Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KO 28/12
POSTANOWIENIE
Dnia 5 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Cesarz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Sądej
SSN Dariusz Świecki
w sprawie W. Z.
skazanego z art. 148 § 2 pkt 2 k.k. i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 5 grudnia 2012 r.,
wniosku obrońcy skazanego o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego
z dnia 10 czerwca 2005 r.,
utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 listopada 2005 r., postanowił:
1) oddalić wniosek,
2) zwolnić skazanego od kosztów sądowych postępowania
wznowieniowego.
UZASADNIENIE
Obrońca W. Z. wniósł o wznowienie postępowania sądowego na podstawie
art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k., a następnie – uchylenie obu wyroków i przekazanie sprawy
w części dotyczącej oskarżonego Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. W
wykonaniu dyspozycji art. 541 § 2 k.p.k. obrońca wskazał postanowienie
prokuratora Prokuratury Rejonowej w S. z dnia 10 stycznia 2012 r., odmawiające
na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. wszczęcia śledztwa w sprawach: „wydania
fałszywej opinii przez biegłego z zakresu medycyny sądowej (…) w sprawie Ds. … i
III K … przed Sądem Okręgowym dotyczącej W. Z. oraz niedopełnienia
obowiązków (…) przez funkcjonariuszy publicznych w ww. sprawach w ten sposób,
iż dopuścili do zaginięcia materiału dowodowego w postaci kasety wideo i
2
negatywów zdjęć oraz tworzenia fałszywych dowodów poprzez nakłanianie
świadków do składania fałszywych zeznań, nierzetelne prowadzenie protokołu z
oględzin rzeczy, czym działali na szkodę W. Z., wobec przedawnienia
karalności”. Obrońca argumentował, że „sam fakt oparcia rozstrzygnięcia o
powołaną ujemną przesłankę procesową zawiera w sobie założenie, iż
przedmiotowe czyny zabronione zostały popełnione”.
W odrębnym piśmie procesowym obrońca zasygnalizował, że postępowanie
powinno być nadto wznowione z urzędu na podstawie art. 542 § 3 k.p.k. z powodu
wymienionego w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. zaistniałego przed Sądem odwoławczym.
W pisemnej odpowiedzi prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o
oddalenie wniosku o wznowienie postępowania oraz uznanie, że brak jest podstaw
do podjęcia takiej decyzji z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wniosek jest bezzasadny. Na wstępie należy zauważyć, że żąda się w nim
uchylenia wyroków w zakresie wszystkich przypisanych W. Z. czynów, a więc
również co do przestępstw z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., z art. 245 k.k.
w zw. z art. 64 § 1 k.k. i z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1
k.k., podczas gdy wniosek w warstwie motywacyjnej odnosi się jedynie do zbrodni
zabójstwa na tle rabunkowym. Już z tego powodu nie mógł on być uwzględniony co
do pozostałych czynów.
Przechodząc do faktycznego zakresu i podstawy wniosku, nie jest
wystarczające wskazanie orzeczenia zapadłego w postępowaniu karnym,
stwierdzającego niemożność wydania wyroku. Na podstawie art. 540 § 1 pkt 1
k.p.k. postępowanie wznawia się, jeżeli spełnione zostaną obie wymienione w tym
przepisie przesłanki. Pierwsza – gdy w związku z tym postępowaniem dopuszczono
się przestępstwa, za które zapadł wyrok skazujący albo w postępowaniu karnym
wydane zostało orzeczenie stwierdzające niemożność skazania za to
przestępstwo. Warunkiem wyjściowym jest więc stwierdzenie w tym orzeczeniu, że
doszło do popełnienia przestępstwa w związku z postępowaniem (którego dotyczy
wniosek), lecz z uwagi na przeszkody określone w art. 17 § 1 pkt 3 – 11 k.p.k.
skazanie nie nastąpiło (pkt 3 i 4) albo wyrok skazujący za to przestępstwo nie może
być wydany (pkt 5 – 11). Orzeczenie wymienione w art. 541 § 2 zd. drugie k.p.k.,
umarzające postępowanie, powinno zatem zawierać ustalenia świadczące o
popełnienie takiego przestępstwa albo co najmniej przytaczać okoliczności
3
wskazujące na (uprawdopodabniające) jego dokonanie. Nie będzie to możliwe w
dwóch wypadkach: w razie wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania
(art. 22 k.p.k.) albo odmowy wszczęcia postępowania z powodów określonych w
art. 17 § 1 pkt 5 – 11. W tej ostatniej sytuacji, to jest stwierdzenia już na wstępie
wymienionych przeszkód, niemożliwe jest wszczęcie postępowania, bo zakazuje
tego dyspozycja art. 17 § 1 in princ. k.p.k. (zob. też uzasadnienie wyroku SN z dnia
3 września 2004 r., SDI 29/04 – OSNKW 2004, z. 11 – 12, poz. 104). Wówczas
jednak na wnioskodawcy ciąży obowiązek wskazania okoliczności świadczących o
dopuszczeniu się przestępstwa w związku z postępowaniem, czyli wykazanie
pierwszej z przesłanek wymienionych w art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k. Tymczasem w
niniejszej sprawie obrońca ograniczył się do zacytowanego wyżej poglądu, że „fakt
oparcia rozstrzygnięcia o powołaną ujemną przesłankę procesową (art. 17 § 1 pkt 6
k.p.k. – przyp. SN) zawiera w sobie założenie, iż przedmiotowe czyny zabronione
zostały popełnione”. A przecież już we wskazanym przez obrońcę postanowieniu
prokuratora z dnia 10 stycznia 2012 r. stwierdzono, że z uwagi na upływ terminów
przedawnienia odstąpiono od „badania okoliczności tych czynów”, co do których
odmówiono wszczęcia śledztwa.
