Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 25/12
POSTANOWIENIE
Dnia 13 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski
w sprawie z powództwa Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w
T. Spółki Akcyjnej z siedzibą w T.
przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów i nałożenie kary pieniężnej,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 13 grudnia 2012 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 lipca 2011 r.,
1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
2. zasądza od Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i
Kanalizacji w T. Spółki Akcyjnej z siedzibą w T. na rzecz Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 270 zł
(dwieście siedemdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał decyzją z dnia 8
października 2008 r. RKT-62/2008 za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów
w rozumieniu art. 24 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i
konsumentów (Dz.U. nr 50, poz. 331, ze zm., dalej jako ustawa o ochronie
2
konkurencji i konsumentów) praktykę Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i
Kanalizacji w T. S.A. (powód) polegającą na: 1) naruszeniu § 17 ust. 5
rozporządzenia Ministra Budownictwa w sprawie określenia taryf, wniosku o
zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i
zbiorowe odprowadzanie ścieków (Dz.U. nr 127, poz. 886, dalej jako
rozporządzenie Ministra Budownictwa) poprzez posługiwanie się w treści
zawieranych z konsumentami umów postanowieniem przewidującym, że w
przypadku uwzględnienia reklamacji dotyczących wysokości wystawionej faktury
ewentualna nadpłata podlega zaliczeniu na poczet przyszłych należności, bez
wskazania, że nadpłata może być również zwrócona na wniosek odbiorcy; 2)
stosowanie w treści zawieranych z konsumentami umów o zaopatrzeniu w wodę i
odprowadzaniu ścieków postanowienia wzorca umowy, które zostało wpisane do
rejestru niedozwolonych postanowień umownych i dotyczyło właściwości
miejscowej sądu; 3) pominięcie w treści zawieranych z konsumentami umów o
zaopatrzeniu w wodę i odprowadzenie ścieków, wbrew wymogowi art. 6 ust. 3 pkt 3
ustawy z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków (tj. Dz.U. z 2006 r., Nr 123, poz. 858 ze zm., dalej jako
ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę), postanowień określających prawa i
obowiązki stron umowy dotyczących standardów i terminów udzielania przez
przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne odpowiedzi na wnoszone przez
konsumentów zapytania dotyczące świadczonych usług oraz standardów i
terminów rozpatrywania składanych przez konsumentów reklamacji, a także
wymogów dotyczących ich wnoszenia; 4) niezamieszczenia w treści zwieranych
umów, z naruszeniem art. 6 ust. 3 pkt 4 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę,
postanowień określających uprawnienia przedsiębiorstwa w zakresie wstępu na
teren nieruchomości odbiorcy usług; 5) brak pełnej informacji na temat praw i
obowiązków stron umowy poprzez zaniechanie objęcia treścią postanowień
dotyczących uprawnień odbiorców usług w zakresie możliwości żądania od
dostawcy usług obniżenia należności z tytułu dostarczania wody.
Powód zaskarżył decyzję Prezesa Urzędu odwołaniem w całości. Sąd
Okręgowy wyrokiem z dnia 15 lipca 2010 r., oddalił odwołanie powoda. Wyrok Sądu
pierwszej instancji powód zaskarżył apelacją w całości.
3
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28 lipca 2011 r., oddalił apelację powoda.
W uzasadnieniu wyroku Sąd drugiej instancji między innymi nie podzielił kwalifikacji
prawnej wskazanej w wyroku Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którym o
bezprawności praktyki przesądza w samoistny sposób art. 24 ust. 2 pkt 2 ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów. Zdaniem Sądu drugiej instancji posługiwanie
się przez powoda w treści zawieranych umów postanowieniem, że w przypadku
uwzględnienia reklamacji dotyczącej wysokości wystawionej faktury ewentualna
nadpłata podlega zaliczeniu na poczet przyszłych należności, bez jednoczesnego
wskazania, że może być również zwrócona na wniosek odbiorcy, narusza § 17 ust.
5 rozporządzenia Ministra Budownictwa, a jednocześnie takie zachowanie
naruszało obowiązek udzielenia konsumentowi rzetelnej, prawdziwej i pełnej
informacji. Informacja udzielona konsumentom dezinformowała ich co do zakresu
uprawnień przysługującym im w przypadku nadpłaty.
