Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 652/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania D. C. i T. T.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: "T." Spółki z o.o. z siedzibą w K. i K. P.
o odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za
zaległości z tytułu nieopłaconych składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego D. C. od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 czerwca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację D. C. i
sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi Apelacyjnemu w […]
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2012 r. Sąd Apelacyjny III Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację ubezpieczonych D. C. i T. T. od wyroku
Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. z dnia 21
czerwca 2011 r., wydanego w sprawie przy udziale zainteresowanych: K. P. i Spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością „T.” z siedzibą w K., którym oddalono odwołania
ubezpieczonych od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 grudnia
2008 r. stwierdzających, że ubezpieczeni są odpowiedzialni za zadłużenie „A.”
Spółki z o.o. z siedzibą w B. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia
społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych powstałe w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka
zarządu Spółki, które wynosi za okres za okres lipiec – wrzesień 2003 i listopad
2003-czerwiec 2004 r. odpowiednio: na ubezpieczenia społeczne kwotę 221.252,94
zł, na ubezpieczenie zdrowotne kwotę 46.740,31 zł, na Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kwotę 18.164,28 zł (pkt I wyroku)
oraz uchylił punkt 2 wyroku Sądu Okręgowego w zakresie zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego (pkt II wyroku).
W sprawie tej ustalono, że ubezpieczeni D. C. i T. T. w okresie od 24
stycznia 2002 r. pełnili funkcję członków zarządu w „A.” Spółki z o.o. z siedzibą w B.
(zwanej dalej Spółką) - do dnia 19 lipca 2004 r., kiedy to uchwałami
nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników Spółki zostali odwołani. Uprawnienia
nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników, na którym powzięto w/w uchwały
wykonywała K. G., która była dyrektorem zarządu jedynego wspólnika spółki
prowadzonej pod firmą „T.” Sp. z o.o. z siedzibą K. Od 2003 r. rozpoczęły się
problemy finansowe Spółki, a od 2004 r. nie składała ona już deklaracji ani zeznań
podatkowych.
Dyrektor Oddziału ZUS wdrożył wobec Spółki egzekucję z jej wierzytelności w
firmie PHU M. z tytułu porozumienia kompensacyjnego nr 8/05/2003 z dnia 17
czerwca 2003 r. Zastosowanym środkiem egzekucyjnym była egzekucja z rachunku
bankowego. Pismem z dnia 19 stycznia 2004 r. Spółka zwróciła się do organu
rentowego o zastosowanie mniej uciążliwego środka w postaci zajęcia jej
wierzytelności do Stoczni G. S.A., N. Budowa-Montaż Maszyn i Urządzeń
Przemysłowych. Spółka nie przedstawiła dokumentów potwierdzających posiadanie
3
wierzytelności w N. Budowa - Montaż Maszyn i Urządzeń Przemysłowych.
Nakazem zapłaty z dnia 23 października 2002 r. Sąd Okręgowy w K. nakazał
Stoczni Gdynia S.A. w G., aby zapłaciła Spółce 68.884,13 zł.
W piśmie z dnia 22 stycznia 2004 r. Spółka złożyła wniosek do ZUS o zajęcie
wierzytelności w kwocie 104.243,93 zł z firmy Stocznia G. S.A. w G. celem spłaty
zadłużenia z tytułu składek, dlatego dyrektor Oddziału ZUS postanowieniem z dnia
22 marca 2004 r. wycofał zawiadomienia o zajęciu rachunku bankowego w ING
Bank Śląski i dokonał zajęcia wierzytelności z tytułu dostaw i usług do Stoczni G.
S.A. Firma ta, pismem z dnia 9 lutego 2004 r. zawiadomiła, że jej zadłużenie wobec
Spółki zostało objęte ugodą restrukturyzacyjną i rozłożone na 24 raty, a w piśmie z
dnia 22 marca 2004 r. wskazała, że kwota wierzytelności Spółki wynosi 87.634,27
zł. Pismem z dnia 16 kwietnia 2004 r. Stocznia G. S.A. poinformowała o zbiegu
egzekucji administracyjnej i sądowej wierzytelności.
W dniu 2 czerwca 2004 r. Spółka złożyła w Sądzie Rejonowym w K. wniosek
o ogłoszenie upadłości likwidacyjnej jej majątku.
W dniu 3 czerwca 2004 r. dyrektor Oddziału ZUS wezwał Spółkę do
przedstawienia wykazu zawierającego wymagalne i nieprzedawnione
wierzytelności przysługujące jej od osób trzecich wraz z dokumentami
potwierdzającymi te wierzytelności, ale nie uzyskał na ten temat żadnych informacji
od Spółki. Wobec zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej na wierzytelności do
Stoczni G. S.A. dyrektor Oddziału ZUS wycofał zawiadomienia o zajęciu tej
wierzytelności i zastosował inny środek egzekucji w postaci zajęcia rachunku
bankowego w G. S.A.
W piśmie G. S.A. z dnia 18 października 2004 r. wskazano, że na rachunku
bankowym wystąpił „zbieg administracyjno-sądowy do tego samego prawa, tj.
egzekucja prowadzona przez Komornika Sądowego Rewiru II przy Sądzie
Rejonowym w B. oraz Naczelnika Urzędu Skarbowego w B. i Dyrektora Oddziału
ZUS”. Komornik Sądowy wycofał się ze zbiegu, a dyrektor Oddziału ZUS przekazał
prowadzenie łącznej egzekucji Naczelnikowi Urzędu Skarbowego, który
postanowieniem z dnia 17 października 2006 r. umorzył postępowanie egzekucyjne
z uwagi na jego bezskuteczność.
