia się do wniosku uczestnika postępowania, ażeby w wypadku
uwzględnienia zażalenia Sąd Najwyższy wydał postanowienie reformatoryjne.
Nie zasługuje także na uwzględnienie zawarty w zażaleniu wniosek
alternatywny. Odnosząc bowiem zarzut naruszenia art. 145 § 1 k.c. do
poczynionych wcześniej spostrzeżeń, należy stwierdzić, że jest to zarzut
nieadekwatny do celu i przeznaczenia instytucji zażalenia w jej kształcie
normatywnym sprecyzowanym w art. 3941
§ 11
k.p.c. Merytoryczne
ustosunkowanie się do tego zarzutu przez Sąd Najwyższy związane byłoby wszak
z bezpośrednią kontrolą trafności oceny prawnej i wskazań co do dalszego
postępowania wyrażonych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sądu
drugiej instancji i oznaczałoby swoiste zawłaszczenie przez Sąd Najwyższy roli
Sądu Najwyższego jako sądu kasacyjnego.
Z tego samego względu należy przyjąć, że skutecznej podstawy
rozpatrywanego zażalenia nie może stanowić sformułowany przez uczestnika
postępowania zarzut niedostatku uzasadnienia zaskarżonego postanowienia
z punktu widzenia wymagań określonych w art. 328 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.,
albowiem ze względu na jego ukierunkowanie wymagałby on również wypowiedzi
Sądu Najwyższego co do merytorycznej kwestii, a mianowicie, czy ustanowienie
służebności drogi koniecznej na rzecz wnioskodawcy będzie zgodne czy też
sprzeczne z interesem społeczno-gospodarczym (art. 145 § 3 k.c.). Dokonywanie
oceny tego zagadnienia w niniejszym postępowaniu nie jest zaś dopuszczalne.
5
W związku natomiast z zarzutem naruszenia art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2
k.p.c. należy przede wszystkim podkreślić, że art. 3941
§ 11
k.p.c. ma na podstawie
odesłania zawartego w art. 13 § 2 k.p.c. odpowiednio zastosowanie także do
wydawanych w postępowaniu nieprocesowym postanowień orzekających co do
istoty sprawy. Zgodnie z powszechnie zajmowanym stanowiskiem, odpowiednie
stosowanie przepisów normujących proces w innych rodzajach postępowań musi
uwzględniać różnice zachodzące między tymi postępowaniami a procesem.
W konsekwencji niektóre przepisy regulujące proces mogą być stosowane
w postępowaniu nieprocesowym jedynie ze stosowną modyfikacją, a niektórych
z nich ze względu na charakter występującej odmienności postępowania
nieprocesowego w porównaniu z procesem nie można w ogóle stosować.
Zważywszy zatem, że Sąd Okręgowy w ramach kontroli instancyjnej przyjął inną niż
Sąd Rejonowy koncepcję końcowego rozstrzygnięcia sprawy, w konsekwencji
której zaistniała konieczność poczynienia po raz pierwszy ustaleń faktycznych co
do wysokości należnego uczestnikowi postępowania wynagrodzenia z tytułu
ustanowienia służebności drogowej, należy uznać, iż Sąd Okręgowy stosując
odpowiednio art. 386 § 4 k.p.c. i respektując jednocześnie konstytucyjną zasadę co
najmniej dwuinstancyjnego postępowania sądowego, był władny uchylić
zaskarżone apelacją postanowienie i przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania wobec nierozpoznania przez Sąd Rejonowy istoty sprawy. Tym
samym zarzut naruszenia art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2k.p.c. okazał się zarzutem
chybionym.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy zażalenie oddalił (art. 3941
§ 3
w zw. z art. 39814
§ 4 k.p.c.).
Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zażaleniowego stanowił
art. 108 § 2 w zw. z art. 3941
§ 3, art. 39821
i 391 § 1 k.p.c.