Za niezasadny Sąd Apelacyjny uznał zarzut naruszenia art. 24 ust. 1 i 2
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w związku z art. 6 ust. 3 ustawy o
zbiorowym zaopatrzeniu w wodę. Ten ostatni przepis określa jakie postanowienia i
czego dotyczące winna w szczególności zawierać umowa. Aczkolwiek przepis ten
nie precyzuje, jakie prawa i obowiązki powinny być regulowane w umowie,
prawidłowo Sąd Okręgowy uznał, że informacje dotyczące postępowania
reklamacyjnego, trybu udzielania odpowiedzi na zapytanie o świadczonych
usługach oraz postanowienia dotyczące uprawnień odbiorców usług w zakresie
możliwości żądania od dostawcy obniżenia należności z tytułu dostarczania wody o
nieodpowiedniej ilości, mają podstawowe znaczenie dla konsumentów, i jako takie
powinny zostać zawarte w umowie. Tymczasem prawa i obowiązki stron umowy w
tym zakresie nie zostały uregulowane.
Za niezasadny uznał Sąd Apelacyjny zarzut naruszenia art. 24 ust. 1 i 2
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w związku z art. 6 ust. 3 i 4 ustawy o
zbiorowym zaopatrzeniu w wodę poprzez uznanie, że powód dopuścił się
naruszenia zbiorowych interesów konsumentów niezamieszczając w zawieranych z
konsumentem umowach postanowień określających uprawnienia przedsiębiorstw w
zakresie wstępu na teren nieruchomości odbiorcy usług lub należących do niego
obiektów celem przeprowadzenia czynności, o których mowa w art. 7 ustawy o
4
zbiorowym zaopatrzeniu w wodę. Brak takich postanowień jest praktyką
naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, gdyż zgodnie z art. 6 ust. 3 i 4
ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę umowa zawiera w szczególności
postanowienia dotyczące procedur i warunków kontroli urządzeń wodociągowych i
urządzeń kanalizacyjnych.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w całości i
wniósł o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji w całości i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie wyroku w
całości Sądu Apelacyjnego i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty
sprawy to jest o niestosowaniu przez powoda praktyki ograniczającej konkurencję.
Wnosząc o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania powód powołał się na
występowanie w sprawie pięciu zagadnień prawnych, wskazując jako takowe
następujące problemy: 1) czy działanie nienaruszające norm prawnych
określających skonkretyzowane nakazy lub zakazy adresowane do przedsiębiorcy,
a jedynie budzące zastrzeżenia z punktu widzenia dobrych obyczajów lub zasad
współżycia społecznego jest działaniem bezprawnym w świetle art. 24 ust. 2 i ust. 2
pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów; 2) czy w świetle art. 24 ust. 1 i
ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, przy założeniu, że
bezprawność obejmuje także naruszenie zasad współżycia społecznego lub
dobrych obyczajów dopuszczalne jest przypisanie bezprawności zachowaniu
przedsiębiorcy naruszającemu te zasady lub obyczaje jedynie wówczas, gdy
obowiązek przestrzegania tych zasad lub obyczajów wynika wprost z przepisu
prawa; 3) czy obowiązki nakładane na przedsiębiorcę na podstawie art. 24 ustawy
o ochronie konkurencji i konsumentów, w szczególności obowiązek udzielania
konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, wynikający z art. 24 ust. 2
pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, których niespełnienie
zagrożone jest zastosowaniem sankcji karno-administracyjnych lub karnych muszą
wynikać z norm powszechnie obowiązującego prawa konkretyzujących te
obowiązki, czy też mogą podlegać konkretyzacji poprzez orzecznictwo na
podstawie przepisów stanowiących klauzulę generalną; 4) czy stopień
5
skonkretyzowania obowiązków przedsiębiorcy w art. 6 ust. 3 pkt 3 ustawy o
zbiorowym zaopatrzeniu w wodę jest wystarczający, aby nieuwzględnienie w
umowie konkretnych klauzul określających prawa i obowiązki stron, których
obowiązek zamieszczania w umowie nie wynika expressis verbis z żadnych
przepisów, stanowił podstawę do uznania, że na przedsiębiorcy ciąży obowiązek
ich zamieszczania, czy też, jako swoista klauzula generalna nie może stanowić
podstawy przypisania naruszeniu art. 24 ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji
i konsumentów?; 5) czy praktyki ograniczające zbiorowe interesy konsumentów w
rozumieniu art. 24 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów obejmują
wyłącznie bezprawne praktyki, które godzą w interesy konsumentów, czy również
praktyki, które tylko potencjalnie mogą zagrażać interesom konsumentów lub które
ze względu na ich charakter nie mogą dotykać interesów konsumentów, jednakże
ze względu na ich obiektywną bezprawność należy uznać, że naruszają te
interesy?
