III KK 308/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:30-04-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III KK 29/11 IV CKN 357/00
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III KK 308/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Grubba (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon
SSN Jan Bogdan Rychlicki (sprawozdawca)
Protokolant Teresa Jarosławska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie J. N., M. J. F., E. O. i S. U.
uniewinnionych od popełnienia czynu z art. 286 § 1 k.k. i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 27 marca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora na niekorzyść
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 czerwca 2012 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w O.
z dnia 6 lutego 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
UZASADNIENIE
Prokurator oskarżył J. N. o to, że:
„ w okresie od dnia 26 października 1999 r. do grudnia 1999 r. w O. będąc
upoważniony przez „I. C.” sp. z o.o., działając w krótkich odstępach czasu z góry
powziętym zamiarem, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wspólnie i w
2
porozumieniu z innymi osobami posługując się „dowodami dostaw”
poświadczającymi nieprawdę co do wagi i okresu dostaw oraz parametrów
pszenicy stwierdzającymi dostarczenie jej przez producentów W. K., D. S. oraz M.
S. do magazynu w S., K. i P., pomimo, iż pszenica nie została w tym czasie do
magazynu dostarczona, to jest – co do okoliczności mających znaczenie prawne
dla uzyskania dopłaty z Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O. i dopłat do
oprocentowania kredytu preferencyjnego ze środków Agencji Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa w Warszawie doprowadził do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem w wysokości co najmniej 823.051,37 zł, z tytułu dopłat do
skupu interwencyjnego zboża i dopłat do oprocentowania kredytu preferencyjnego,
za pomocą wprowadzenia w błąd pracowników Agencji Rynku Rolnego Oddział
Terenowy w O. i Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie,
czym działał na szkodę Skarbu Państwa, reprezentowanego przez Agencję Rynku
Rolnego Oddział Terenowy w O. i Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa w Warszawie,
tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., art. 273 k.k., art. 297 §
1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i w zw. z art. 12 k.k.”,
M. J. F. o to, że:
„ w okresie od dnia 28 października do dnia 30 października 1999 r. w S., będąc
dyrektorem zatrudnionym w „I. C.” sp. z o.o., w krótkich odstępach czasu, w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej, będąc osobą uprawnioną do wystawienia
dokumentu, nakłonił E. O. do podpisania dowodów dostawy stwierdzających
dostarczenie pszenicy przez producentów W. K. i D. S. do magazynu w S. pomimo,
iż pszenica nie została w tym czasie do magazynu dostarczona, przez co
poświadczył nieprawdę co do wagi i okresu dostaw oraz parametrów dostarczonej
pszenicy, to jest, co do okoliczności mających znaczenie prawne dla uzyskania
dopłaty z Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O., przez co pomógł innym
osobom w doprowadzeniu do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, z uwagi na
wykorzystanie wymienionych dowodów dostaw do wprowadzenia w błąd
pracowników Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O. i wypłacenie na
podstawie tych dokumentów kwoty w wysokości 217.552,50 zł, z tytułu dopłat do
skupu interwencyjnego zboża, działając w ten sposób na szkodę Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O.,
3
tj. o przestępstwo z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.,
art. 297 § 1 k.k., art. 271 § 3 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i w zw. z art. 12 k.k.,
E. O. o to, że:
„w okresie od dnia 28 października 1999 r. do dnia 30 października 1999 r. w S.
będąc magazynierem zatrudnionym w „I. C.” sp. z o.o., działając w krótkich
odstępach czasu z góry powziętym zamiarem, w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, będąc osobą uprawnioną do wystawienia dowodów dostaw, podpisał
dowody dostawy stwierdzające dostarczenie pszenicy przez producentów W. K. i D.
S. do magazynu w S., pomimo, że pszenica nie została w tym czasie do magazynu
dostarczona, przez co poświadczył nieprawdę co do wagi i okresu dostaw oraz
parametrów dostarczonej pszenicy, to jest co do okoliczności mających znaczenie
prawne dla uzyskania dopłaty z Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O.,
przez co pomógł innym osobom w doprowadzeniu do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem z uwagi na wykorzystanie wymienionych dowodów dostaw
do wprowadzenia w błąd pracowników Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w
O. i wypłacenie na podstawie tych dokumentów kwoty: 217.552,50 zł, z tytułu
dopłat do skupu interwencyjnego zboża, działając w ten sposób na szkodę Skarbu
Państwa, reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego Oddział Terenowy w
O.,
tj. o przestępstwo z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.,
z art. 271 § 3 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,
S. U. o to, że:
„ w okresie od dnia 28 października 1999 r. do dnia 30 października 1999 r. w K.,
będąc magazynierem zatrudnionym w „I. C.” sp. z o.o., działając w krótkich
odstępach czasu, z góry powziętym zamiarem, w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, będąc osobą uprawnioną do wystawienia dowodów dostaw podpisał
dowody dostawy stwierdzające dostarczenie pszenicy przez producentów M. S. do
magazynu w K., pomimo, iż pszenica nie została w tym czasie do magazynu
dostarczona, przez co poświadczył nieprawdę co do wagi i okresu dostaw oraz
parametrów dostarczonej pszenicy, to jest co do okoliczności mających znaczenie
prawne dla uzyskania dopłaty z Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O.,
przez co pomógł innym osobom w doprowadzeniu do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem, z uwagi na wykorzystanie wymienionych dowodów
4
dostaw do wprowadzenia w błąd pracowników Agencji Rynku Rolnego Oddział
Terenowy w O. i wypłacenie na podstawie tych dokumentów kwoty 57.690 zł, z
tytułu dopłat do skupu interwencyjnego zboża, działając w ten sposób na szkodę
Skarbu Państwa reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego Oddział
Terenowy w O.,
tj. o przestępstwo z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k., z art. 271 § 3 k.k. w zw.
z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.”
Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 6 lutego 2012 r.
I. W ramach zarzutu z pkt. I a/o uznał oskarżonego J. N. za winnego tego, że
w okresie od 20 września 1999 r. do czerwca 2000 r. w O. działając w krótkich
odstępach czasu z góry powziętym zamiarem, w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami poprzez wprowadzenie w
błąd pracowników Agencji Rynku Rolnego w Warszawie Terenowy Oddział w O. i
pracowników Banku Regionalnego w O. w ten sposób, że posłużył się
stwierdzającymi nieprawdę dowodami dostaw pszenicy, w których wskazano jej
dostarczenie przez producentów M. S., D. S. i W. K. do magazynów w S., K. i P.
podczas gdy w rzeczywistości producentem rolnym, na podstawie umowy
dzierżawy zawartej pomiędzy m.in. M. S., D. S. i W. K. w dniu 1.01.1999 r., a „I. C.”
sp. z o.o. była ta spółka, która to spółka była jednocześnie podmiotem skupującym
tę pszenicę, co było niezgodne z zasadami skupu określonymi przez Agencję
Rynku Rolnego na rok 1999 oraz umową zawartą przez „I. C.” sp. z o.o. z Agencją
Rynku Rolnego w dniu 2.09.1999 r. Nr … na skup zboża ze zbiorów w 1999 r. oraz
ustawą z dnia 5.01.1995 r. o dopłatach do oprocentowania niektórych kredytów
bankowych (Dz. U. 95.13.60 ze zm.) i rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21
lutego 1995 r. w sprawie szczegółowych zasad, zakresu i trybu udzielania dopłat do
oprocentowania kredytów na cele rolnicze (Dz. U. 95.19.92) wydanym na
podstawie tej ustawy, czym doprowadził Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa w Warszawie i Agencję Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O. do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości w wysokości
822 961,53 zł z tytułu dopłat bezpośrednich dla producentów zboża i dopłat do
oprocentowania kredytu preferencyjnego dla przedsiębiorcy skupowego, czym
działał na szkodę Skarbu Państwa reprezentowanego przez Agencję Rynku
Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy w O. i Agencję Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa w Warszawie,
5
tj. popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art.
12 k.k. i na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. wymierzył mu karę 2
lat pozbawienia wolności;
II. W ramach zarzutu pkt II a/o uznał oskarżonego M. J. F. za winnego tego, że
pomiędzy 28 października 1999 r., a 30 października 1999 r. w zamiarze, aby inne
osoby dokonały czynu zabronionego w postaci oszustwa związanego z dopłatami
bezpośrednimi dla producentów rolnych na szkodę Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy
w O. w kwocie 216 000 zł, stanowiącej mienie znacznej wartości, ułatwił im jego
popełnienie w ten sposób, że polecił swojemu podwładnemu magazynierowi E. O.
podpisanie dowodów dostaw stwierdzających dostarczenie pszenicy przez W. K. i
D. S. jako producentów rolnych do magazynu w S. w ramach skupu tego zboża
prowadzonego przez przedsiębiorcę skupowego „I. C.” sp. z o.o. , podczas gdy w
rzeczywistości ta spółka była producentem jako dzierżawca gospodarstw
należących do W. K. i D. S., co stanowiło naruszenie warunków skupu w 1999 r.
określonych przez Agencję Rynku Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy w O.
oraz umowy zawartej pomiędzy tą spółką i Agencją w dniu 2.09.1999 Nr …,
tj. popełnienia przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k. i na podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294
§ 1 k.k. wymierzył mu karę roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności;
III. W ramach zarzutu pkt III a/o uznał oskarżonego E. O. za winnego tego, że
pomiędzy 28 października 1999 r., a 30 października 1999 r. w zamiarze, aby inne
osoby dokonały czynu zabronionego w postaci oszustwa związanego z dopłatami
bezpośrednimi dla producentów rolnych na szkodę Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy
w O. w kwocie 216 000 zł, stanowiącej mienie znacznej wartości, ułatwił im jego
popełnienie w ten sposób, że wykonał polecenie swojego przełożonego M. J. F.
poprzez podpisanie dowodów dostaw stwierdzających dostarczenie pszenicy przez
W. K. i D. S. jako producentów rolnych do magazynu w S. w ramach skupu tego
zboża prowadzonego przez przedsiębiorcę skupowego „I. C.” sp. z o.o., podczas
gdy w rzeczywistości ta spółka była producentem jako dzierżawca gospodarstw
należących do W. K. i D. S., co stanowiło naruszenie warunków skupu w 1999 r.
