Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 319/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Roman Sądej (przewodniczący)
SSN Eugeniusz Wildowicz
SSA del. do SN Dorota Wróblewska (sprawozdawca)
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga
w sprawie P. K.
skazanego z art. 258 § 3 kk i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 5 marca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 czerwca 2012 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w R.
z dnia 2 grudnia 2011 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Okręgowego w R. z dnia 2 grudnia 2011 r., P. K. został
uznany za winnego przestępstwa z art. 258 § 3 k.k. i za czyn ten został skazany na
2
podstawie art. 258 § 3 k.k. na karę roku pozbawienia wolności. Ponadto został
uznany za winnego przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., art.
270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. i za
czyn ten został skazany na podstawie art. 294 § 1 k.k. przy zastosowaniu art. 11 §
3 k.k. na karę 3 (trzech) lat i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności. Na
podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. orzeczono karę łączną w wymiarze 3 (trzech)
lat i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 46 § 1 k.k. zasądzono od P. K .i obrońców oskarżonego.
Pierwszy z nich, adw. A. P. zarzucił rozstrzygnięciu:
1. obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 18
§ 1 k.k., art. 286 § 1 k.k. i art. 46 § 1 k.k.,
2. obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, tj.
art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k., art. 366 § 1
k.p.k. w zw. z art. 170 § 1 pkt 5 k.p.k. i art. 6 k.p.k., art. 413 § 1 pkt 5 i 6
oraz § 2 pkt 2 k.p.k.
Wobec tych zarzutów, obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku,
poprzez uniewinnienie oskarżonego od zarzuconych mu czynów, względnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do
ponownego rozpoznania.
Drugi obrońca, adw. J. J. zarzucił wyrokowi:
1. naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 2 § 2 k.p.k., art. 4 k.p.k.,
art. 5 § 2 k.p.k., art. 7 k.p.k.,
2. błędy w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę,
3. rażącą niewspółmierność kary i środka karnego.
W związku z tym, obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i
uniewinnienie oskarżonego.
W toku postępowania przed Sądem Apelacyjnym P. K. złożył wniosek o
doprowadzenie go na rozprawę odwoławczą, który uzasadnił tym, że nie czuje się
winny, nie zgadza się z wyrokiem Sądu Okręgowego, chce mieć możliwość
zabrania głosu w sprawie, w której było mnóstwo błędów, nie zostali nawet
przesłuchani wszyscy świadkowie.
Postanowieniem z dnia 5 czerwca 2012 r., Sąd Apelacyjny, na podstawie art.
451 k.p.k., zdecydował nie sprowadzać na rozprawę oskarżonego, uznając za
wystarczającą obecność jego obrońców. W uzasadnieniu postanowienia wskazano,
3
że „nie zachodzi konieczność sprowadzania oskarżonego na rozprawę apelacyjną,
gdyż będzie on reprezentowany przed Sądem Apelacyjnym przez dwóch obrońców
z wyboru. Nadto według Sądu II instancji nie zachodzi konieczność uzupełnienia
postępowania dowodowego, która wymagałaby tym samym bezpośredniego
udziału oskarżonego”.
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu sprawy P. K., wyrokiem z dnia 14 czerwca
2012 r., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił orzeczenie o karze
łącznej pozbawienia wolności, obniżył karę pozbawienia wolności orzeczoną za
drugi z przypisanych oskarżonemu czynów do 2 (dwóch) lat i 6 (sześciu) miesięcy
pozbawienia wolności i jako karę łączną wymierzył mu karę 2 (dwóch) lat i 6
(sześciu) miesięcy pozbawienia wolności. W pozostałej części utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego kasację wywiódł obrońca P. K., który zarzucił
orzeczeniu rażącą obrazę przepisów prawa procesowego, która miała wpływ na
jego treść , a więc w punktach od 1 do 5 wskazał na naruszenie art. 410 k.p.k. w
zw. z art. 2 § 2 k.p.k., art. 4 k.p.k. i art. 5 § 2 k.p.k. oraz art. 6 Europejskiej
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 7 k.p.k. w
zw. z art. 4 k.p.k., art. 366 § 1 k.p.k., art. 4 k.p.k. w zw. z art. 5 § 2 k.p.k. oraz art. 92
k.p.k. w zw. z art. 424 k.p.k., art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k., art. 2 § 2
k.p.k., art. 4 k.p.k., art. 167 k.p.k., art. 366 § 1 k.p.k. w zw. z art. 170 § 1 pkt 5 k.p.k.