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powoda Prezes Urzędu wniósł o
odmowę przyjęcia jej do rozpoznania i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej powoda nie ujawnia istotnych
zagadnień prawnych w rozumieniu art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.
W świetle utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego tej
przesłanki przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania zagadnienie prawne
powinno: 1) być sformułowane w oparciu o okoliczności mieszczące się w stanie
faktycznym sprawy wynikającym z dokonanych przez sąd ustaleń (postanowienie
Sądu Najwyższego z 7 czerwca 2001 r., III CZP 33/01, LEX nr 52571); 2) być
przedstawione w sposób ogólny i abstrakcyjny tak, aby umożliwić Sądowi
Najwyższemu udzielenie uniwersalnej odpowiedzi, niesprowadzającej się do samej
subsumcji i rozstrzygnięcia konkretnego sporu (postanowienia Sądu Najwyższego z
15 października 2002 r., III CZP 66/02, LEX nr 57240; z 22 października 2002 r.,
III CZP 64/02 LEX nr 77033 i z 5 grudnia 2008 r., III CZP 119/08, LEX nr 478179);
6
3) pozostawać w związku z rozpoznawaną sprawą (postanowienia Sądu
Najwyższego z 13 lipca 2007 r., III CSK 180/07, LEX nr 864002 i z 22 listopada
2007 r., I CSK 326/07, LEX nr 560504) i 4) dotyczyć zagadnienia budzącego
rzeczywiście istotne (poważne) wątpliwości. Istotność zagadnienia prawnego
konkretyzuje się zaś w tym, że w danej sprawie występuje zagadnienie prawne
mające znaczenie dla rozwoju prawa i praktyki sądowej.
Odnosząc powyższe wymogi do skargi kasacyjnej powoda Sąd Najwyższy
stwierdza, że podniesione w niej zagadnienia nie pozostają w związku z
założeniami interpretacyjnymi leżącymi u podstaw zaskarżonego wyroku Sądu
drugiej instancji. W konsekwencji ich rozstrzygnięcie jest bezprzedmiotowe dla
ewentualnej, dokonywanej w interesie publicznym, oceny prawidłowości
zastosowanie przepisów prawa przez Sąd drugiej instancji.
Pierwsze zagadnienie prawne podniesione przez powoda dotyczy
rozumienia przesłanki bezprawności na użytek stosowania zakazu praktyk
naruszających zbiorowe interesy konsumentów z art. 24 ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów. Powód jako wymagający rozstrzygnięcia Sądu
Najwyższego wskazuje problem, czy źródłem bezprawności, o której mowa w
art. 24 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów jest naruszenie
przepisów określających nakazy lub zakazy działania, czy także zasad współżycia
społecznego. Zagadnienie to nie pozostaje w związku z założeniami
interpretacyjnymi zaskarżonego wyroku, ponieważ bezprawność zachowania
powoda wywiedziona została przez Sąd Apelacyjny z naruszenia konkretnych
przepisów powszechnie obowiązującego prawa, to jest art. 6 ust. 3 pkt 3 i 4 ustawy
o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę oraz § 17 ust. 5 rozporządzenia Ministra
Budownictwa. Mając na względzie, że Sąd Apelacyjny nie przypisał powodowi
bezprawności jego zachowania wynikającego z naruszenia dobrych obyczajów lub
zasad współżycia społecznego, rozstrzygnięcie tego problemu jest nieistotne dla
ewentualnej oceny zasadności skargi kasacyjnej powoda.
Bezprzedmiotowość rozstrzygnięcia pierwszego zagadnienia prawnego
rzutuje na ocenę ewentualnej zasadności przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania z uwagi na drugie z podniesionych we wniosku powoda zagadnień.
7
Zagadnienie to sformułowane zostało bowiem warunkowo, o ile na pierwsze z
zagadnień prawnych udzielona zostanie pozytywna odpowiedź.