określonych przez Agencję Rynku Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy w O.
oraz umowy zawartej pomiędzy tą spółką i Agencją w dniu 2.09.1999 Nr …,
6
tj. popełnienia przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k. wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności;
IV. W ramach zarzutu pkt IV a/o uznał S. U. za winnego tego, że pomiędzy 26
października 1999 r., a 3 października 1999 r. w zamiarze, aby inne osoby
dokonały czynu zabronionego w postaci oszustwa związanego z dopłatami
bezpośrednimi dla producentów rolnych na szkodę Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy
w O. w kwocie 57 690 zł ułatwił im jego popełnienie w ten sposób, że wykonał
polecenie swojego ustalonego przełożonego poprzez podpisanie dowodów dostaw
stwierdzających dostarczenie pszenicy przez M. S. jako producenta rolnego do
magazynu w K. w ramach skupu zboża prowadzonego przez przedsiębiorcę
skupowego „I. C.” sp. z o.o., podczas gdy w rzeczywistości ta spółka była
producentem jako dzierżawca gospodarstwa należącego do M.S., co stanowiło
naruszenie warunków skupu w 1999 r. określonych przez Agencję Rynku Rolnego
w Warszawie Oddział Terenowy w O. oraz umowy zawartej pomiędzy tą spółką i
Agencją w dniu 2.09.1999 r. Nr …,
tj. popełnienia przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i na
podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. wymierzył mu karę 10 miesięcy
pozbawienia wolności;
V. na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k., art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie orzeczonych
wobec oskarżonych kary pozbawienia wolności Sąd warunkowo zawiesił na okres
próby:
- 5 lat wobec oskarżonego J. N.;
- 4 lat wobec oskarżonego M. J. F.;
- 3 lat wobec oskarżonego E. O.;
- 2 lat wobec oskarżonego S. U.;
VI. na podstawie art. 45 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonych […] obowiązek
naprawienia szkody na rzecz Agencji Rynku Rolnego w Warszawie Oddział
Terenowy w O. w ten sposób, że J. N. obowiązany jest zapłacić Agencji kwotę
321 252,30 zł, z tym, że w ramach tej kwoty J. N. jest obowiązany zapłacić Agencji
kwotę 216 000 zł solidarnie z M. J. F. i E. O., a kwotę 57 690 zł obowiązany jest
zapłacić solidarnie ze S. U.;
7
VII. na podstawie art. 72 § 2 k.k. zobowiązał oskarżonego J. N. do naprawienia
szkody w części na rzecz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w
Warszawie poprzez zapłatę na jej rzecz kwoty 501 709,23 zł w terminie 3 lat od
uprawomocnienia się wyroku (…).
Apelację od wyroku wnieśli obrońcy wszystkich oskarżonych.
W szczególności:
Obrońca J. N. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:
„ 1. Obrazę prawa procesowego mogącego mieć wpływ na treść wydanego wyroku,
a to:
- art. 4 k.p.k. i art. 5 § 2 k.p.k. poprzez nieuwzględnienie wszystkich okoliczności
sprawy, a szczególnie tych, które przemawiały na korzyść oskarżonego J. N.y oraz
rozstrzygnięcie nieusuwalnych wątpliwości na niekorzyść oskarżonego,
- art. 7 k.p.k. poprzez przekroczenie swobodnej oceny dowodów,
- art. 92 k.p.k. poprzez wydanie orzeczenia jedynie w oparciu o część okoliczności
ujawnionych w toku postępowania przy jednoczesnym zignorowaniu pozostałego
materiału dowodowego,
- art. 424 k.p.k. poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku w sposób wadliwy, nie
zawierający należytego rozważenia i prawidłowej oceny wszystkich dowodów
zebranych w sprawie oraz zaniechanie wyjaśnienia wszystkich wątpliwości i
sprzeczności występujących w sprawie,
- art. 167 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k. poprzez nieprzeprowadzenie zawnioskowanego
dowodu z przesłuchania świadków W. S. i A. M. na okoliczność wysokości szkody
poniesionej przez ARR oraz rzekomego wyłudzenia dopłat dla producentów, które
to dowody mogły mieć istotne, rozstrzygające znaczenie dla niniejszego
postępowania,
2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, będący wynikiem
naruszenia przepisów postępowania – art. 4 k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k., art. 7 k.p.k., art.
92 k.p.k. oraz art. 424 k.p.k., a polegający na przyjęciu, iż na podstawie zebranego
w sprawie materiału dowodowego można uznać, że oskarżony J. N. dopuścił się
zarzucanego mu czynu, pomimo braku dowodów wskazujących na popełnienie
przez oskarżonego zarzucanego mu czynu oraz nie wskazanie na czym to
działanie oskarżonego miało polegać”.
II. Obrońca M. J. F. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:
8
1.obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść wyroku, a w
szczególności:
a) obrazę art. 5 § 2 k.p.k. – poprzez rozstrzygnięcie na niekorzyść oskarżonego M.
F. wątpliwości do jego pozycji i roli jaką pełnił w spółce I. C. oraz wątpliwości czy
miał on świadomość tego, iż jego działanie może prowadzić do wyłudzania dopłat
przez inne osoby,
b) obrazę art. 7 k.p.k.- poprzez błędną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego
c) obrazę art. 4, 92,410 i 424 § 1 pkt 1 k.p.k., która miała wpływ na treść wyroku, a
wynika z oparcia orzeczenia o winie oskarżonego M. F. tylko na dowodach
obciążających i pominięcie dowodów korzystnych dla niego bez należytego
uzasadnienia takiego stanowiska,
d) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ
na jego treść, polegający na przyjęciu, że oskarżony M. F. w okresie od 28
października 1999 r. do 30 października 1999 r., działając z zamiarem, aby inne
osoby dokonały oszustwa związanego z dopłatami bezpośrednimi dla producentów
rolnych, ułatwił im jego popełnienie w ten sposób, że polecił swojemu
podwładnemu, magazynierowi E. O. podpisanie dokumentów dostaw
stwierdzających dostarczenie pszenicy przez W. K. i D. S. jako producentów
rolnych do magazynu w S. – pomimo braku dostatecznych dowodów
uzasadniających takie ustalenia”.
Obrońca E. O. zaskarżając wyrok zarzucił:
„1. a) naruszenie przepisu art. 7 k.p.k. poprzez wielokrotne przekroczenie przez
Sąd I instancji przy ocenie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie
zasady swobodnej oceny dowodów, poprzez dowolne uznanie poszczególnych
jego składników, dotyczących określonych okoliczności za wiarygodne, przy
jednoczesnym tendencyjnym i bezpodstawnym uznaniu innych okoliczności za
niewiarygodne, co w konsekwencji doprowadziło do wysnucia przez Sąd I instancji
generalnego wniosku, iż oskarżony jest sprawcą zarzucanych mu czynów –
podczas gdy taki wniosek Sądu jest bezspornie nieuzasadniony, albowiem nie
znajduje on właściwego potwierdzenia w całokształcie materiału dowodowego
zgromadzonego w sprawie,
b. naruszenie przepisu art. 92 k.p.k., przepisu art. 410 k.p.k., art. 7 k.p.k. i art. 5 § 2
k.p.k. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i rozstrzygnięcie nie
9
dających się usunąć wątpliwości na niekorzyść oskarżonego, co nastąpiło poprzez
powołanie przez Sąd I instancji jako podstaw wyrokowania okoliczności nie
wynikających bezpośrednio z materiału dowodowego, lecz będących jedynie
wyrazem przyjętej hipotezy podczas procesu wnioskowania,
2. błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na :
a) uznaniu, że oskarżony O. miał pełne rozeznanie co do treści i przeznaczenia
przedłożonych mu do podpisania przez służbowo przełożonego dokumentów
potwierdzających dostawę zboża,
b) uznaniu, że oskarżony O. działał z zamiarem ułatwienia innym osobom
popełnienia czynu zabronionego w postaci oszustwa związanego z dopłatami
bezpośrednimi dla producentów rolnych na szkodę Skarbu Państwa”.
Obrońca S. U. zaskarżając wyrok zarzucił
„obrazę przepisów postępowania, a mianowicie:
art. 4,7, k.p.k. i art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. poprzez dokonanie dowolnej, wybiórczej
oceny zebranego materiału dowodowego i ukształtowanie przekonania Sądu z
naruszeniem zasad logiki, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, co
doprowadziło do:
a)błędnego ustalenia, że oskarżony poprzez podpisanie w dniach pomiędzy 26
października - 31 października 1999 r. dowodów dostaw stwierdzających
dostarczenie pszenicy przez M. S. jako producenta rolnego do magazynu w K. w
ramach skupu tego zboża przez I. C. sp. z. o. o., podczas gdy ta spółka była
producentem jako dzierżawca gospodarstwa należącego do M. S. co stanowiło
naruszenie warunków skupu w 1999 r. wynikających z umowy zawartej pomiędzy
spółką I. C. sp. z o.o., a ARR w O. z dnia 2 września 99 nr … i był świadomy tego,
że udziela pomocy (w zamiarze ewentualnym) innym osobom w dokonaniu
oszustwa związanego z dopłatami bezpośrednimi dla producentów rolnych na
szkodę ARR w O.,
b) oddalenie wniosku dowodowego o przesłuchanie w charakterze świadka W. S.
oraz A. M. przedstawicieli, w O. na okoliczność, czy w trakcie trwającego w roku
1999 skupu zboża od I.C. sp. z o .o. badali zgodność dostaw zboża z treścią
umowy nr … zawartej w dniu 2 września 1999 r. oraz umowy zawartej między M.
