Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 156/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z wniosku D. Ł.
przy uczestnictwie J. J.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 7 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K.,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z 10 lutego 2011 r. Sąd Rejonowy w W. oddalił wniosek D.
Ł. o stwierdzenie nabycia z dniem 11 stycznia 2008 r. przez zasiedzenie własności
nieruchomości o pow. 0,97 ha, położonej w P., stanowiącej działkę gruntu o
numerze ewidencyjnym 547/3. Z ustaleń wynika, że dokonany został nieformalny
podział działki leśnej nr 547 na trzy równe części, z których środkową działkę
oznaczoną obecnym numerem 547/2 objęli w posiadanie S. i E. B., zaś działkę nr
547/3 – J. i M. N. W 1976 r. uzyskali oni akty własności ziemi na posiadane działki.
S. B. w dniu 11 stycznia 1988 r. przekazał aktem notarialnym gospodarstwo rolne,
w tym działkę nr 547/2, D. Ł. Własność działki nr 547/3 uzyskała w dniu 14 maja
1989 r. W. N., która 28 marca 2008 r. sprzedała ją J. J. Sąd Rejonowy uznał, że
faktyczne posiadanie działek odpowiadało stanowi prawnemu i wobec tego, że
wnioskodawczyni nie wykazała, aby posiadała działkę nr 547/3, oddalił wniosek.
Postanowieniem z dnia 7 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił
apelację wnioskodawczyni od powyższego postanowienia. Sąd ten poczynił
odmienne ustalenia dotyczące posiadania spornej działki. Wynika z nich, że
posiadanie nieruchomości nie odpowiadało stanowi wynikającemu z aktów
własności ziemi. Samoistnym posiadaczem działki leśnej, oznaczonej obecnie nr
547/3, był już w latach 70-tych ubiegłego wieku S. B., początkowo ze swoją żoną.
Po jej śmierci opiekowała się nim D. Ł., która zajmowała się również jego
gospodarstwem rolnym, w tym działką leśną. Działkę tę objęła w samoistne
posiadanie w dniu 11 stycznia 1988 r. po przekazaniu jej przez S. B., w formie aktu
notarialnego, gospodarstwa. Od tego czasu wnioskodawczyni w imieniu własnym
użytkowała działkę nr 547/3, dbając o nią w niezbędnym zakresie i dokonując
okresowej wycinki drzew.
Sąd Okręgowy uznał jednak, że wnioskodawczyni nie nabyła własności tej
działki przez zasiedzenie, bowiem do czasu wyzucia jej z posiadania przez W. N.,
co nastąpiło w 2007 r., nie upłynął okres przewidziany w art. 172 k.c. Samoistne
posiadanie wnioskodawczyni trwało od stycznia 1988 r. W ocenie Sądu, była ona
3
posiadaczem w złej wierze, pomimo nabycia nieruchomości aktem notarialnym.
Wnioskodawczyni powinna bowiem wiedzieć, że nie posiada do użytkowanej przez
nią działka działki tytułu prawnego. Działka ta jest oznaczona numerem 547/3,
chociaż w akcie notarialnym wymieniona jest działka nr 547/2. Rozbieżność tę
można było łatwo ustalić, choćby na podstawie wyrysu z mapy ewidencyjnej.
Działka nr 547/2 znajduje się bowiem w środkowej części dawnej działki nr 547, a
użytkowana przez nią działka nr 547/3 – stanowi jej skrajną część. Skoro zatem
wnioskodawczyni wiedziała, lub powinna była wiedzieć, że włada działką nr 547/3
bez tytułu prawnego, była jej posiadaczem samoistnym w złej wierze, a do utraty
posiadania w 2007 r. nie upłynął 30-letni okres zasiedzenia. Sąd Okręgowy uznał
również, że wnioskodawczyni nie może do okresu swojego posiadania doliczyć
posiadania jej poprzednika prawnego, bowiem takiego wniosku nie złożyła, a sąd
nie jest uprawniony do takiej oceny z urzędu.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., wnioskodawczyni D. Ł., zaskarżając w całości postanowienie Sądu
Okręgowego zarzuciła naruszenie prawa materialnego, to jest art. 176 § 1 zd. 2 k.c.
poprzez błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, że dla doliczenia czasu
posiadania poprzednika, potrzebnego dla ustalenia zasiedzenia, konieczne jest
złożenie wyraźnego wniosku w toku postępowania o stwierdzenia nabycia
własności nieruchomości przez zasiedzenie; naruszenie przepisów prawa
postępowania, mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy, to jest art. 610 § 1 zd.