Trzecie zagadnienie prawne dotyczy tego, czy art. 24 ust. 2 pkt 2 ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów należy traktować jako przepis konstytuujący
samoistną nazwaną praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, czy też
obowiązki informacyjne muszą wynikać z przepisów powszechnie obowiązującego
prawa, a jeżeli tak, to czy muszą to być przepisy nakładające konkretne obowiązki
informacyjne, czy też obowiązki informacyjne mogą podlegać konkretyzacji w
drodze stosowania przez sądy przepisów zawierających klauzulę generalną, przy
czym dopiero w uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
powód odwołuje się do art. 6 ust. 3 pkt 3 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę,
traktując przepis ten jako klauzulę generalną.
Powyższe zagadnienie prawne także oderwane jest od stanowiska
wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Sąd Apelacyjny stwierdził
wyraźnie, że nie podziela stanowiska, zgodnie z którym przepis art. 24 ust. 2 pkt 2
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów samoistnie przesądza o
bezprawności zachowania przedsiębiorcy odpowiadającego przesłankom
zastosowania tego przepisu. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie ma również
mowy o tym, by naruszenie art. 6 ust. 3 pkt 3 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w
wodę potraktowane zostało jako naruszenie ciążących na przedsiębiorcy
obowiązków informacyjnych. Przepis art. 6 ust. 3 pkt 3 ustawy o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę rozstrzyga jedynie stanowczo o tym, jaka ma być minimalna
treść umowy o dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków.
Z kolei czwarte zagadnienie prawne dotyczy problemu subsumcyjnego a nie
abstrakcyjnego problemu prawnego. Powód w jego treści domaga się bowiem
udzielania odpowiedzi na pytanie, czy w sytuacji, gdy przepis powszechnie
obowiązującego prawa, taki jak art. 6 ust. 3 pkt 3 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu
w wodę, nakłada na przedsiębiorcę obowiązek zamieszczania w umowach
zawieranych z konsumentami postanowień dotyczących bliżej nie sprecyzowanych
w jego treści praw i obowiązków stron umowy, możliwe jest przypisanie
przedsiębiorcy naruszenia art. 24 ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów. W uzasadnieniu wyroku Sądu drugiej instancji wskazano wyraźnie,
8
że pominięte przez powoda w postanowienia umowne dotyczyły zagadnień
mających „podstawowe znaczenie dla konsumentów”. W przekonaniu Sądu
Najwyższego brak podstaw do zarzucenia wadliwości takiemu rozumowaniu na tle
stosowanego przez Sąd Apelacyjny art. 24 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji
i konsumentów, skoro za sprzeczne z art. 6 ust. 3 pkt 3 ustawy o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę uznano brak zidentyfikowanych i uznanych za kluczowe z
punktu widzenia konsumentów postanowień. Ponadto, naruszenie tego przepisu
stanowiło podstawę do przypisania powodowi bezprawności jego zachowania i
zastosowania zakazu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a nie
praktyki opisanej w art. 24 ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów.
Piąte zagadnienie prawne wyartykułowane w skardze kasacyjne powoda
dotyczy kwestii, czy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów
uznać należy takie zachowania, które rzeczywiście godzą w interesy konsumentów,
czy też czynią to potencjalnie, bądź czy o naruszeniu interesów konsumentów
decyduje sama bezprawność zachowania przedsiębiorcy. Tymczasem w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w kilku miejscach, w odniesieniu do kolejnych
zarzucanych powodowi praktyk, Sąd Apelacyjny stwierdza, że zachowania powoda
faktycznie godzą w interesy konsumentów (uzasadnienie, s. 18, 20, 21 i 22). Nie
ma zatem potrzeby rozwiązywania w niniejszej sprawie wątpliwości, czy zakresem
zastosowania art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów objęte są
praktyki, które faktycznie (rzeczywiście) naruszają interesy konsumentów, czy też
mogą jedynie potencjalnie wywołać taki skutek.
Uznając, iż powód nie wykazał, że zachodzą określone w art. 3989
§ 1 k.p.c.
przyczyny przyjęcia skargi do rozpoznania Sąd Najwyższy, z mocy art. 3989
§ 2
k.p.c. postanowił jak w sentencji. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego ma swoją podstawę w § 12 ust. 4 pkt 2 w związku z § 14 ust. 3 pkt 1
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z
urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).