Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 354/12
POSTANOWIENIE
Dnia 21 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Spółki
z o.o. w R.
przy uczestnictwie E. J. i Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta R.
o zasiedzenie służebności gruntowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w R.
z dnia 2 grudnia 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 7 grudnia 2010 r., uwzględniając
wniosek Miejskiego Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością, będącego użytkownikiem wieczystym działki nr
101 w obrębie 214 o powierzchni 0.1677 ha, położonej w R., zbudowanej
budynkiem hydroforni stanowiącej odrębną nieruchomość, stwierdził, że
każdoczesny użytkownik wieczysty opisanej działki i właściciel posadowionego na
niej hydroforni nabył przez zasiedzenie z dniem 1 września 1985 r. służebność
gruntową na nieruchomości uczestniczki postępowania E. J., stanowiącej działkę
oznaczona numerem 398 o powierzchni 8,39 arów w obrębie 214, położonej w R.,
polegającą na przeprowadzeniu przez nieruchomość obciążoną magistrali
wodociągowej z rur stalowych Ø 1000 mm i zapewnieniu każdoczesnemu
użytkownikowi wieczystemu nieruchomości władnącej prawa korzystania z tej
magistrali.
Sąd ten ustalił, że Urząd Miejski w R. Wydział Gospodarki Terenowej i
Ochrony Środowiska decyzją z dnia 24 lipca 1975 r., wydaną na podstawie art. 35
ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości
(tekst jedn.: Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64; dalej: „ustawa wywłaszczeniowa z
1958 r.”), zezwolił poprzednikowi prawnemu wnioskodawczyni - Okręgowej Dyrekcji
Inwestycji Miejskich w R. - na wykonanie robót związanych z budową i rozbudową
wodociągów miasta R., których trasa przebiega m.in. przez działkę oznaczoną
obecnie numerem 398, stanowiącą własność uczestniczki postępowania E. J.
Przy pomocy magistrali wodociągowej wykonanej na podstawie tego zezwolenia
wnioskodawczyni, będąca użytkownikiem wieczystym działki nr 101 oraz
właścicielem wybudowanej na niej hydroforni, wypełnia obowiązki nałożone na nią
ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747 z późn. zm.), korzystając z działki
nr 398 w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej (art. 292 k.c.).
Taki stan rzeczy, przy uwzględnieniu posiadania przedmiotowej służebności przez
poprzedników wnioskodawczyni od 1 września 1975 r., pozwala uznać ją
3
z posiadacza służebności w dobrej wierze i stwierdzić nabycie tego prawa przez
zasiedzenie z upływem dziesięcioletniego terminu, tj. z dniem 1 września 1985 r.
Sąd Okręgowy, na skutek apelacji uczestniczki E. J., postanowieniem
zaskarżonym skargą kasacyjną zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w ten
sposób, że oddalił wniosek i orzekł o kosztach postępowania za obie instancję.
Sąd Okręgowy uznał, że określona przez Sąd pierwszej data objęcia
w posiadania służebności (1 września 1975 r.), związana z przystąpieniem do
wykonania robót wynikających z decyzji z dnia 24 lipca 1975 r., zezwalającej na
rozbudowę wodociągu, odnosi się jedynie do wymienionego w niej podmiotu,
wnioskodawczyni nie wykazała zaś, aby Okręgowa Dyrekcja Inwestycji Miejskich
w R. była jej poprzednikiem prawnym; poprzednikiem tym było Miejskie
Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w R.
Sąd Okręgowy wskazał, że Okręgowa Dyrekcja Inwestycji Miejskich w R.
uzyskała posiadanie służebności w złej wierze, gdyż decyzja z dnia 24 sierpnia
1975 r. nie ograniczyła prawa własności uczestniczki E. J. w sposób trwały, lecz
jedynie zezwalała na wykonanie robót związanych z budową i rozbudową
wodociągu. Okoliczność ta wyłącza możliwość przypisaniu dobrej wiary również
Miejskiemu Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji w R., które objęło
służebność w posiadanie w lipcu 1980 r. Nie upłynął zatem trzydziestoletni termin
wymagany do zasiedzenia, gdyż uczestniczka E. J. w dniu 20 maja 2005 r. złożyła
w Sądzie Rejonowym w R. wniosek o zawezwanie do próby ugodowej w sprawie o
nakazanie wnioskodawczyni usunięcia magistrali wodociągowej z działki nr 398.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie naruszenia prawa
materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), wnioskodawczyni zarzuciła błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie:
- art. 176 § 1 w związku z art. 292 k.c. przez przyjęcie, że do okresu posiadania
służebności wnioskodawczyni nie podlega zaliczeniu okres posiadania przez jej
poprzedników (od 1 września 1975 r. do 1 lipca 1980 r.);
- art. 292 w związku z art. 176 § 1 k.c. przez uznanie, że wnioskodawczyni był
posiadaczem samoistnym w złej wierze i nie mogła skutecznie zasiedzieć
służebności przed upływem trzydziestoletniego terminu zasiedzenia;
4
- art. 172 § 1 w związku z art. 292 i art. 7 k.c. przez przyjęcie, że poprzednik
wnioskodawczyni wszedł w posiadanie służebności – na podstawie decyzji
administracyjnej - w złej wierze;
- art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania
nieruchomości (dalej: „ustawa z dnia 12 marca 1958 r.”) związku z art. 292 i art.
