Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 404/12
POSTANOWIENIE
Dnia 19 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Rafał Malarski (przewodniczący)
SSN Kazimierz Klugiewicz
SSN Zbigniew Puszkarski (sprawozdawca)
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej
w sprawie J. B.
wobec którego umorzono postępowanie o czyn z art.157 § 2 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 19 lutego 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na niekorzyść
oskarżonego
od wyroku Sądu Okręgowego w B.
z dnia 18 czerwca 2012 r., sygn. akt VII Ka 347/12
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego z dnia 12 marca 2012 r., sygn. akt II K
493/10
oddala kasację, a wydatkami postępowania kasacyjnego
obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 14 sierpnia 2009 r. prowadzący postępowanie
funkcjonariusz Komisariatu Policji w Ł. umorzył dochodzenie w sprawie o sygn. akt
RSD 176/09, dotyczącej pobicia w dniu 23 czerwca 2009 r. J. S., w wyniku którego
doznała obrażeń ciała w postaci stłuczenia okolicy potylicznej głowy oraz
wchłaniających się podbiegnięć krwawych okolicy jarzmowej lewej i powierzchni
2
tylnej ramienia prawego, co naraziło ją na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty
życia lub nastąpienia skutku, określonego w art. 156 § 1 k.k. lub art. 157 § 1 k.k., tj.
o czyn z art. 158 § 1 k.k. Podstawą umorzenia był brak danych dostatecznie
uzasadniających popełnienie przestępstwa. Powyższe orzeczenie zostało
zatwierdzone przez asesora Prokuratury Rejonowej w dniu 18 sierpnia 2009 r. i
uprawomocniło się wobec jego niezaskarżenia.
W dniu 30 października 2009 r. J. S. złożyła do Sądu Rejonowego prywatny
akt oskarżenia, w którym zarzuciła T. H. oraz J. B., że w dniu 23 czerwca 2009 r. w
Ł., działając wspólnie i w porozumieniu, uderzając rękami oraz szarpiąc i
popychając pobili ją, powodując u niej obrażenia ciała w postaci stłuczeń okolicy
potylicznej głowy oraz wchłaniających się podbiegnięć krwawych okolicy jarzmowej
lewej i powierzchni tylnej ramienia prawego oraz dolegliwości bólowych karku, które
to obrażenia ciała spowodowały naruszenie czynności jej narządu ciała na czas
poniżej 7 dni, tj. popełnienie przestępstwa z art. 157 § 2 k.k.
Postanowieniem z dnia 2 grudnia 2009 r., w sprawie o sygn. akt II K 931/09,
Sąd Rejonowy, na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 oraz pkt 9 k.p.k., umorzył
postępowanie karne. W uzasadnieniu wskazał, iż oskarżycielka prywatna błędnie
wskazała kwalifikację prawną zarzucanego oskarżonym czynu, tj. że prawidłowo
wskazana być powinna kwalifikacja z art. 158 § 1 k.k. Mając zatem na uwadze treść
postanowienia z dnia 14 sierpnia 2009 r., które dotyczyło tego samego czynu, tych
samych osób, Sąd uznał, iż zaistniała przesłanka z art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., która
nakazywała umorzenie postępowania. Nadto Sąd uznał, iż dodatkową podstawę
umorzenia stanowiła przesłanka wskazana w art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k., to jest brak
skargi uprawnionego oskarżyciela. Sąd wskazał, że uprawnionym do wniesienia
aktu oskarżenia o czyn z art. 158 § 1 k.k., jest oskarżyciel publiczny, a nie
prywatny, ponieważ występek ten ścigany jest z oskarżenia publicznego.
Powyższe postanowienie nie zostało zaskarżone przez żadną za stron.
