Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 411/12
POSTANOWIENIE
Dnia 7 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSA Monika Koba
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa Z. K.
przeciwko D. P. i A. K.
o zaprzeczenie ojcostwa,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 7 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 26 stycznia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Rejonowego w K. z dnia 28 listopada 2011 r., sygn. akt III RC […]
i przekazuje temu Sądowi sprawę do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zażaleniowego i
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 26 stycznia 2012 r. oddalił
zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia 28 listopada 2011 r.,
odrzucające na podstawie art. 199 §1 pkt 2 k.p.c. pozew o zaprzeczenie ojcostwa,
wniesiony przez Z. K. w dniu 8 sierpnia 2011 r. przeciwko A. K. (urodzonej w dniu
25 listopada 1992 r.) i jej matce D. P.
Według dokonanych ustaleń żądanie zaprzeczenia ojcostwa powoda było
wcześniej dwukrotnie rozpoznane w sprawach wytoczonych w 1994 r. oraz 2008 r.
W pierwszej z nich powództwo Prokuratora – mimo ustalenia, że Z. K., u którego
stwierdzono niepłodność, nie jest on biologicznym ojcem A. K. – zostało oddalone
prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 29 listopada 1994. r. (sygn.
akt III RC […]94). Z uzasadnienia tego orzeczenia wynika, że Z. K. był inicjatorem
zapłodnienia D. P., wówczas jego żony, przez innego mężczyznę, w
okolicznościach przez niego zaaranżowanych. Z tego względu żądanie
zaprzeczenia ojcostwa zostało ocenione za sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego. Małżeństwo powoda z pozwaną D. P. rozwiązane zostało przez
rozwód wyrokiem z dnia 15 lutego 1996 r.
W drugiej sprawie o zaprzeczenie ojcostwa, wytoczonej przez Z. K., Sąd
Rejonowego w K. postanowieniem z dnia 16 stycznia 2009 r. odrzucił pozew,
uznając, że sprawa wcześniej została prawomocnie osądzona.
W sprawie wytoczonej po raz trzeci, zakończonej powołanym na wstępie
postanowieniem z dnia 26 stycznia 2011 r. Sądy obu instancji również uznały,
że występuje stan powagi rzeczy osądzonej (res iudicata). W ocenie Sądu
Okręgowego, w okolicznościach ustalonych w sprawie III RC […]/94 prawo A. K. do
funkcjonowania w społeczeństwie jako córki powoda - mimo że nie jest on jej
biologicznym ojcem – nadal podlega ochronie i jest nadrzędne nad prawem do
zaprzeczenia ojcostwa. Okoliczność, iż A. K. jest obecnie osobą pełnoletnią i żyje w
pełnej rodzinie, natomiast sytuacja materialna i życiowa Z. K. jest trudna nie
świadczy o tym, że uległy zmianie przesłanki przedmiotowe i podmiotowe obu
spraw; nadal są one tożsame. Argumenty podniesione przez powoda mogłyby
ewentualnie uzasadniać powództwo o zmianę orzeczenia dotyczącego obowiązku
alimentacyjnego powoda względem pozwanej A. K., nie mogą natomiast stanowić
3
podstawy ponownego merytorycznego rozpoznania powództwa o zaprzeczenie
ojcostwa w płaszczyźnie zasad współżycia społecznego.
Skarga kasacyjna powoda oparta została na podstawie naruszenia art.199
§ 1 pkt 2 k.p.c. przez jego zastosowanie. Zdaniem Z. K. zaskarżone postanowienie
jest sprzeczne także z art. 5 k.c. oraz narusza przepisy art. 31 i 47 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, które gwarantują prawa i wolności obywatelskie, w tym
prawo do życia prywatnego i rodzinnego.
Prokurator Generalny, działając na podstawie art. 3988
§ 1 k.p.c. wyraził
pogląd, że ze względu na upływ terminu do wytoczenia powództwa oraz uzyskanie
przez pozwaną A. K. pełnoletniości przed wniesieniem pozwu, powództwo powinno
być oddalone, nie zaś pozew odrzucony.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota sprawy sprowadza się do kwestii, czy zachodzi powaga rzeczy
osądzonej w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa, w której były mąż matki dziecka,
który nie jest biologicznym ojcem dziecka, powołał – poza zdarzeniami, które
w sprawie prawomocnie osądzonej stanowiły w świetle art. 5 k.c. podstawę
oddalenia powództwa – nowe okoliczności, żądając ponownej oceny powództwa
w płaszczyźnie zasad współżycia społecznego.
Przepis art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. z punktu widzenia przesłanki res iudicata
podlega wykładni i stosowaniu w powiązaniu z art.366 k.p.c., który reguluje zakres
powagi rzeczy osądzonej, stanowiąc, że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy
osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot
rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Oznacza to, że
tożsamość roszczenia w rozumieniu art.199 § 1 pkt 2 k.p.c. zachodzi, gdy
identyczne są nie tylko przedmiot, ale i podstawa sporu (postanowienie Sądu
najwyższego z dnia 9 czerwca 1971 r., II CZ 59/71, OSNCP 1971, nr 12, poz. 226).