S., a I. C. sp. z o.o. w dniu 1 stycznia 1999 r., skoro otrzymali dowody dostaw
zboża dostarczonego przez M. S. z października 1999 r.,
10
c) obrazę art. 424 § 1 pkt 2 k.p.k. poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku
odnośnie przypisania oskarżonemu działania w ramach art. 18 § 3 k.k.,
d) obrazę art. 442 § 3 k.p.k. poprzez pominięcie zapatrywań prawnych i wskazań
Sądu Apelacyjnego wynikających z uzasadnienia wyroku z dnia 27 lipca 2011 r.
co do konieczności analizy motywów działania oskarżonego (s.14,16 i 17) w
aspekcie świadomości osk. U. czy dokumenty dostawy zbóż jakie podpisał mają
być wykorzystane w celu uzyskania nienależnych dopłat w sposób sprzeczny z
zasadami skupu wynikającymi z umowy z dnia 2 września 1999 r. zawartej
pomiędzy ARR a I. C. sp. z o.o., co łącznie mogło mieć wpływ na treść orzeczenia”.
W konkluzji wniesionych środków odwoławczych ich autorzy wnosili o
zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonych od zarzucanych im
czynów ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 czerwca 2012 r., zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że oskarżonych J. N., M. J. F., E. O. i S. U. uniewinnił od
przypisanych im czynów; a kosztami procesu w sprawie obciążył Skarb Państwa.
Sąd odwoławczy uzasadniając swoje stanowisko na wstępie zauważył, że
podstawą uniewinnienia wszystkich oskarżonych od zarzucanych im czynów nie
były poczynione przez niego „nowe” ustalenia faktyczne, lecz odmienna ocena
dwóch: zasadniczych elementów decydujących o odpowiedzialności karnej
oskarżonych, a to:
1.„charakteru umowy zawartej 1 stycznia 1999 r. w W. pomiędzy zleceniobiorcą, tj.
I. C. sp. z o. o. (zwanego dalej I.C.), z zlecającymi tj. M. N., D. S. i innymi
wskazanymi w umowie,
2. możliwości objęcia przez oskarżonych swoją świadomością realizacji strony
przedmiotowej i godzenie się na tę realizację (zamiar ewentualny)”.
Sąd odwoławczy odnosząc się do tych kwestii na s. 14 – 18 uzasadnienia
wywiódł, że:
- zawarta umowa była umową nienazwaną o świadczeniu usług, do której
odpowiednie zastosowanie mają przepisu art. 750 k.c., a nie umową dzierżawy
(art. 693 § 1 k.c.) jak przyjął to Sąd pierwszej instancji ( s.32 uzasadnienia),
albowiem zleceniobiorca oraz zlecający (m.in. M. N., D. S.) zobowiązali się w tej
umowie do podzielenia się zyskami po połowie co jednoznacznie wskazuje na to,
że de facto umowa ta była umową zlecenia (art. 734 § 1 k.c.) na dokonanie
11
czynności faktycznych (prowadzenie gospodarstwa rolnego, uprawy ziemi,
świadczenia usług i.t.p.),
- dla przypisania wszystkim oskarżonym winy należało udowodnić im, że nie tylko
działali w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, ale również wiedzieli na czym
polega mechanizm przestępstwa wyłudzenia nienależnych dopłat, w tym
znajomość przez nich zapisów oraz celu umowy z dnia 1 stycznia 1999 r. Jeżeli
chodzi o tą ostatnią okoliczność, to Sąd odwoławczy zauważył, że dla wszystkich
oskarżonych „mogło być to trudne”, skoro zważy się, że zapisy tej umowy
odmiennie były oceniane w toku procesu przez podmioty fachowe (s. 17
uzasadnienia).
Sąd odwoławczy odnosząc się do tej problematyki wywiódł, że te kwestie nie
były objęte świadomością wszystkich oskarżonych, w szczególności jeśli zważy się
na trzeciorzędną pozycję w spółce M. J. F., E. O. i S. U. Sąd odwoławczy
zaakcentował na koniec swoich rozważań, że poza domniemaniami nie ma
dowodów na to, że wszyscy oskarżeni znali treść umów oraz ich prawne
konsekwencje.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego w odniesieniu do
wszystkich czterech oskarżonych tj. J. N., M. J. F., E.O. i S. U. — na ich niekorzyść
w całości wniósł Prokurator Apelacyjny.
Na zasadzie art. 523 § 1 i 3 k.p.k. temu zarzucił:
„rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa
karnego procesowego, tj. art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. oraz
art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k. polegające na tym, iż Sąd
Apelacyjny dokonując zmiany wyroku Sądu I instancji nie wskazał w należyty
sposób przesłanek zajętego stanowiska, w szczególności nie odniósł się do
wszystkich ujawnionych oraz mających znaczenie w sprawie okoliczności, w
oparciu o które został ustalony rzeczywisty cel, charakter i treść umowy z dnia 1
stycznia 1999 r. zawartej pomiędzy I. C. spółka z o.o. a osobami fizycznymi, a
także w sposób sprzeczny z zasadami wiedzy i doświadczenia życiowego uznał,
że Sąd I instancji nie udowodnił, aby wszystkie istotne znamiona przestępstwa
oszustwa objęte były świadomością każdego z czterech oskarżonych, błędnie
przyjmując, że niezbędne jest wykazanie dla stwierdzenia odpowiedzialności
karnej każdego z oskarżonych znajomości wymienionej wyżej umowy oraz umowy
z dnia 2 września 1999 r. zawartej między I. C., a Agencją Rynku Rolnego przy
12
jednoczesnym pominięciu przez sąd odwoławczy wynikających z tej umowy
okoliczności wykluczających „dzierżawców" z możliwości skupowania zboża z
dopłatami, co skutkowało niezasadnym uniewinnieniem oskarżonych od
popełnienia przypisanych im przez Sąd I instancji przestępstw”.
Prokurator na podstawie art. 537 § 1 i 2 k.p.k. wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu.
Skarżący w uzasadnieniu kasacji zważywszy na rodzaj orzeczenia Sądu
odwoławczego i odwołując się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 października
2011 r. III KK 29/11 Lex nr 1044029 na wstępie poczynił generalną uwagę, że Sąd
Apelacyjny przeprowadzając kontrolę zaskarżonego wyroku zaniechał
przeprowadzenia szczegółowej analizy zebranego materiału dowodowego i de
facto w uzasadnieniu orzeczenia nie wykazał uchybień zaskarżonego wyroku,
które by uzasadniały jego zmianę i uniewinnienie wszystkich oskarżonych od
zarzucanych im czynów. Autor kasacji odwołując się do ustaleń i ocen zawartych w
wyroku Sądu pierwszej instancji na poparcie swojego stanowiska procesowego
podniósł że:
- okoliczności użytkowania gospodarstw rolnych: W. K., D. S., M. S. przez Spółkę I.
C. w sposób jednoznaczny wskazywały na to, że w dniu 1 stycznia 1999 r. strony
zawarły umowę dzierżawy (m.in. gdzie był zapis o prawie pierwokupu gruntów
rolnych) i wbrew ustaleniom tej umowy wyżej wymieniona spółka była podmiotem
jednocześnie produkującym zboże i je skupującym, a J. N. wiedział, że z tego
powodu spółce nie należą się określone kwoty dopłat z tytułu preferencyjnego
skupu zboża dla Agencji Rynku Rolnego,
- zaniechanie całościowej oceny zeznań świadków […], co do okoliczności zapisów
tejże umowy oraz jej zakresu oraz okoliczności celowego wprowadzenia w błąd
Agencji Rynku Rolnego i wyłudzenia nienależnych dopłat a także zaniechanie przez
Sąd odwoławczy oceny tejże umowy przez pryzmat art. 83 k.c. jako umowy
pozornej, podczas gdy w rzeczywistości strony zawarły umowę dzierżawy,
- poczynione ustalenia faktyczne przez Sąd pierwszej instancji w odniesieniu do roli
oskarżonego J. N. (był osobą uprawnioną do dysponowania rachunkiem spółki
prowadzonej przez Bank Regionalny w O.) w odniesieniu do M. J. F., E. O. i S. U.
wskazują, że osoby te winny ponieść odpowiedzialność karną na podstawie art.
286 § 1 k.k. oraz na podstawie art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k.
13
W odpowiedzi na kasację obrońca S. U. wniósł o jej oddalenie jako
niezasadnej.
Sąd Najwyższy rozważył.
Kasacja jest zasadna.
Sąd Najwyższy zgodnie z treścią art. 536 k.p.k. rozpoznaje kasację w
granicach podniesionych zarzutów, a w zakresie szerszym tylko w wypadkach
określonych w ustawie. Kasacja Prokuratora wniesiona na niekorzyść zarzucająca
określone uchybienia zaskarżonemu wyrokowi podlegała również ocenie przez
pryzmat art. 434 § 1 k.p.k. mającego odpowiednie zastosowanie w postępowaniu
kasacyjnym (art. 518 k.p.k.). Skarżący podniósł określone zarzuty obrazy prawa
procesowego skierowane de facto przeciwko uzasadnieniu Sądu odwoławczego.
Sąd Apelacyjny rozpoznając wniesione apelacje obrońców wszystkich
oskarżonych przy ich ocenie zgodnie z przepisem art. 433 § 2 k.p.k. powinien
rozważyć wszystkie zarzuty oraz wnioski zawarte we wniesionych środkach
odwoławczych, chyba, że zachodziły uwarunkowania procesowe, o których mowa
w art. 436 k.p.k. W niniejszej sprawie taki przypadek nie zachodził. Sąd
odwoławczy dokonując zmiany zaskarżonego wyroku i uniewinniając wszystkich
oskarżonych od zarzucanych im czynów w uzasadnieniu swojego orzeczenia nie
odniósł się in extenso do zarzutów podniesionych w apelacjach obrońców. W
swoich rozważaniach wyrokowych skoncentrował się na dwóch elementach
decydujących o winie oskarżonych tj. ocenie umowy zawartej przez strony w dniu 1
stycznia 1999 r. oraz wiedzy oskarżonych co do treści umów i ich konsekwencji
prawnych jako podstawy odpowiedzialności karnej za przestępstwa oszustwa oraz
jego ułatwienie (pomocnictwo). Przypomnieć należało, że ukształtowana w art. 7
k.p.k. zasada swobodnej oceny dowodów jest realizowana li tylko wtedy, gdy
przekonanie sądu o wiarygodności jednych dowodów i niewiarygodności innych
dowodów jest poprzedzone ujawnieniem w toku rozprawy całokształtu okoliczności,
stanowi wynik rozważenia wszystkich okoliczności przemawiających zarówno na
korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego, wreszcie jest wyczerpująco i logicznie z
uwzględnieniem wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego przedstawione w
uzasadnieniu orzeczenia (por. wyrok SN z dnia 9 listopada 1990 r., WRN 149/90,
OSNKW 1991, z.7-9, poz. 41). Obowiązek ten nabiera szczególnego znaczenia w
sytuacji, kiedy Sąd odwoławczy zmieniając zaskarżone orzeczenie i uwalniając
oskarżonych od odpowiedzialności karnej dokonuje odmiennej oceny zebranego
14
materiału dowodowego. Stosownie do treści art. 424 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. oraz art.