W dniu 27 maja 2010 r. J. S. złożyła w Sądzie Rejonowym prywatny akt
oskarżenia, w którym zarzuciła J. B., że w dniu 23 czerwca 2009 r. w Ł. uderzając
rękami oraz szarpiąc i popychając pobił ją, powodując u niej obrażenia ciała w
postaci stłuczenia okolicy potylicznej głowy, wchłaniających się podbiegnięć
krwawych okolicy jarzmowej lewej i powierzchni tylnej ramienia prawego oraz
dolegliwości bólowych karku, które to obrażenia skutkowały naruszeniem czynności
3
jej narządu ciała na czas poniżej 7 dni. W ocenie oskarżycielki prywatnej czyn
wyczerpał ustawowe znamiona przestępstwa z art. 157 § 2 k.k.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 12 marca 2012 r., w sprawie o sygn. akt II K
493/10, uznał J. B. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu,
wyczerpującego znamiona przestępstwa z art. 157 § 2 k.k. i za to, na podstawie
tego przepisu, wymierzył mu karę 3 miesięcy pozbawienia wolności. Na mocy art.
69 § 1 i 2 k.k. oraz art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie orzeczonej kary warunkowo
zawiesił na okres 2 lat, tytułem próby. Na podstawie art. 71 § 1 k.k. orzekł wobec J.
B. 60 stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki na 10 zł, a na
podstawie art. 46 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego obowiązek zadośćuczynienia
pokrzywdzonej za doznaną krzywdę, poprzez zapłatę kwoty 1.000 zł. Na mocy art.
628 pkt 1 k.p.k. zasądził od J. B. na rzecz J. S. kwotę 300 zł., tytułem zwrotu
poniesionych kosztów oraz 1008 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego. Na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. Sąd zwolnił J. B. od zapłaty na rzecz
Skarbu Państwa kosztów sądowych w postaci opłaty od orzeczonej kary.
Od powyższego wyroku apelację wniósł obrońca oskarżonego, który zarzucił
Sądowi I instancji naruszenie szeregu przepisów postępowania karnego. W
szczególności obrońca wywodził, iż postępowanie w przedmiotowej sprawie
powinno zostać umorzone, wobec faktu, że postępowanie karne co do tego
samego czynu oskarżonego zostało prawomocnie zakończone postanowieniem
Sądu Rejonowego z dnia 2 grudnia 2009 r. w sprawie o sygn. akt II K 931/09.
Sąd Okręgowy, w sprawie o sygn. akt VII Ka 347/12, wyrokiem z dnia 18
czerwca 2012 r., uchylił zaskarżone orzeczenie Sądu Rejonowego i na podstawie
art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. umorzył postępowanie karne wobec J. B., obciążając
kosztami postępowania za obie instancje Skarb Państwa.
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia wskazał, że
postanowieniem wydanym w sprawie II K 931/09, Sąd Rejonowy, w oparciu o treść
art. 17 § 1 pkt 7 i 9 k.p.k., umorzył postępowanie karne wobec oskarżonego J. B. i
T. H. o czyn z art. 157 § 2 k.k. oraz że ten sam zarzut, co w sprawie II K 931/09
został postawiony J. B. w sprawie II K 493/10. Zdaniem Sądu Okręgowego
okoliczność, że w sprawie o sygn. akt II K 931/09 akt oskarżenia obejmował także
T. H., który nie był oskarżony w sprawie o sygn. akt II K 493/10 nie mogła mieć
decydującego znaczenia, gdyż z zeznań złożonych przez pokrzywdzoną wynikało,
iż stwierdzone u niej obrażenia ciała spowodowane zostały tylko przez J. B. Biorąc
4
zatem pod uwagę fakt, że uprzednio umorzono postępowanie wobec J. B. o ten
sam czyn, Sąd II instancji – w oparciu o art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. – umorzył
postępowanie przeciwko temu oskarżonemu.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego wniósł Rzecznik Praw
Obywatelskich. Zaskarżył wyrok na niekorzyść J. B., zarzucając rażące i mające
istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego, to jest art. 17 § 1 pkt 7
k.p.k., polegające na wyrażeniu przez Sąd II instancji błędnego poglądu prawnego,
że poprzednie prawomocne umorzenie postępowania między innymi przeciwko J.