i art. 6 k.p.k. Natomiast w punkcie 6 zarzucił naruszenie przepisów art. 451 k.p.k., w
zw. z art. 6 ust. 1 i 3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności przez niesprowadzenie skazanego, mimo jego prośby, na
rozprawę odwoławczą, przez co uniemożliwiono mu osobiste skorzystanie z
uprawnień wskazanych w art. 453 § 2 k.p.k. i naruszono zasady
kontradyktoryjności, równości stron, prawdy materialnej, prawa do sądu i prawa
oskarżonego do bronienia się osobiście.
W związku z tak przedstawionymi zarzutami obrońca skazanego wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do
ponownego rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Apelacyjnej, w odpowiedzi na kasację, wniósł o jej
oddalenie jako oczywiście bezzasadnej. Prokurator Prokuratury Generalnej wniósł
o jej uwzględnienie, z uwagi na trafność szóstego przedstawionego w niej zarzutu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Kasacja obrońcy skazanego zasługiwała na uwzględnienie w zakresie
dotyczącym obrazy art. 451 k.p.k. w zw. z art. 6 ust. 1 i 3 Europejskiej Konwencji o
Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Rację należało przyznać
obrońcy, że nieuwzględnienie wniosku P. K. o doprowadzenie go na rozprawę
apelacyjną, w realiach niniejszej sprawy, stanowiło rażące naruszenie art. 451
k.p.k. Podkreślić też trzeba, że odmowa doprowadzenia oskarżonego w niniejszej
sprawie w sposób rażący naruszała jego prawo do obrony i rzetelnego procesu
oraz uniemożliwiła realizację zasady równości stron, a więc normy wyrażone w art.
6 k.p.k., art. 6 ust. 1 i 3 lit. c Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności i art. 42 ust. 2 Konstytucji RP. Prawo do obrony należy do
podstawowych praw człowieka. Wyraża się między innymi w uprawnieniu do
obrony osobiście lub poprzez ustanowionego obrońcę, we wszystkich stadiach
postępowania.
Przypomnieć należy, że z treści art. 451 k.p.k., w aktualnym brzmieniu,
wynika jednoznacznie, iż zasadą jest sprowadzenie pozbawionego wolności
oskarżonego na rozprawę odwoławczą. Wyjątek od tej zasady stanowi możliwość
uznania przez sąd odwoławczy za wystarczającą obecności samego obrońcy. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie i konsekwentnie podkreśla się, że
odstąpienie od sprowadzenia pozbawionego wolności oskarżonego, który o to
wnosi, uprawnione jest jedynie wówczas, kiedy w apelacji podnoszone są
zagadnienia stricte prawne. W wypadkach, gdy przedmiotem apelacji są kwestie
natury faktycznej, np. dotyczące oceny wiarygodności dowodów i ustalenia
sprawstwa, sprowadzenie oskarżonego na rozprawę jest niezbędne. Dopiero
wówczas oskarżony pozbawiony wolności może w pełni realizować przysługujące
mu prawo do obrony przed sądem odwoławczym, a toczący się proces można
uznać za rzetelny (por. m.in. w wyrokach Sądu Najwyższego: z dnia 2 marca 2006
r., II KK 466/04, Lex nr 296147; z dnia 20 czerwca 2007 r., III KK 431/07, Lex nr
296708; z dnia 21 sierpnia 2007 r., II KK 81/07, Lex nr 299195; z dnia 5 marca
2008 r., V KK 356/07, Lex nr 359269; z dnia 7 maja 2008 r., V KK 413/07, Lex nr
388671; z dnia 7 maja 2010 r., IV KK 369/09, Lex nr 583904; z dnia 8 grudnia 2010
r., IV KK 195/10, Lex nr 686668; z dnia 5 stycznia 2011 r., IV KK 299/10, Lex nr
725075; z dnia 2 marca 2011 r., IV KK 368/10, Lex nr 784281; z dnia 14 lutego
2012 r., V KK 166/11, Lex nr 1119578).