457 § 3 k.p.k. uzasadnienie Sądu odwoławczego w tej kwestii powinno w sposób
jasny i jednoznaczny wskazywać, jakim dowodom Sąd odwoławczy dał wiarę, a
którym nie i swoje stanowisko w tym względzie powinien w sposób wszechstronny
uzasadnić. W niniejszej sprawie nie przesądzając na obecnym etapie o winie
oskarżonych należało zauważyć, że Sąd odwoławczy nie tylko, że nie dokonał
całościowej oceny materiału dowodowego, ale również swoje wywody wyrokowe
ograniczył li tylko do tych dwóch elementów jego zdaniem przesądzającym o winie
oskarżonych, co w ocenie Sądu Najwyższego jest daleko idącym uproszczeniem
jak na tą materię sprawy. Sąd Okręgowy w O. po raz kolejny rozpoznając niniejszą
sprawę poczynił m.in. ustalenie, że w dniu 1 stycznia 1999 r. została zawarta
umowa pomiędzy I. C. Sp. z o.o. zwana w tej umowie zleceniobiorcą, a osobami
fizycznymi zwanymi łącznie zlecającymi. Zapisy oraz uwarunkowania tejże umowy
obowiązujące strony zostały szczegółowo przedstawione na s. 1-4 uzasadnienia.
W ocenie Sądu Okręgowego przedstawionej na s.32-33 uzasadnienia była to de
facto umowa dzierżawy, a nie zlecenia. Tym samym nie należały się spółce I. C.
jako dzierżawcy gruntów rolnych dopłaty z tytułu skupu zboża od producentów.
Jakkolwiek Sąd Okręgowy zauważył że zagadnienie oceny tejże umowy jest
kluczowym dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i podobnie uczynił to Sąd
odwoławczy, to podnieść należało, że Sąd Okręgowy kwestię tę w sposób znacznie
szerszy powiązał z uwarunkowaniami skupu zboża przez Agencję Rynku Rolnego
w 1999 r. (przedsiębiorca nie mógł skupować zboża wyprodukowanego w
gospodarstwie stanowiącym jego własność bądź w gospodarstwie, którego był
współwłaścicielem, dzierżawcą, użytkownikiem - s.34-35 uzasadnienia). Sąd
Okręgowy dokonał też oceny pozostałych w sprawie dowodów, w tym zeznań
świadków oraz dowodów z dokumentów. Sąd odwoławczy natomiast, co
podniesiono już wyżej, swoje wywody ograniczył li tylko do dwóch kwestii
związanych z winą oskarżonych oraz oceną zeznań jednego ze świadków, przy
czym dokonana ocena umowy dzierżawy nastąpiła w całkowitym oderwaniu od
istoty przypisanego oskarżonym przez Sąd Okręgowy przestępstwa oszustwa oraz
jego pomocnictwa. W ocenie Sądu Najwyższego dokonana przez Sąd odwoławczy
kontrola zaskarżonego wyroku jest niepełna, albowiem sąd ten nie odniósł się do
pozostałego materiału dowodowego, w tym do zeznań określonych świadków, o
których mowa w uzasadnieniu kasacji. Poza ocenami Sądu odwoławczego
15
pozostała również sfera postępowania oskarżonych, w postaci zatajenia m.in.
przez J. N. przed przedstawicielami ARR zapisów umowy z dnia 1 stycznia 1999 r. i
wiedzy oskarżonych o okolicznościach skupu zboża, znaczenia umowy z dnia 2
września 1999 r., z której wynikało w sposób jednoznaczny, że spółka I. C. jako
przedsiębiorca nie mogła skupować zboża z gospodarstw rolnych których była
właścicielem, dzierżawcą lub użytkownikiem oraz okoliczności wynikające z zeznań
świadków A. R., R. P. oraz J. S. Jakkolwiek Sąd odwoławczy zajął określone
stanowisko co do rodzaju tej umowy, to jednakże nie uwzględnia ono okoliczności,
że z umowy tej wynikało, że spółce I. C. przysługiwało faktyczne a nie hipotetyczne
prawo pierwokupu użytkowanych przez nią gruntów rolnych. Sąd odwoławczy dalej
zauważa, że strony umowy nie zobowiązały się płacić czynszu, tymczasem z
materiału dowodowego, który nie został poddany ocenie przez Sąd odwoławczy
(zeznania świadków M. S., D. S., M. K.) wynika, że wyżej wymieniona spółka
prowadziła w ich imieniu działalność rolniczą na ich gruntach, pobierając plony i
pożytki naturalne. Kwoty należne ze sprzedaży plonów i pożytków wpłacane były
na specjalnie utworzone przez „zlecających” konto bankowe, do którego
zleceniobiorca (spółka) miała nieograniczone pełnomocnictwo, a które nie mogło
być cofnięte przez cały okres trwania umowy (10 lat). Odnośnie wywodu Sądu
odwoławczego co do rodzaju tej umowy w szczególności nieuiszczenia przez
strony tej umowy czynszu to wskazać należało, że przepis art. 693 § 1 k.c. stanowi,
że umowa dzierżawy jest umową odpłatną wzajemną. Funkcją dzierżawy jest
czerpanie pożytków z cudzej rzeczy. Świadczeniom wydzierżawiającego
odpowiadają świadczenia dzierżawcy w postaci czynszu. Z kolei przepis § 2 art.
693 k.c. ustala możliwość czynszu w świadczeniach innego rodzaju niż
świadczenie pieniężne bądź oznaczenie tego czynszu jako ułamkowej części
pożytków (por. wyrok SN z dnia 8 maja 2001r. IV CKN 357/00). Pożytki o których
mowa w art. 207 k.c. to nic innego jak pożytki naturalne (art. 53 § 1 k.c.) jak również
dochody z rzeczy na podstawie nawiązanego z osobami trzecimi stosunku
prawnego. Zauważyć też należało, że Sąd Okręgowy poczynił m.in. ustalenie, że
funkcję czynszu pełnił zapis w umowie, że spółka zobowiązała się do zapłaty na
rzecz zlecających połowę uzyskanych dochodów. Tak więc w ocenie Sądu
Najwyższego wywody Sądu odwoławczego w tej mierze są nie tylko przedwczesne,
ale również i dowolne, nierespektujące wymogów art. 7 k.p.k. Również w sposób
dowolny, z rażącym naruszeniem przepisów prawa procesowego, a to art. 7 k.p.k. i
16
art. 457 § 3 k.p.k. została oceniona również kwestia odpowiedzialności karnej
oskarżonych (s. 17-18). Przypisano im dokonanie przestępstwa oszustwa oraz jego
ułatwienie kwalifikowane z art. 286 § 1 k.k. oraz z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 §
1 k.k., którego istotą było to, że w trakcie skupu zboża posługiwano się dowodami
dostaw, które poświadczały nieprawdę co do wagi, okresu dostaw od określonych
producentów „i te okoliczności miały podstawowe znaczenie dla uzyskania dopłat,
gdyż w przypadku skupu interwencyjnego nie chodziło o to by skupić obojętnie
jaką pszenicę od obojętnie kogo i pochodzącą z obojętnie z jakich żniw” (s.36
uzasadnienia Sądu Okręgowego). Przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. jako
charakteryzujące się celem w postaci osiągnięcia korzyści majątkowej należy do
tzw. przestępstw kierunkowych i może być popełnione tylko z zamiarem
bezpośrednim. Natomiast w przypadku formy zjawiskowej pomocnictwa do tego
przestępstwa sprawca może działać również z zamiarem ewentualnym. Skarżący
trafnie podniósł, że oskarżony J. N. był doskonale zorientowany w mechanizmie
skupu zboża, w szczególności wiedział o tym, że spółce I. C. oraz wyżej
wymienionym osobom, nie należały się dopłaty ze skupu zboża, a zawarta umowa
miała na celu obejście zapisu uniemożliwiającego uzyskanie dopłat, jako zaufany
Prezesa spółki prowadził negocjacje z bankiem i Agencją Rynku Rolnego w
zakresie dostaw i skupu zboża, dysponował kontem i w nieograniczony sposób
obracał gotówką zgromadzoną na tym koncie. Ustalenia faktyczne poczynione
przez Sąd Okręgowy zasadnie mogą wskazywać, że wszyscy oskarżeni mieli
świadomość, że spółka I. C. w sposób sprzeczny z zapisami umów skupowała
zboże i w tym celu działali i pomagali innym osobom w dokonaniu przestępstwa
oszustwa na szkodę Skarbu Państwa in concreto reprezentowanego przez Agencję
Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O. i Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji w
Warszawie. W podsumowaniu wywodów Sąd Najwyższy stwierdza, że zaskarżony
wyrok zapadł z rażącym mającym istotny wpływ na treść orzeczenia naruszeniem
przepisów prawa karnego procesowego (art. 7 k.p.k. art. 424 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. w
zw. z art. 457 § 3 k.p.k. art. 410 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k.). W związku z tym na
podstawie art. 537 § 1 i 2 k.p.k. należało zaskarżony wyrok uchylić i sprawę
przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu. W dalszym
postępowaniu Sąd ten powinien mieć na uwadze wskazania Sądu Najwyższego w
zakresie oceny materiału dowodowego jak również właściwego sporządzenia
uzasadnienia orzeczenia (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
17
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Grubba (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon
SSN Jan Bogdan Rychlicki (sprawozdawca)
Protokolant Teresa Jarosławska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie J. N., M. J. F., E. O. i S. U.
uniewinnionych od popełnienia czynu z art. 286 § 1 k.k. i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 27 marca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora na niekorzyść
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 czerwca 2012 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w O.
z dnia 6 lutego 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
UZASADNIENIE
Prokurator oskarżył J. N. o to, że:
„ w okresie od dnia 26 października 1999 r. do grudnia 1999 r. w O. będąc
upoważniony przez „I. C.” sp. z o.o., działając w krótkich odstępach czasu z góry
powziętym zamiarem, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wspólnie i w
2
porozumieniu z innymi osobami posługując się „dowodami dostaw”
poświadczającymi nieprawdę co do wagi i okresu dostaw oraz parametrów
pszenicy stwierdzającymi dostarczenie jej przez producentów W. K., D. S. oraz M.