B., w oparciu o treść art. 17 § 1 pkt 7 i 9 k.p.k., w sprawie II K 931/09 Sądu
Rejonowego, wytworzyło stan powagi rzeczy osądzonej, co uzasadniało uchylenie
wyroku Sądu I instancji w sprawie II K 493/10 i umorzenie postępowania karnego
przeciwko J. B., w oparciu o treść art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., z uwagi na to, że
postępowanie to dotyczyło tego samego oskarżonego i tego samego czynu, co w
sprawie o sygn. akt II K 931/09, w sytuacji gdy:
- ujemna przesłanka procesowa w postaci braku skargi uprawnionego
oskarżyciela ma charakter usuwalny, a orzeczenie wydane na tej podstawie
nie jest rozstrzygnięciem merytorycznym i nie przesądzało o utracie skargi
przez oskarżyciela prywatnego w sprawie II K 493/10,
- umorzenie postępowania przygotowawczego w fazie „in rem” nie wyczerpuje
stanu powagi rzeczy osądzonej.
Autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Obrońca oskarżonego sporządził pismo procesowe, w którym postulował
oddalenie kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich.
Występujący na rozprawie kasacyjnej przedstawiciel Rzecznika Praw
Obywatelskich wnosił o uwzględnienie kasacji, natomiast prokurator Prokuratury
Generalnej – o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Należało podzielić pogląd prokuratora oraz obrońcy oskarżonego o
niezasadności kasacji. Wskazany przez skarżącego jako naruszony przepis art. 17
§ 1 pkt 7 k.p.k. stanowi, że nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza,
gdy postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie
zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się. Z przytoczonego uzasadnienia
wyroku Sądu Okręgowego wynika, że przyczyną uchylenia wyroku Sądu I instancji i
5
umorzenia postępowania wobec J. B. było uznanie, że zachodzi niedopuszczający
prowadzenie postępowania stan rzeczy osądzonej. Zatem kasacja zasługiwałaby
na uwzględnienie w wypadku, gdyby skarżący wykazał, że stanowisko to jest
nieprawidłowe, tzn. że Sąd odwoławczy niezasadnie przyjął, iż przed wydaniem
wyroku skazującego J. B. przez Sąd Rejonowy w sprawie o sygn. II K 493/10,
przeciwko temu oskarżonemu zostało prawomocnie zakończone postępowanie
karne o ten sam czyn. Błąd taki po stronie Sądu ad quem jednak nie zaistniał, jest
bowiem faktem, iż przed wydaniem wspomnianego wyroku skazującego, przeciwko
J. B. toczyło się o ten sam czyn, popełniony na szkodę J. S., postępowanie karne,
które zostało prawomocnie zakończone (umorzone) postanowieniem wydanym
przez Sąd Rejonowy w sprawie o sygn. II K 931/09. Sąd odwoławczy wskazał na
takie elementy wyznaczające tożsamość czynu, jak tożsamość przedmiotu
zamachu, tożsamość miejsca i czasu zdarzenia, rodzaj doznanych przez
pokrzywdzoną obrażeń oraz zastrzegł, że nie ma decydującego znaczenia
okoliczność, iż postępowaniem w sprawie o sygn. II K 931/09 była też objęta inna
osoba. Poglądu, że w obu wymienionych sprawach postępowanie przeciwko J. B.