172 § 1 k.c. przez przyjęcie, że budowa urządzeń przesyłowych w oparciu
o decyzję administracyjną nie uzasadnia przyjęcia dobrej wiary wnioskodawczyni
jako posiadacza służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności
przesyłu.
Powołując się na tak ujęta podstawę kasacyjną wniosła o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sadowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie.
Z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego wynika, że u podstaw
zaskarżonego rozstrzygnięcia legła odmienna ocena prawna ustaleń faktycznych
dokonanych przez Sąd Rejonowy. Z ustaleń tych, zaaprobowanych przez Sąd
Okręgowy, wynika, że Okręgowa Dyrekcja Inwestycji Miejskiej w R. weszła w
posiadanie służebności gruntowej objętej wnioskiem, odpowiadającej treści obecnej
służebności przesyłu, w dniu 1 września 1975 r., legitymując się decyzją wydaną na
podstawie art. 35 ustawy wywłaszczeniowej z 1958 r. Wybudowana na podstawie
tej decyzji przez wymienionego inwestora magistrala wodociągowa została
przekazana w dniu 1 lipca 1980 r. na własność Miejskiemu Przedsiębiorstwu
Wodociągów i Kanalizacji, którego majątek przejęła - powstała w 2003 r. – spółka
będąca wnioskodawczynią w niniejszej sprawie.
Sąd Okręgowy wskazał, że w konkretnym stanie faktycznym doliczenie
posiadania Okręgowej Dyrekcji Inwestycji Miejskich nie wchodzi w rachubę z uwagi
na to, iż wnioskodawczyni nie wykazała, że jest następcą prawnym tego
posiadacza. Konstatacja ta, sprzeczna z oceną Sądu Rejonowego, nie została
jednak wsparta żadną argumentacją. Niezależnie od tego należy zauważyć, że art.
176 § 1 k.c. nie wymaga, aby poprzedni posiadacz był poprzednikiem prawnym
obecnego posiadacza; przesłankę zastosowania tego przepisu stanowi
5
stwierdzenie, że podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania.
Odmienna ocena Sądu Okręgowego, abstrahująca od tej okoliczności, była zatem
wynikiem błędnej wykładni art. 176 § 1 k.c., mającego – z mocy art. 292 k.c. -
odpowiednie zastosowanie do zasiedzenia nieruchomości gruntowej. Zarzut
naruszenia tego przepisu okazał się zatem uzasadniony.
Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że dobra wiara posiadacza podlega
ocenie według stanu z chwili uzyskania posiadania. Uznał również, że razie
przeniesienia posiadania, obecnego posiadacza można traktować jako posiadacza
w dobrej wierze wtedy, jeżeli taki przymiot przysługiwał poprzednikowi. Wychodząc
z tych - prawidłowych (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia
2004 r., I CK 616/03, niepubl.) - założeń, przyjął, że poprzednik wnioskodawczyni,
którego czas posiadania może ona doliczyć do okresu swojego posiadania
(Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji), objął służebność gruntową w
posiadanie w złej wierze, co wynika z treści decyzji z dnia 24 czerwca 1975 r.
zezwalającej na rozbudowę wodociągów miasta R. m.in. na nieruchomości
uczestniczki E.J. Konstatacja ta wskazuje na niekonsekwencję w rozumowaniu
Sądu Okręgowego, który podkreślił, że adresatem wzmiankowanej decyzji była
Okręgowa Dyrekcja Inwestycji Miejskich, niebędąca – według oceny przyjętej za
podstawę zaskarżonego postanowienia - „poprzednim posiadaczem” w rozumieniu
art. 176 k.c. W świetle tego zapatrywania, wymieniona decyzja nie powinna mieć
rozstrzygającego znaczenia dla oceny dobrej lub złej wiary wnioskodawczyni.
Oczywiście miałaby ona takie znaczenie w razie uznania, że czas posiadania
wskazanego w niej inwestora może zostać doliczony do czasu posiadania
wnioskodawczyni. Ta ostatnie kwestia, jak już była o tym mowa, wymaga jednak
ponownego rozważenia przez Sąd Okręgowy. Tym niemniej należy zauważyć, że
w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntował się pogląd, aprobowany przez
skład orzekający, zgodnie z którym objęcie przez przedsiębiorstwo przesyłowe
cudzej nieruchomości w posiadanie na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy
wywłaszczeniowej z dnia 12 marca 1958 r., w celu budowy urządzeń przesyłowych,
uzasadnia przyjęcie dobrej wiary tego przedsiębiorstwa jako posiadacza
służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu
(zob. postanowienie z dnia 17 grudnia 2008 r. , I CSK 171/08, OSNC 2010, nr 1,
6
poz. 15 i powołane tam orzecznictwo). Sąd Okręgowy nie dostrzegł skutków
ocenianej decyzji, wynikających z treści art. 35 ust. 2 wymienionej regulacji.
W konsekwencji, bez uzasadnionej podstawy, wyraził zapatrywanie przeciwne, co
nie pozwala skutecznie odeprzeć pozostałych podniesionych w skardze kasacyjnej
zarzutów naruszenia prawa materialnego.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
db