Nie spełnia wymogu wykazania, że w związku z postępowaniem
dopuszczono się przestępstwa złożenia fałszywej opinii przez biegłego z zakresu
medycyny sądowej, powoływanie się przez obrońcę na treść wyjaśnień
oskarżonego co do stanu, w jakim została pozostawiona pokrzywdzona i przyczyny
jej zgonu. Zabieg ten ma na celu nic innego, jak wymuszenie kolejnej oceny
materiału odwodowego, dokonanej przez Sądy obu instancji i doprowadzenie w ten
sposób do zmiany ustaleń faktycznych na zgodne z wersją oskarżonego (iż dokonał
jedynie kwalifikowanego rozboju, a nie zabójstwa na tle rabunkowym), co w
postępowaniu wznowieniowym jest oczywiście wykluczone. Idąc dalej śladem
sugestii zawartej we wniosku, nawet gdyby policjanci dopuścili do utraty kasety
wideo i negatywów zdjęć, realizując tym zachowaniem znamiona czynu z art. 231 §
1 k.k., to obowiązkiem wnioskodawcy było wykazanie, czego nie uczynił, iż czyn
taki miał związek z toczącym się postępowaniem, jak również wykazanie, że mógł
on mieć wpływ na treść wyroku. Tu obrońca znowu ogranicza się do przywołania
wyjaśnień oskarżonego na dowód, że ów materiał (kaseta i zdjęcia) utrwalił
okoliczności przez niego podawane. Jednak wyjaśnienia oskarżonego, ocenione
4
przez oba Sądy, w żadnym wypadku obecnie nie mogą służyć za podstawę
wznowieniową z art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k. (propter falsa).
Rzekome nakłanianie świadków do składania fałszywych zeznań i
nierzetelne sporządzenie protokołu z oględzin znów tylko oparte zostało na takim
twierdzeniu oskarżonego i nieuprawnionym wniosku, że skoro odmówiono
wszczęcia postępowania w sprawie (podkr. – SN) z powodu przedawnienia, to jest
to równoznaczne z przyjęciem, że doszło do popełnienia określonych przestępstw.
Wobec tego, że we wniosku nie wykazano pierwszej z przesłanek
wznowienia postępowania na podstawie art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k. („w związku z
postępowaniem dopuszczono się przestępstwa”), nie aktualizowała się druga
przesłanka, że przestępstwo to mogło mieć wpływ na treść wyroku. O zaistnieniu tej
ostatniej przesłanki nie ma w ogóle mowy we wniosku, a jedynie wspomniano, że
należałoby ją dopiero rozważyć i to po wznowieniu postępowania i uchyleniu obu
wyroków (s. 3 wniosku – k. 31).
Zasygnalizowana przez obrońcę w odrębnym piśmie procesowym
bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. zachodzi, gdy
sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność na
rozprawie była obowiązkowa. Obowiązkowy udział w rozprawie odwoławczej
dotyczy tylko prokuratora i obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 i 80 k.p.k.
Oskarżony musi uczestniczyć w rozprawie jedynie wtedy, gdy prezes sądu albo sąd
uzna to za konieczne (art. 450 § 1 i 2 k.p.k.). Przeprowadzenie rozprawy
apelacyjnej pod nieobecność oskarżonego, nawet w razie niezawiadomienia go o
niej, nie stanowi zatem uchybienia z art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. i nie stwarza podstaw
do wznowienia postępowania z urzędu. W niniejszej sprawie zawiadomienie o
rozprawie odwoławczej miało miejsce w trybie w trybie art. 139 § 1 k.p.k. Zostało
ono przesłane na ostatnie znane Sądowi miejsce pobytu oskarżonego, bo zbiegł on
z ZOZ-u w C. i nie podał nowego. W istocie obrońcy chodzi więc nie o to, że Sąd
„uznał za doręczone wysłane są niewłaściwy adres skazanego zawiadomienie…”,
lecz o to, że nie ponowił tego zawiadomienia z pouczeniem o uprawnieniu z art.
451 k.p.k. na adres pobytu oskarżonego, o którym dowiedział się w przeddzień
rozprawy (w Zakładzie Karnym w S. – k. 2189). Dokonując ucieczki oskarżony sam
jednak pozbawił się możliwości złożenia wniosku w trybie art. 451 k.p.k. i udziału w
rozprawie apelacyjnej po doprowadzeniu go. Strona, która świadomie nie chce
korzystać z przysługujących jej uprawnień, nie może następnie skutecznie
5
powoływać się na ich niewykorzystanie. Sąd odwoławczy nie zamknął więc
oskarżonemu możliwości złożenia wniosku na podstawie art. 451 k.p.k. ani, tym
bardziej, nie wystąpiła sytuacja analogiczna „co do skutków z wypadkiem
określonym w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.” jak utrzymuje obrońca. Sygnalizacja
złożona w trybie art. 9 § 2 k.p.k. o ewentualności wystąpienia takiego uchybienia
okazała się więc również bezzasadna i nie wymagała odrębnej procesowej reakcji.