toczyło się o ten sam czyn, autor kasacji zresztą nie negował, natomiast tezę o
wadliwości zaskarżonego wyroku oparł na argumentach, które do tego wyroku nie
mogą mieć zastosowania. Jeżeli bowiem wskazał, że ujemna przesłanka
procesowa w postaci braku skargi uprawnionego oskarżyciela ma charakter
usuwalny, a orzeczenie wydane na tej podstawie nie jest rozstrzygnięciem
merytorycznym i nie przesądzało o utracie skargi przez oskarżyciela prywatnego w
sprawie II K 493/10, to trafny ten pogląd nie mógł mieć wpływu na ocenę
zaskarżonego wyroku, skoro Sąd Okręgowy umorzył postępowanie nie dlatego, że
uznał, iż toczyło się ono przy braku skargi uprawnionego oskarżyciela (ujemna
przesłanka procesowa określona w art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.), ale – co wskazano –
wobec uznania, iż zachodzi stan rei iudicatae. Tak samo nie mogła prowadzić do
podważenia zaskarżonego wyroku argumentacja wskazująca, że umorzenie
postępowania przygotowawczego w fazie in rem nie wyczerpuje stanu powagi
rzeczy osądzonej. Trzeba bowiem pamiętać, że Sąd odwoławczy oparł
rozstrzygnięcie nie na fakcie umorzenia postępowania przygotowawczego, i to
takiego, które nie wyszło poza fazę in rem, ale na fakcie umorzenia postępowania
sądowego w sprawie o sygn. II K 931/09, zainicjowanego wniesieniem aktu
oskarżenia m.in. przeciwko J.B., a więc postępowania prowadzonego ad personam.
6
Jest widoczne, że okoliczności, które według skarżącego miały wskazywać
na wadliwość zaskarżonego orzeczenia, w istocie odnoszą się do postanowienia o
umorzeniu postępowania wydanego przez Sąd Rejonowy w sprawie o sygn. II K
931/09. W tej to bowiem sprawie Sąd, umarzając postępowanie na podstawie art.
17 § 1 pkt 7 oraz pkt 9 k.p.k. wskazał, że „bez wątpienia prywatny akt oskarżenia
dotyczył dokładnie tego samego czynu tych samych osób, co umorzone
prawomocnie postępowanie o sygn. akt 2 Ds. 1331/09”, tj. nawiązał do
umorzonego postępowania przygotowawczego, a nadto, dopatrując się – inną jest
kwestia, czy zasadnie – w czynie zarzuconym oskarżonym ściganego z oskarżenia
publicznego występku z art. 158 § 1 k.k., stwierdził brak skargi uprawnionego
oskarżyciela. Nasuwa się w związku z tym uwaga, że ewentualne uchybienia,
którymi dotknięte jest wspomniane postanowienie (ich istnienie przyznaje w
odpowiedzi na kasację obrońca oskarżonego), powinny być podniesione w
skierowanym przeciwko niemu i wniesionym we właściwym czasie zwykłym lub
nadzwyczajnym środku zaskarżenia. Zaniechanie tej inicjatywy spowodowało, że
postanowienie to nigdy nie zostało uchylone, zatem nie mogło zostać pominięte
przy rozpatrywaniu dopuszczalności prowadzenia postępowania przeciwko J. B.
przez Sąd Rejonowy w sprawie o sygn. II K 493/10. Jest przy tym zrozumiałe, że
Sąd Okręgowy, zajmując w tym względzie stanowisko, mógł jedynie stwierdzić fakt
istnienia orzeczenia umarzającego postępowanie przeciwko J. B. o czyn popełniony
na szkodę J. S., ten sam, który stał się przedmiotem zarzutu w sprawie II K 493/10,
nie był natomiast uprawniony do badania prawidłowości tego orzeczenia. Podobnie,
niedopuszczalne było oczekiwane przez autora kasacji postąpienie sądu
kasacyjnego, tj. uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w następstwie
potwierdzenia przedstawionych w kasacji zastrzeżeń odnośnie do leżącego u
podstaw tego wyroku postanowienia wydanego przez Sąd Rejonowy.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy oddalił kasację, rozstrzygając o
wydatkach postępowania kasacyjnego zgodnie z art. 638 k.p.k.