1 w związku z art. 670, 677 oraz 391 i art. 13 § 2 k.p.c. poprzez przyjęcie związania
sądu datą wskazaną przez wnioskodawczynię jako początek biegu zasiedzenia,
a w konsekwencji oddalenia wniosku pomimo ustalenia, że suma okresów
samoistnego posiadania nieruchomości przez wnioskodawczynię oraz jej
poprzednika pozwalała na stwierdzenie nabycia prawa własności nieruchomości
przez zasiedzenie.
W konkluzji wnosiła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznana.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Zarówno w doktrynie, jak i judykaturze przyjmuje się, że w postępowaniu
o stwierdzenie zasiedzenia obowiązkiem sądu jest ustalenie uprawnionego
beneficjenta, chociażby nie była to osoba wskazana we wniosku, oraz chwili,
w której nabycie własności nastąpiło. Związanie granicami żądania nie dotyczy
bowiem osoby, która nabyła własność w drodze zasiedzenia, ani chwili, w jakiej to
nastąpiło (por. uchwała Sądu Najwyższego z 12 czerwca 1986 r., III CZP 28/96,
OSNC 1987, nr 5-6, poz. 74; postanowienia Sądu Najwyższego: z 18 września
1998 r, III CKN 608/98, niepubl.; z 10 stycznia 2002 r. I CZ 194/01, niepubl.;
z 7 października 2005 r., IV CK 133/05, niepubl.; z 18 marca 2010 r., V CSK
314/09, niepubl.). W orzeczeniach tych Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że
merytoryczne przesłanki zasiedzenia są nierozerwalnie związane z treścią
orzeczenia i oznaczają, że nabywcą nieruchomości jest osoba wskazana w jego
sentencji, oraz, że w chwili zamknięcia rozprawy nie było innych osób, które nabyły
własność nieruchomości w drodze zasiedzenia. Pogląd ten należy podzielić, brak
związania żądaniem wniosku, gdy chodzi o osobę, która nabyła własność, oraz
o datę, w jakiej to nastąpiło, wynika bowiem z przepisów art. 610 w związku z art.
670 i art. 677 § 1 k.p.c. Trzeba zwrócić uwagę na cel postępowania o stwierdzenie
zasiedzenia, którym jest stwierdzenie, czy co do objętej żądaniem rzeczy zaistniały
określone w art. 172 k.c. przesłanki prowadzące do nabycia własności w drodze
zasiedzenia, a zatem, czy rzecz ta była przedmiotem samoistnego posiadania
przez określony w ustawie okres, którego długość zależy od istnienia dobrej lub złej
wiary. Orzeczenie wydane w tym postępowaniu ma charakter deklaratywny
i stwierdza jedynie stan prawny powstały na skutek zaistnienia tych przesłanek,
zasiedzenie bowiem następuje, w razie ich spełnienia, z mocy ustawy. Przepis art.
176 k.c. ponadto uprawnia posiadacza do doliczenia do czasu, przez który sam
posiada, czas posiadania swego poprzednika, jeżeli podczas biegu zasiedzenia
nastąpiło przeniesienie posiadania. Jeżeli zatem z ustalonych okoliczności
faktycznych wynika, że w okresie biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie
posiadania, a łączny czas posiadania obecnego posiadacza samoistnego i jego
poprzednika prowadzi do zasiedzenia, to doliczenie okresu poprzednika sąd
powinien uwzględnić z urzędu i nie jest w tym zakresie związany żądaniem
wniosku.
5
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
db