5
W przedmiotowej sprawie, w której w apelacjach obrońców P. K.
kwestionowano ustalenia faktyczne i winę oskarżonego niezbędne było
doprowadzenie go na rozprawę odwoławczą. Wbrew stanowisku Sądu
Apelacyjnego, za prawidłowością decyzji odmownej w przedmiocie doprowadzenia
nie przemawiał fakt, że oskarżony miał być na rozprawie reprezentowany przez
dwóch obrońców z wyboru. W tym zakresie, również wypowiadał się Sąd
Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 23 czerwca 2010 r., w sprawie sygn. akt III KK
390/09, Lex nr 843409, w którym stwierdził jednoznacznie: „Fakt reprezentowania
oskarżonego na rozprawie odwoławczej przez jednego czy dwóch obrońców jest
wprawdzie gwarancją właściwego reprezentowania jego interesów, ale nie jest
równoznaczny z przewidzianą w art. 451 k.p.k. gwarancją obecności na rozprawie
samego oskarżonego”, a także w wyroku z dnia 7 maja 2008 r., w sprawie sygn. akt
V KK 413/07, Lex nr 388671, zgodnie z którym: „Zadeklarowany przez oskarżonego
zamiar osobistego uczestnictwa w rozprawie odwoławczej jest jego uprawnieniem,
w którym ograniczony być nie może. I nie ma tu znaczenia fakt udziału w rozprawie
jego obrońcy. Oskarżony może, niezależnie od obrońcy, bronić się osobiście, a
realizując swoje uprawnienia składać w toku rozprawy odwoławczej wyjaśnienia,
oświadczenia i wnioski ustnie lub na piśmie (art. 453 § 2 k.p.k.”). Bez znaczenia
zatem dla podjęcia decyzji w przedmiocie doprowadzenia oskarżonego na
rozprawę odwoławczą pozostawało i to, że w ocenie Sądu Apelacyjnego nie
zachodziła konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego. Przepis art. 451
k.p.k. umożliwia bowiem oskarżonemu, w przypadku uwzględnienia jego wniosku,
realizowanie prawa do obrony w ujęciu materialnym, a więc m.in. przedstawianie na
rozprawie apelacyjnej argumentów przemawiających za uwzględnieniem wniesionej
bądź wniesionych na jego korzyść apelacji.
W świetle przytoczonych wyżej rozważań i okoliczności sprawy, odmowę
doprowadzenia oskarżonego na rozprawę odwoławczą i rozpoznanie apelacji bez
jego udziału, wobec brzmienia art. 451 k.p.k. oraz utrwalonej w orzecznictwie Sądu
Najwyższego jednolitej wykładni, ocenić należy jako równoznaczną z rażącym
naruszeniem reguł rzetelnego procesu i prawa oskarżonego do obrony. Ranga tych
naruszeń świadczy o tym, że w sposób oczywisty mogły mieć one istotny wpływ na
treść orzeczenia. Dlatego też, konieczne było uchylenie zaskarżonego kasacją
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym, zwłaszcza gdy stwierdzone rażące naruszenie prawa
6
miało miejsce w tej fazie postępowania i jest możliwe do usunięcia przy ponownym
rozpoznaniu sprawy przez Sąd odwoławczy. Rozpoznając powtórnie apelacje
obrońców oskarżonego, Sąd II instancji powinien zapewnić P. K. udział w rozprawie
apelacyjnej.
W tym stanie rzeczy, zbędne i przedwczesne okazało się rozważenie
pozostałych zarzutów kasacji (art. 436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Najwyższy na podstawie art.
537 § 2 k.p.k. orzekł jak w wyroku.