S. do magazynu w S., K. i P., pomimo, iż pszenica nie została w tym czasie do
magazynu dostarczona, to jest – co do okoliczności mających znaczenie prawne
dla uzyskania dopłaty z Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O. i dopłat do
oprocentowania kredytu preferencyjnego ze środków Agencji Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa w Warszawie doprowadził do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem w wysokości co najmniej 823.051,37 zł, z tytułu dopłat do
skupu interwencyjnego zboża i dopłat do oprocentowania kredytu preferencyjnego,
za pomocą wprowadzenia w błąd pracowników Agencji Rynku Rolnego Oddział
Terenowy w O. i Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie,
czym działał na szkodę Skarbu Państwa, reprezentowanego przez Agencję Rynku
Rolnego Oddział Terenowy w O. i Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa w Warszawie,
tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., art. 273 k.k., art. 297 §
1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i w zw. z art. 12 k.k.”,
M. J. F. o to, że:
„ w okresie od dnia 28 października do dnia 30 października 1999 r. w S., będąc
dyrektorem zatrudnionym w „I. C.” sp. z o.o., w krótkich odstępach czasu, w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej, będąc osobą uprawnioną do wystawienia
dokumentu, nakłonił E. O. do podpisania dowodów dostawy stwierdzających
dostarczenie pszenicy przez producentów W. K. i D. S. do magazynu w S. pomimo,
iż pszenica nie została w tym czasie do magazynu dostarczona, przez co
poświadczył nieprawdę co do wagi i okresu dostaw oraz parametrów dostarczonej
pszenicy, to jest, co do okoliczności mających znaczenie prawne dla uzyskania
dopłaty z Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O., przez co pomógł innym
osobom w doprowadzeniu do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, z uwagi na
wykorzystanie wymienionych dowodów dostaw do wprowadzenia w błąd
pracowników Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O. i wypłacenie na
podstawie tych dokumentów kwoty w wysokości 217.552,50 zł, z tytułu dopłat do
skupu interwencyjnego zboża, działając w ten sposób na szkodę Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O.,
3
tj. o przestępstwo z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.,
art. 297 § 1 k.k., art. 271 § 3 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i w zw. z art. 12 k.k.,
E. O. o to, że:
„w okresie od dnia 28 października 1999 r. do dnia 30 października 1999 r. w S.
będąc magazynierem zatrudnionym w „I. C.” sp. z o.o., działając w krótkich
odstępach czasu z góry powziętym zamiarem, w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, będąc osobą uprawnioną do wystawienia dowodów dostaw, podpisał
dowody dostawy stwierdzające dostarczenie pszenicy przez producentów W. K. i D.
S. do magazynu w S., pomimo, że pszenica nie została w tym czasie do magazynu
dostarczona, przez co poświadczył nieprawdę co do wagi i okresu dostaw oraz
parametrów dostarczonej pszenicy, to jest co do okoliczności mających znaczenie
prawne dla uzyskania dopłaty z Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O.,
przez co pomógł innym osobom w doprowadzeniu do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem z uwagi na wykorzystanie wymienionych dowodów dostaw
do wprowadzenia w błąd pracowników Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w
O. i wypłacenie na podstawie tych dokumentów kwoty: 217.552,50 zł, z tytułu
dopłat do skupu interwencyjnego zboża, działając w ten sposób na szkodę Skarbu
Państwa, reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego Oddział Terenowy w
O.,
tj. o przestępstwo z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.,
z art. 271 § 3 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,
S. U. o to, że:
„ w okresie od dnia 28 października 1999 r. do dnia 30 października 1999 r. w K.,
będąc magazynierem zatrudnionym w „I. C.” sp. z o.o., działając w krótkich
odstępach czasu, z góry powziętym zamiarem, w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, będąc osobą uprawnioną do wystawienia dowodów dostaw podpisał
dowody dostawy stwierdzające dostarczenie pszenicy przez producentów M. S. do
magazynu w K., pomimo, iż pszenica nie została w tym czasie do magazynu
dostarczona, przez co poświadczył nieprawdę co do wagi i okresu dostaw oraz
parametrów dostarczonej pszenicy, to jest co do okoliczności mających znaczenie
prawne dla uzyskania dopłaty z Agencji Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O.,
przez co pomógł innym osobom w doprowadzeniu do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem, z uwagi na wykorzystanie wymienionych dowodów
4
dostaw do wprowadzenia w błąd pracowników Agencji Rynku Rolnego Oddział
Terenowy w O. i wypłacenie na podstawie tych dokumentów kwoty 57.690 zł, z
tytułu dopłat do skupu interwencyjnego zboża, działając w ten sposób na szkodę
Skarbu Państwa reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego Oddział
Terenowy w O.,
tj. o przestępstwo z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k., z art. 271 § 3 k.k. w zw.
z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.”
Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 6 lutego 2012 r.
I. W ramach zarzutu z pkt. I a/o uznał oskarżonego J. N. za winnego tego, że
w okresie od 20 września 1999 r. do czerwca 2000 r. w O. działając w krótkich
odstępach czasu z góry powziętym zamiarem, w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami poprzez wprowadzenie w
błąd pracowników Agencji Rynku Rolnego w Warszawie Terenowy Oddział w O. i
pracowników Banku Regionalnego w O. w ten sposób, że posłużył się
stwierdzającymi nieprawdę dowodami dostaw pszenicy, w których wskazano jej
dostarczenie przez producentów M. S., D. S. i W. K. do magazynów w S., K. i P.
podczas gdy w rzeczywistości producentem rolnym, na podstawie umowy
dzierżawy zawartej pomiędzy m.in. M. S., D. S. i W. K. w dniu 1.01.1999 r., a „I. C.”
sp. z o.o. była ta spółka, która to spółka była jednocześnie podmiotem skupującym
tę pszenicę, co było niezgodne z zasadami skupu określonymi przez Agencję
Rynku Rolnego na rok 1999 oraz umową zawartą przez „I. C.” sp. z o.o. z Agencją
Rynku Rolnego w dniu 2.09.1999 r. Nr … na skup zboża ze zbiorów w 1999 r. oraz
ustawą z dnia 5.01.1995 r. o dopłatach do oprocentowania niektórych kredytów
bankowych (Dz. U. 95.13.60 ze zm.) i rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21
lutego 1995 r. w sprawie szczegółowych zasad, zakresu i trybu udzielania dopłat do
oprocentowania kredytów na cele rolnicze (Dz. U. 95.19.92) wydanym na
podstawie tej ustawy, czym doprowadził Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa w Warszawie i Agencję Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O. do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości w wysokości
822 961,53 zł z tytułu dopłat bezpośrednich dla producentów zboża i dopłat do
oprocentowania kredytu preferencyjnego dla przedsiębiorcy skupowego, czym
działał na szkodę Skarbu Państwa reprezentowanego przez Agencję Rynku
Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy w O. i Agencję Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa w Warszawie,
5
tj. popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art.
12 k.k. i na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. wymierzył mu karę 2
lat pozbawienia wolności;
II. W ramach zarzutu pkt II a/o uznał oskarżonego M. J. F. za winnego tego, że
pomiędzy 28 października 1999 r., a 30 października 1999 r. w zamiarze, aby inne
osoby dokonały czynu zabronionego w postaci oszustwa związanego z dopłatami
bezpośrednimi dla producentów rolnych na szkodę Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy
w O. w kwocie 216 000 zł, stanowiącej mienie znacznej wartości, ułatwił im jego
popełnienie w ten sposób, że polecił swojemu podwładnemu magazynierowi E. O.
podpisanie dowodów dostaw stwierdzających dostarczenie pszenicy przez W. K. i
D. S. jako producentów rolnych do magazynu w S. w ramach skupu tego zboża
prowadzonego przez przedsiębiorcę skupowego „I. C.” sp. z o.o. , podczas gdy w
rzeczywistości ta spółka była producentem jako dzierżawca gospodarstw
należących do W. K. i D. S., co stanowiło naruszenie warunków skupu w 1999 r.
określonych przez Agencję Rynku Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy w O.
oraz umowy zawartej pomiędzy tą spółką i Agencją w dniu 2.09.1999 Nr …,
tj. popełnienia przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k. i na podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294
§ 1 k.k. wymierzył mu karę roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności;
III. W ramach zarzutu pkt III a/o uznał oskarżonego E. O. za winnego tego, że
pomiędzy 28 października 1999 r., a 30 października 1999 r. w zamiarze, aby inne
osoby dokonały czynu zabronionego w postaci oszustwa związanego z dopłatami
bezpośrednimi dla producentów rolnych na szkodę Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy
w O. w kwocie 216 000 zł, stanowiącej mienie znacznej wartości, ułatwił im jego
popełnienie w ten sposób, że wykonał polecenie swojego przełożonego M. J. F.
poprzez podpisanie dowodów dostaw stwierdzających dostarczenie pszenicy przez
W. K. i D. S. jako producentów rolnych do magazynu w S. w ramach skupu tego
zboża prowadzonego przez przedsiębiorcę skupowego „I. C.” sp. z o.o., podczas
gdy w rzeczywistości ta spółka była producentem jako dzierżawca gospodarstw
należących do W. K. i D. S., co stanowiło naruszenie warunków skupu w 1999 r.