W doktrynie trafnie podnosi się, że „podstawa sporu” w rozumieniu art. 366 k.p.c.
nie może być identyfikowana z terminem „podstawa powództwa”, gdyż tym
terminem nie jest objęte stanowisko strony pozwanej, ani też z terminem „podstawa
faktyczna i prawna orzeczenia sądowego”, gdyż podstawy te wyrażają jedynie
motywy takiego, a nie innego rozstrzygnięcia sądu. Motywy te powinny m.in.
wskazywać, jaka jest podstawa sporu. Skoro w art. 366 k.p.c. nie ma wzmianki
4
o żądaniu powoda bądź stron, a przedmiot rozstrzygnięcia sądu powiązany został
jedynie z „podstawą sporu” przyjąć należy, że o granicach przedmiotowych (a także
podmiotowych) powagi rzeczy osądzonej prawomocnego wyroku decyduje
wyłącznie faktyczny w danej sprawie przedmiot rozstrzygnięcia, a nie żądanie
powoda, zgłoszone w pozwie.
Sąd Okręgowy uznał, że zachodzi powaga rzeczy osądzonej z tego względu,
że w poprzedniej sprawie żądanie zaprzeczenia ojcostwa było już przedmiotem
oceny Sądu z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. W istocie podstawę
sporu, o której mowa w art. 366 k.p.c. Sąd ten nietrafnie utożsamił z podstawą
faktyczną i prawną poprzedniego orzeczenia sądowego. Uszło uwagi Sądu
Okręgowego, że w sprawie niniejszej pozwany zgłosił twierdzenia co do
okoliczności faktycznych, które nie zostały powołane w poprzednim procesie, ale
nie z tego względu, że pozwany zaniedbał ich zgłoszenia, lecz dlatego, że przed
zamknięciem rozprawy w tamtej sprawie one nie istniały. Twierdzenie, że
prawomocny wyrok oddalający powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w sprawie
III RC […]/94 ma powagę rzeczy osądzonej co do tego co w związku z podstawą
sporu w tamtej sprawie stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, nie znajduje
usprawiedliwienia, inna jest bowiem w obu sprawach podstawa sporu.
Przedstawiony wywód prowadzi do wniosku, że nie zachodzi powaga rzeczy
osądzonej w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa, w której były mąż matki dziecka,
niebędący biologicznym ojcem dziecka, powołał – poza zdarzeniami, które
uzasadniały w sprawie prawomocnie osądzonej oddalenie powództwa na
podstawie art. 5 k.c. – nowe okoliczności, żądając ich oceny w płaszczyźnie zasad
współżycia społecznego; nie było więc podstaw do odrzucenia pozwu na podstawie
art.199 pkt 2 k.p.c.
Powołany w skardze zarzut naruszenia art. 5 k.c. ocenić należało jako
przedwczesny. Sąd Okręgowy, akceptując postanowienie o odrzuceniu pozwu, nie
badał w ogóle okoliczności faktycznych powstałych po prawomocnym osądzeniu
sprawy III RC […]/94 uznając, że nie mają one istotnego znaczenia w sprawie
o zaprzeczenie ojcostwa. Nie mógł więc naruszyć prawa materialnego, w tym art. 5
k.c. przez jego zastosowanie.
5
Sąd Najwyższy prezentując pogląd, że nowe okoliczności, które nie były
objęte podstawą sporu w sprawie zakończonej oddaleniem powództwa
o zaprzeczenie ojcostwa z powodu jego sprzeczności z zasadami współżycia
społecznego, umożliwiają ponowne wytoczenie powództwa i podjęcie przez Sąd
oceny tych okoliczności w płaszczyźnie art. 5 k.c., z całą mocą chciałby podkreślić,
że przeprowadzenie takiego postępowania może mieć miejsce tylko w sprawie
wszczętej na skutek pozwu wniesionego przez osobę uprawnioną. Należy ponadto
pamiętać, że z nowym powództwem o zaprzeczenie ojcostwa może wystąpić tylko
ta strona poprzedniego procesu, której nie upłynął termin do wytoczenia
powództwa. Zgodnie z art. 63 k.r.o. mężowi (byłemu mężowi) matki dziecka
przysługuje legitymacja do wytoczenia powództwa w ciągu sześciu miesięcy od
dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, nie później jednak
niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Ograniczenie czasowe
dopuszczalności wytoczenia powództwa przez męża matki dziecka do osiągnięcia
przez nie pełnoletniości wynika z przyjętej przez ustawę z 6 listopada 2008 r.
o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 220, poz.1431) zasady, że po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości
tylko ono powinno decydować, czy chce ustalenia bądź zaprzeczenia swego
pochodzenia. Od chwili osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości tylko ono
i prokurator (art. 86 k.r.o.) mogą wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa.
Zagadnienie stosowania art.5 k.c. do przewidzianego w art.63 k.r.o., terminu
zawitego, którego upływ sąd uwzględnia z urzędu, a nie na zarzut pozwanego, nie
było – ze względu na odrzucenie pozwu - przedmiotem oceny obu orzekających
Sądów. Nie może zatem być objęte oceną w ramach postępowania wywołanego
skargą kasacyjną od postanowienia oddalającego zażalenie na odrzucenie pozwu.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art.39815
§ 1
k.p.c.).
db