określonych przez Agencję Rynku Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy w O.
oraz umowy zawartej pomiędzy tą spółką i Agencją w dniu 2.09.1999 Nr …,
6
tj. popełnienia przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k. wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności;
IV. W ramach zarzutu pkt IV a/o uznał S. U. za winnego tego, że pomiędzy 26
października 1999 r., a 3 października 1999 r. w zamiarze, aby inne osoby
dokonały czynu zabronionego w postaci oszustwa związanego z dopłatami
bezpośrednimi dla producentów rolnych na szkodę Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Agencję Rynku Rolnego w Warszawie Oddział Terenowy
w O. w kwocie 57 690 zł ułatwił im jego popełnienie w ten sposób, że wykonał
polecenie swojego ustalonego przełożonego poprzez podpisanie dowodów dostaw
stwierdzających dostarczenie pszenicy przez M. S. jako producenta rolnego do
magazynu w K. w ramach skupu zboża prowadzonego przez przedsiębiorcę
skupowego „I. C.” sp. z o.o., podczas gdy w rzeczywistości ta spółka była
producentem jako dzierżawca gospodarstwa należącego do M.S., co stanowiło
naruszenie warunków skupu w 1999 r. określonych przez Agencję Rynku Rolnego
w Warszawie Oddział Terenowy w O. oraz umowy zawartej pomiędzy tą spółką i
Agencją w dniu 2.09.1999 r. Nr …,
tj. popełnienia przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i na
podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. wymierzył mu karę 10 miesięcy
pozbawienia wolności;
V. na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k., art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie orzeczonych
wobec oskarżonych kary pozbawienia wolności Sąd warunkowo zawiesił na okres
próby:
- 5 lat wobec oskarżonego J. N.;
- 4 lat wobec oskarżonego M. J. F.;
- 3 lat wobec oskarżonego E. O.;
- 2 lat wobec oskarżonego S. U.;
VI. na podstawie art. 45 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonych […] obowiązek
naprawienia szkody na rzecz Agencji Rynku Rolnego w Warszawie Oddział
Terenowy w O. w ten sposób, że J. N. obowiązany jest zapłacić Agencji kwotę
321 252,30 zł, z tym, że w ramach tej kwoty J. N. jest obowiązany zapłacić Agencji
kwotę 216 000 zł solidarnie z M. J. F. i E. O., a kwotę 57 690 zł obowiązany jest
zapłacić solidarnie ze S. U.;
7
VII. na podstawie art. 72 § 2 k.k. zobowiązał oskarżonego J. N. do naprawienia
szkody w części na rzecz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w
Warszawie poprzez zapłatę na jej rzecz kwoty 501 709,23 zł w terminie 3 lat od
uprawomocnienia się wyroku (…).
Apelację od wyroku wnieśli obrońcy wszystkich oskarżonych.
W szczególności:
Obrońca J. N. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:
„ 1. Obrazę prawa procesowego mogącego mieć wpływ na treść wydanego wyroku,
a to:
- art. 4 k.p.k. i art. 5 § 2 k.p.k. poprzez nieuwzględnienie wszystkich okoliczności
sprawy, a szczególnie tych, które przemawiały na korzyść oskarżonego J. N.y oraz
rozstrzygnięcie nieusuwalnych wątpliwości na niekorzyść oskarżonego,
- art. 7 k.p.k. poprzez przekroczenie swobodnej oceny dowodów,
- art. 92 k.p.k. poprzez wydanie orzeczenia jedynie w oparciu o część okoliczności
ujawnionych w toku postępowania przy jednoczesnym zignorowaniu pozostałego
materiału dowodowego,
- art. 424 k.p.k. poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku w sposób wadliwy, nie
zawierający należytego rozważenia i prawidłowej oceny wszystkich dowodów
zebranych w sprawie oraz zaniechanie wyjaśnienia wszystkich wątpliwości i
sprzeczności występujących w sprawie,
- art. 167 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k. poprzez nieprzeprowadzenie zawnioskowanego
dowodu z przesłuchania świadków W. S. i A. M. na okoliczność wysokości szkody
poniesionej przez ARR oraz rzekomego wyłudzenia dopłat dla producentów, które
to dowody mogły mieć istotne, rozstrzygające znaczenie dla niniejszego
postępowania,
2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, będący wynikiem
naruszenia przepisów postępowania – art. 4 k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k., art. 7 k.p.k., art.
92 k.p.k. oraz art. 424 k.p.k., a polegający na przyjęciu, iż na podstawie zebranego
w sprawie materiału dowodowego można uznać, że oskarżony J. N. dopuścił się
zarzucanego mu czynu, pomimo braku dowodów wskazujących na popełnienie
przez oskarżonego zarzucanego mu czynu oraz nie wskazanie na czym to
działanie oskarżonego miało polegać”.
II. Obrońca M. J. F. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:
8
1.obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść wyroku, a w
szczególności:
a) obrazę art. 5 § 2 k.p.k. – poprzez rozstrzygnięcie na niekorzyść oskarżonego M.
F. wątpliwości do jego pozycji i roli jaką pełnił w spółce I. C. oraz wątpliwości czy
miał on świadomość tego, iż jego działanie może prowadzić do wyłudzania dopłat
przez inne osoby,
b) obrazę art. 7 k.p.k.- poprzez błędną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego
c) obrazę art. 4, 92,410 i 424 § 1 pkt 1 k.p.k., która miała wpływ na treść wyroku, a
wynika z oparcia orzeczenia o winie oskarżonego M. F. tylko na dowodach
obciążających i pominięcie dowodów korzystnych dla niego bez należytego
uzasadnienia takiego stanowiska,
d) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ
na jego treść, polegający na przyjęciu, że oskarżony M. F. w okresie od 28
października 1999 r. do 30 października 1999 r., działając z zamiarem, aby inne
osoby dokonały oszustwa związanego z dopłatami bezpośrednimi dla producentów
rolnych, ułatwił im jego popełnienie w ten sposób, że polecił swojemu
podwładnemu, magazynierowi E. O. podpisanie dokumentów dostaw
stwierdzających dostarczenie pszenicy przez W. K. i D. S. jako producentów
rolnych do magazynu w S. – pomimo braku dostatecznych dowodów
uzasadniających takie ustalenia”.
Obrońca E. O. zaskarżając wyrok zarzucił:
„1. a) naruszenie przepisu art. 7 k.p.k. poprzez wielokrotne przekroczenie przez
Sąd I instancji przy ocenie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie
zasady swobodnej oceny dowodów, poprzez dowolne uznanie poszczególnych
jego składników, dotyczących określonych okoliczności za wiarygodne, przy
jednoczesnym tendencyjnym i bezpodstawnym uznaniu innych okoliczności za
niewiarygodne, co w konsekwencji doprowadziło do wysnucia przez Sąd I instancji
generalnego wniosku, iż oskarżony jest sprawcą zarzucanych mu czynów –
podczas gdy taki wniosek Sądu jest bezspornie nieuzasadniony, albowiem nie
znajduje on właściwego potwierdzenia w całokształcie materiału dowodowego
zgromadzonego w sprawie,
b. naruszenie przepisu art. 92 k.p.k., przepisu art. 410 k.p.k., art. 7 k.p.k. i art. 5 § 2
k.p.k. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i rozstrzygnięcie nie
9
dających się usunąć wątpliwości na niekorzyść oskarżonego, co nastąpiło poprzez
powołanie przez Sąd I instancji jako podstaw wyrokowania okoliczności nie
wynikających bezpośrednio z materiału dowodowego, lecz będących jedynie
wyrazem przyjętej hipotezy podczas procesu wnioskowania,
2. błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na :
a) uznaniu, że oskarżony O. miał pełne rozeznanie co do treści i przeznaczenia
przedłożonych mu do podpisania przez służbowo przełożonego dokumentów
potwierdzających dostawę zboża,
b) uznaniu, że oskarżony O. działał z zamiarem ułatwienia innym osobom
popełnienia czynu zabronionego w postaci oszustwa związanego z dopłatami
bezpośrednimi dla producentów rolnych na szkodę Skarbu Państwa”.
Obrońca S. U. zaskarżając wyrok zarzucił
„obrazę przepisów postępowania, a mianowicie:
art. 4,7, k.p.k. i art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. poprzez dokonanie dowolnej, wybiórczej
oceny zebranego materiału dowodowego i ukształtowanie przekonania Sądu z
naruszeniem zasad logiki, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, co
doprowadziło do:
a)błędnego ustalenia, że oskarżony poprzez podpisanie w dniach pomiędzy 26
października - 31 października 1999 r. dowodów dostaw stwierdzających
dostarczenie pszenicy przez M. S. jako producenta rolnego do magazynu w K. w
ramach skupu tego zboża przez I. C. sp. z. o. o., podczas gdy ta spółka była
producentem jako dzierżawca gospodarstwa należącego do M. S. co stanowiło
naruszenie warunków skupu w 1999 r. wynikających z umowy zawartej pomiędzy
spółką I. C. sp. z o.o., a ARR w O. z dnia 2 września 99 nr … i był świadomy tego,
że udziela pomocy (w zamiarze ewentualnym) innym osobom w dokonaniu
oszustwa związanego z dopłatami bezpośrednimi dla producentów rolnych na
szkodę ARR w O.,
b) oddalenie wniosku dowodowego o przesłuchanie w charakterze świadka W. S.
oraz A. M. przedstawicieli, w O. na okoliczność, czy w trakcie trwającego w roku
1999 skupu zboża od I.C. sp. z o .o. badali zgodność dostaw zboża z treścią
umowy nr … zawartej w dniu 2 września 1999 r. oraz umowy zawartej między M.
S., a I. C. sp. z o.o. w dniu 1 stycznia 1999 r., skoro otrzymali dowody dostaw
zboża dostarczonego przez M. S. z października 1999 r.,
10
c) obrazę art. 424 § 1 pkt 2 k.p.k. poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku
odnośnie przypisania oskarżonemu działania w ramach art. 18 § 3 k.k.,
d) obrazę art. 442 § 3 k.p.k. poprzez pominięcie zapatrywań prawnych i wskazań
Sądu Apelacyjnego wynikających z uzasadnienia wyroku z dnia 27 lipca 2011 r.
co do konieczności analizy motywów działania oskarżonego (s.14,16 i 17) w
aspekcie świadomości osk. U. czy dokumenty dostawy zbóż jakie podpisał mają
być wykorzystane w celu uzyskania nienależnych dopłat w sposób sprzeczny z
zasadami skupu wynikającymi z umowy z dnia 2 września 1999 r. zawartej
pomiędzy ARR a I. C. sp. z o.o., co łącznie mogło mieć wpływ na treść orzeczenia”.
W konkluzji wniesionych środków odwoławczych ich autorzy wnosili o
zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonych od zarzucanych im
czynów ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 czerwca 2012 r., zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że oskarżonych J. N., M. J. F., E. O. i S. U. uniewinnił od
przypisanych im czynów; a kosztami procesu w sprawie obciążył Skarb Państwa.
Sąd odwoławczy uzasadniając swoje stanowisko na wstępie zauważył, że
podstawą uniewinnienia wszystkich oskarżonych od zarzucanych im czynów nie
były poczynione przez niego „nowe” ustalenia faktyczne, lecz odmienna ocena
dwóch: zasadniczych elementów decydujących o odpowiedzialności karnej
oskarżonych, a to:
1.„charakteru umowy zawartej 1 stycznia 1999 r. w W. pomiędzy zleceniobiorcą, tj.
I. C. sp. z o. o. (zwanego dalej I.C.), z zlecającymi tj. M. N., D. S. i innymi
wskazanymi w umowie,
2. możliwości objęcia przez oskarżonych swoją świadomością realizacji strony
przedmiotowej i godzenie się na tę realizację (zamiar ewentualny)”.
Sąd odwoławczy odnosząc się do tych kwestii na s. 14 – 18 uzasadnienia
wywiódł, że:
- zawarta umowa była umową nienazwaną o świadczeniu usług, do której
odpowiednie zastosowanie mają przepisu art. 750 k.c., a nie umową dzierżawy
(art. 693 § 1 k.c.) jak przyjął to Sąd pierwszej instancji ( s.32 uzasadnienia),
albowiem zleceniobiorca oraz zlecający (m.in. M. N., D. S.) zobowiązali się w tej
umowie do podzielenia się zyskami po połowie co jednoznacznie wskazuje na to,
że de facto umowa ta była umową zlecenia (art. 734 § 1 k.c.) na dokonanie
11
czynności faktycznych (prowadzenie gospodarstwa rolnego, uprawy ziemi,
świadczenia usług i.t.p.),
- dla przypisania wszystkim oskarżonym winy należało udowodnić im, że nie tylko
działali w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, ale również wiedzieli na czym
polega mechanizm przestępstwa wyłudzenia nienależnych dopłat, w tym
znajomość przez nich zapisów oraz celu umowy z dnia 1 stycznia 1999 r. Jeżeli
chodzi o tą ostatnią okoliczność, to Sąd odwoławczy zauważył, że dla wszystkich
oskarżonych „mogło być to trudne”, skoro zważy się, że zapisy tej umowy
odmiennie były oceniane w toku procesu przez podmioty fachowe (s. 17
uzasadnienia).
Sąd odwoławczy odnosząc się do tej problematyki wywiódł, że te kwestie nie
były objęte świadomością wszystkich oskarżonych, w szczególności jeśli zważy się
na trzeciorzędną pozycję w spółce M. J. F., E. O. i S. U. Sąd odwoławczy
zaakcentował na koniec swoich rozważań, że poza domniemaniami nie ma
dowodów na to, że wszyscy oskarżeni znali treść umów oraz ich prawne
konsekwencje.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego w odniesieniu do
wszystkich czterech oskarżonych tj. J. N., M. J. F., E.O. i S. U. — na ich niekorzyść
w całości wniósł Prokurator Apelacyjny.
Na zasadzie art. 523 § 1 i 3 k.p.k. temu zarzucił:
„rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa
karnego procesowego, tj. art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. oraz
art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k. polegające na tym, iż Sąd
Apelacyjny dokonując zmiany wyroku Sądu I instancji nie wskazał w należyty
sposób przesłanek zajętego stanowiska, w szczególności nie odniósł się do
wszystkich ujawnionych oraz mających znaczenie w sprawie okoliczności, w
oparciu o które został ustalony rzeczywisty cel, charakter i treść umowy z dnia 1
stycznia 1999 r. zawartej pomiędzy I. C. spółka z o.o. a osobami fizycznymi, a
także w sposób sprzeczny z zasadami wiedzy i doświadczenia życiowego uznał,
że Sąd I instancji nie udowodnił, aby wszystkie istotne znamiona przestępstwa
oszustwa objęte były świadomością każdego z czterech oskarżonych, błędnie
przyjmując, że niezbędne jest wykazanie dla stwierdzenia odpowiedzialności
karnej każdego z oskarżonych znajomości wymienionej wyżej umowy oraz umowy
z dnia 2 września 1999 r. zawartej między I. C., a Agencją Rynku Rolnego przy
12
jednoczesnym pominięciu przez sąd odwoławczy wynikających z tej umowy
okoliczności wykluczających „dzierżawców" z możliwości skupowania zboża z
dopłatami, co skutkowało niezasadnym uniewinnieniem oskarżonych od
popełnienia przypisanych im przez Sąd I instancji przestępstw”.
Prokurator na podstawie art. 537 § 1 i 2 k.p.k. wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu.
Skarżący w uzasadnieniu kasacji zważywszy na rodzaj orzeczenia Sądu
odwoławczego i odwołując się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 października
2011 r. III KK 29/11 Lex nr 1044029 na wstępie poczynił generalną uwagę, że Sąd
Apelacyjny przeprowadzając kontrolę zaskarżonego wyroku zaniechał
przeprowadzenia szczegółowej analizy zebranego materiału dowodowego i de
facto w uzasadnieniu orzeczenia nie wykazał uchybień zaskarżonego wyroku,
które by uzasadniały jego zmianę i uniewinnienie wszystkich oskarżonych od
zarzucanych im czynów. Autor kasacji odwołując się do ustaleń i ocen zawartych w
wyroku Sądu pierwszej instancji na poparcie swojego stanowiska procesowego
podniósł że:
- okoliczności użytkowania gospodarstw rolnych: W. K., D. S., M. S. przez Spółkę I.
C. w sposób jednoznaczny wskazywały na to, że w dniu 1 stycznia 1999 r. strony
zawarły umowę dzierżawy (m.in. gdzie był zapis o prawie pierwokupu gruntów
rolnych) i wbrew ustaleniom tej umowy wyżej wymieniona spółka była podmiotem
jednocześnie produkującym zboże i je skupującym, a J. N. wiedział, że z tego
powodu spółce nie należą się określone kwoty dopłat z tytułu preferencyjnego
skupu zboża dla Agencji Rynku Rolnego,
- zaniechanie całościowej oceny zeznań świadków […], co do okoliczności zapisów
tejże umowy oraz jej zakresu oraz okoliczności celowego wprowadzenia w błąd
Agencji Rynku Rolnego i wyłudzenia nienależnych dopłat a także zaniechanie przez
Sąd odwoławczy oceny tejże umowy przez pryzmat art. 83 k.c. jako umowy
pozornej, podczas gdy w rzeczywistości strony zawarły umowę dzierżawy,
- poczynione ustalenia faktyczne przez Sąd pierwszej instancji w odniesieniu do roli
oskarżonego J. N. (był osobą uprawnioną do dysponowania rachunkiem spółki
prowadzonej przez Bank Regionalny w O.) w odniesieniu do M. J. F., E. O. i S. U.
wskazują, że osoby te winny ponieść odpowiedzialność karną na podstawie art.
286 § 1 k.k. oraz na podstawie art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k.
13
W odpowiedzi na kasację obrońca S. U. wniósł o jej oddalenie jako
niezasadnej.
Sąd Najwyższy rozważył.
Kasacja jest zasadna.
Sąd Najwyższy zgodnie z treścią art. 536 k.p.k. rozpoznaje kasację w
granicach podniesionych zarzutów, a w zakresie szerszym tylko w wypadkach
określonych w ustawie. Kasacja Prokuratora wniesiona na niekorzyść zarzucająca
określone uchybienia zaskarżonemu wyrokowi podlegała również ocenie przez
pryzmat art. 434 § 1 k.p.k. mającego odpowiednie zastosowanie w postępowaniu
kasacyjnym (art. 518 k.p.k.). Skarżący podniósł określone zarzuty obrazy prawa
procesowego skierowane de facto przeciwko uzasadnieniu Sądu odwoławczego.
Sąd Apelacyjny rozpoznając wniesione apelacje obrońców wszystkich
oskarżonych przy ich ocenie zgodnie z przepisem art. 433 § 2 k.p.k. powinien
rozważyć wszystkie zarzuty oraz wnioski zawarte we wniesionych środkach
odwoławczych, chyba, że zachodziły uwarunkowania procesowe, o których mowa
w art. 436 k.p.k. W niniejszej sprawie taki przypadek nie zachodził. Sąd
odwoławczy dokonując zmiany zaskarżonego wyroku i uniewinniając wszystkich
oskarżonych od zarzucanych im czynów w uzasadnieniu swojego orzeczenia nie
odniósł się in extenso do zarzutów podniesionych w apelacjach obrońców. W
swoich rozważaniach wyrokowych skoncentrował się na dwóch elementach
decydujących o winie oskarżonych tj. ocenie umowy zawartej przez strony w dniu 1
stycznia 1999 r. oraz wiedzy oskarżonych co do treści umów i ich konsekwencji
prawnych jako podstawy odpowiedzialności karnej za przestępstwa oszustwa oraz
jego ułatwienie (pomocnictwo). Przypomnieć należało, że ukształtowana w art. 7
k.p.k. zasada swobodnej oceny dowodów jest realizowana li tylko wtedy, gdy
przekonanie sądu o wiarygodności jednych dowodów i niewiarygodności innych
dowodów jest poprzedzone ujawnieniem w toku rozprawy całokształtu okoliczności,
stanowi wynik rozważenia wszystkich okoliczności przemawiających zarówno na
korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego, wreszcie jest wyczerpująco i logicznie z
uwzględnieniem wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego przedstawione w
uzasadnieniu orzeczenia (por. wyrok SN z dnia 9 listopada 1990 r., WRN 149/90,
OSNKW 1991, z.7-9, poz. 41). Obowiązek ten nabiera szczególnego znaczenia w
sytuacji, kiedy Sąd odwoławczy zmieniając zaskarżone orzeczenie i uwalniając
oskarżonych od odpowiedzialności karnej dokonuje odmiennej oceny zebranego
14
materiału dowodowego. Stosownie do treści art. 424 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. oraz art.
457 § 3 k.p.k. uzasadnienie Sądu odwoławczego w tej kwestii powinno w sposób
jasny i jednoznaczny wskazywać, jakim dowodom Sąd odwoławczy dał wiarę, a
którym nie i swoje stanowisko w tym względzie powinien w sposób wszechstronny
uzasadnić. W niniejszej sprawie nie przesądzając na obecnym etapie o winie
oskarżonych należało zauważyć, że Sąd odwoławczy nie tylko, że nie dokonał
całościowej oceny materiału dowodowego, ale również swoje wywody wyrokowe
ograniczył li tylko do tych dwóch elementów jego zdaniem przesądzającym o winie
oskarżonych, co w ocenie Sądu Najwyższego jest daleko idącym uproszczeniem
jak na tą materię sprawy. Sąd Okręgowy w O. po raz kolejny rozpoznając niniejszą
sprawę poczynił m.in. ustalenie, że w dniu 1 stycznia 1999 r. została zawarta
umowa pomiędzy I. C. Sp. z o.o. zwana w tej umowie zleceniobiorcą, a osobami
fizycznymi zwanymi łącznie zlecającymi. Zapisy oraz uwarunkowania tejże umowy
obowiązujące strony zostały szczegółowo przedstawione na s. 1-4 uzasadnienia.
W ocenie Sądu Okręgowego przedstawionej na s.32-33 uzasadnienia była to de
facto umowa dzierżawy, a nie zlecenia. Tym samym nie należały się spółce I. C.
jako dzierżawcy gruntów rolnych dopłaty z tytułu skupu zboża od producentów.
Jakkolwiek Sąd Okręgowy zauważył że zagadnienie oceny tejże umowy jest
kluczowym dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i podobnie uczynił to Sąd
odwoławczy, to podnieść należało, że Sąd Okręgowy kwestię tę w sposób znacznie
szerszy powiązał z uwarunkowaniami skupu zboża przez Agencję Rynku Rolnego
w 1999 r. (przedsiębiorca nie mógł skupować zboża wyprodukowanego w
gospodarstwie stanowiącym jego własność bądź w gospodarstwie, którego był
współwłaścicielem, dzierżawcą, użytkownikiem - s.34-35 uzasadnienia). Sąd
Okręgowy dokonał też oceny pozostałych w sprawie dowodów, w tym zeznań
świadków oraz dowodów z dokumentów. Sąd odwoławczy natomiast, co
podniesiono już wyżej, swoje wywody ograniczył li tylko do dwóch kwestii
związanych z winą oskarżonych oraz oceną zeznań jednego ze świadków, przy
czym dokonana ocena umowy dzierżawy nastąpiła w całkowitym oderwaniu od
istoty przypisanego oskarżonym przez Sąd Okręgowy przestępstwa oszustwa oraz
jego pomocnictwa. W ocenie Sądu Najwyższego dokonana przez Sąd odwoławczy
kontrola zaskarżonego wyroku jest niepełna, albowiem sąd ten nie odniósł się do
pozostałego materiału dowodowego, w tym do zeznań określonych świadków, o
których mowa w uzasadnieniu kasacji. Poza ocenami Sądu odwoławczego
15
pozostała również sfera postępowania oskarżonych, w postaci zatajenia m.in.
przez J. N. przed przedstawicielami ARR zapisów umowy z dnia 1 stycznia 1999 r. i
wiedzy oskarżonych o okolicznościach skupu zboża, znaczenia umowy z dnia 2
września 1999 r., z której wynikało w sposób jednoznaczny, że spółka I. C. jako
przedsiębiorca nie mogła skupować zboża z gospodarstw rolnych których była
właścicielem, dzierżawcą lub użytkownikiem oraz okoliczności wynikające z zeznań
świadków A. R., R. P. oraz J. S. Jakkolwiek Sąd odwoławczy zajął określone
stanowisko co do rodzaju tej umowy, to jednakże nie uwzględnia ono okoliczności,
że z umowy tej wynikało, że spółce I. C. przysługiwało faktyczne a nie hipotetyczne
prawo pierwokupu użytkowanych przez nią gruntów rolnych. Sąd odwoławczy dalej
zauważa, że strony umowy nie zobowiązały się płacić czynszu, tymczasem z
materiału dowodowego, który nie został poddany ocenie przez Sąd odwoławczy
(zeznania świadków M. S., D. S., M. K.) wynika, że wyżej wymieniona spółka
prowadziła w ich imieniu działalność rolniczą na ich gruntach, pobierając plony i
pożytki naturalne. Kwoty należne ze sprzedaży plonów i pożytków wpłacane były
na specjalnie utworzone przez „zlecających” konto bankowe, do którego
zleceniobiorca (spółka) miała nieograniczone pełnomocnictwo, a które nie mogło
być cofnięte przez cały okres trwania umowy (10 lat). Odnośnie wywodu Sądu
odwoławczego co do rodzaju tej umowy w szczególności nieuiszczenia przez
strony tej umowy czynszu to wskazać należało, że przepis art. 693 § 1 k.c. stanowi,
że umowa dzierżawy jest umową odpłatną wzajemną. Funkcją dzierżawy jest
czerpanie pożytków z cudzej rzeczy. Świadczeniom wydzierżawiającego
odpowiadają świadczenia dzierżawcy w postaci czynszu. Z kolei przepis § 2 art.
693 k.c. ustala możliwość czynszu w świadczeniach innego rodzaju niż
świadczenie pieniężne bądź oznaczenie tego czynszu jako ułamkowej części
pożytków (por. wyrok SN z dnia 8 maja 2001r. IV CKN 357/00). Pożytki o których
mowa w art. 207 k.c. to nic innego jak pożytki naturalne (art. 53 § 1 k.c.) jak również
dochody z rzeczy na podstawie nawiązanego z osobami trzecimi stosunku
prawnego. Zauważyć też należało, że Sąd Okręgowy poczynił m.in. ustalenie, że
funkcję czynszu pełnił zapis w umowie, że spółka zobowiązała się do zapłaty na
rzecz zlecających połowę uzyskanych dochodów. Tak więc w ocenie Sądu
Najwyższego wywody Sądu odwoławczego w tej mierze są nie tylko przedwczesne,
ale również i dowolne, nierespektujące wymogów art. 7 k.p.k. Również w sposób
dowolny, z rażącym naruszeniem przepisów prawa procesowego, a to art. 7 k.p.k. i
16
art. 457 § 3 k.p.k. została oceniona również kwestia odpowiedzialności karnej
oskarżonych (s. 17-18). Przypisano im dokonanie przestępstwa oszustwa oraz jego
ułatwienie kwalifikowane z art. 286 § 1 k.k. oraz z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 §
1 k.k., którego istotą było to, że w trakcie skupu zboża posługiwano się dowodami
dostaw, które poświadczały nieprawdę co do wagi, okresu dostaw od określonych
producentów „i te okoliczności miały podstawowe znaczenie dla uzyskania dopłat,
gdyż w przypadku skupu interwencyjnego nie chodziło o to by skupić obojętnie
jaką pszenicę od obojętnie kogo i pochodzącą z obojętnie z jakich żniw” (s.36
uzasadnienia Sądu Okręgowego). Przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. jako
charakteryzujące się celem w postaci osiągnięcia korzyści majątkowej należy do
tzw. przestępstw kierunkowych i może być popełnione tylko z zamiarem
bezpośrednim. Natomiast w przypadku formy zjawiskowej pomocnictwa do tego
przestępstwa sprawca może działać również z zamiarem ewentualnym. Skarżący
trafnie podniósł, że oskarżony J. N. był doskonale zorientowany w mechanizmie
skupu zboża, w szczególności wiedział o tym, że spółce I. C. oraz wyżej
wymienionym osobom, nie należały się dopłaty ze skupu zboża, a zawarta umowa
miała na celu obejście zapisu uniemożliwiającego uzyskanie dopłat, jako zaufany
Prezesa spółki prowadził negocjacje z bankiem i Agencją Rynku Rolnego w
zakresie dostaw i skupu zboża, dysponował kontem i w nieograniczony sposób
obracał gotówką zgromadzoną na tym koncie. Ustalenia faktyczne poczynione
przez Sąd Okręgowy zasadnie mogą wskazywać, że wszyscy oskarżeni mieli
świadomość, że spółka I. C. w sposób sprzeczny z zapisami umów skupowała
zboże i w tym celu działali i pomagali innym osobom w dokonaniu przestępstwa
oszustwa na szkodę Skarbu Państwa in concreto reprezentowanego przez Agencję
Rynku Rolnego Oddział Terenowy w O. i Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji w
Warszawie. W podsumowaniu wywodów Sąd Najwyższy stwierdza, że zaskarżony
wyrok zapadł z rażącym mającym istotny wpływ na treść orzeczenia naruszeniem
przepisów prawa karnego procesowego (art. 7 k.p.k. art. 424 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. w
zw. z art. 457 § 3 k.p.k. art. 410 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k.). W związku z tym na
podstawie art. 537 § 1 i 2 k.p.k. należało zaskarżony wyrok uchylić i sprawę
przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu. W dalszym
postępowaniu Sąd ten powinien mieć na uwadze wskazania Sądu Najwyższego w
zakresie oceny materiału dowodowego jak również właściwego sporządzenia
uzasadnienia orzeczenia (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
17