4
Postanowieniem z dnia 4 lutego 2005 r. Sąd Rejonowy w K. oddalił wniosek
Spółki o ogłoszenie upadłości z uwagi na to, że jej majątek nie był wystarczający do
zaspokojenia kosztów postępowania upadłościowego.
Postanowieniem dnia 16 maja 2006 r. Sąd Rejonowy w W. dokonał podziału
sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości Spółki przeznaczając środki pieniężne
na pokrycie kosztów egzekucji i należności za pracę. Stanowiący własność Spółki
samochód osobowy marki Seicento z 1999 r. podlegał sprzedaży egzekucyjnej,
mającej zaspokoić częściowo koszty egzekucyjne. Zarówno przysługujące Spółce
prawo użytkowania wieczystego nieruchomości (wpis do księgi wieczystej nr 6567)
położonej w T., gm. D., jak i budynki stanowiące odrębną własność Spółki były
obciążone hipoteką przymusową odpowiednio: w kwocie 71.842,58 zł na rzecz
Agencji Finansowej „F.” Sp. z o.o. z siedzibą w D. w celu zabezpieczenia
zasądzonej należności, w kwocie 285.000 zł na rzecz PPUH „T. – H.” Sp. z o.o. z
siedzibą w R. „celem zabezpieczenia spłaty zasądzonej należności własność na
rzecz Agencji Finansowej ‘F.’ Sp. z o.o. z siedzibą w D. w celu zabezpieczenia
zasądzonej należności”, w kwocie 64.314,70 zł na rzecz Urzędu Skarbowego w B.
celem zabezpieczenia spłaty należności, w kwocie należności głównej 11.454,68 zł
wraz z odsetkami ustawowymi i kosztami postępowania na rzecz Centrum
Zaopatrzenia Budowlanego „H." Sp. z o.o. z siedzibą w J. Ostatecznie hipoteki
zostały wykreślone w 2005 r.
Według stanu na dzień 26 stycznia 2009 r. żadne z postępowań
egzekucyjnych wobec Spółki nie znajdowało się w toku.
Sąd Rejonowy w B., wyrokiem z dnia 16 czerwca 2009 r., I C …/06, z
zasądził solidarnie od pozwanych K. P., T. T. i D. C. na rzecz powodów Centrum
Kapitałowo - Inwestycyjnego „O." Sp. z o.o. w B. kwotę 20.636,06 zł i M. E. w K.
kwotę 52.012,32 zł. Ze sporządzonej w tej sprawie opinii biegłego sądowego ds.
rachunkowości – A. A. wynikało, że przesłanka uzasadniająca złożenie wniosku o
upadłość została wykazana w bilansie uwzględniającym stan na dzień 28 lutego
2003 r. Również biegły sądowy z zakresu finansów - mgr A. D. stwierdziła, że
termin złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie został zachowany. Spółka nie
wykonywała swoich wymagalnych zobowiązań od stycznia 2003 r., wartość
księgowa jej zobowiązań przekraczała wartość majątku na dzień 31 stycznia 2003
5
r., majątek Spółki tylko hipotetycznie mógł wystarczyć na pokrycie kosztów
postępowania upadłościowego pod warunkiem, że majątek trwały nie byłby
obciążony skuteczną hipoteką i zastawami. Wyrokiem z dnia 9 lutego 2010 r., akt IV
Ca …/09, Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację pozwanych od tego wyroku w
zakresie kwestionującym rozstrzygnięcia zawarte jego w pkt 2 i 3, uchylił
zaskarżony wyrok w pkt 1, znosząc w całości postępowanie w sprawie z powództwa
Centrum Kapitałowo-Inwestycyjnego „O.” Sp. z o.o. w B., przekazując sprawę w tym
zakresie do ponownego rozpoznania temu Sądowi, pozostawiając mu
rozstrzygniecie o kosztach postępowania apelacyjnego.
D. C. zeznał, że ostatecznie, po nieudanych próbach naprawy sytuacji
finansowej udziały własne i majątek ruchomy Spółki został sprzedany spółce „T”. W
toku prowadzonych rozmów uzyskano zapewnienie, że zadłużenie Spółki zostanie
uregulowane, a działalność gospodarcza nadal będzie prowadzona po przejęciu
pracowników Spółki i zatrudnieniu nowych. Podał, że w toku egzekucji Spółka
wskazała swoich dłużników, tj. Stocznię G., Hutę K., firmę S., których należności
wystarczyłyby na pokrycie całości zadłużenia wobec ZUS z tytułu składek. Poza
tym do egzekucji zostały przedstawione budynki o wartości 650.000 zł, maszyny i
urządzenia. Zaległość Spółki z tytułu podatku dochodowego została uregulowana
należnym podatkiem VAT.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy oddalił odwołania
ubezpieczonych od zaskarżonych decyzji organu rentowego, uznając, że nie
zachodzą żadne przesłanki z art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja
podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., zwanej dalej
Ordynacją podatkową) wyłączające ich odpowiedzialność za zaległości Spółki z
tytułu składek powstałe czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu
Spółki we wskazanych w zaskarżonych decyzjach wysokościach. W szczególności,
egzekucja prowadzona wobec Spółki okazała się bezskuteczna i nie doprowadziła
„w ostatecznym wyniku” do zaspokojenia należności ZUS.
Po rozpoznaniu apelacji ubezpieczonych, Sąd Apelacyjny podzielił
stanowisko Sądu Okręgowego. Sąd drugiej instancji za nietrafny uznał podniesiony
w apelacji zarzut przedawnienia. Najstarsza zaległość z tytułu składek pochodzi z
lipca 2003 r., zatem decyzje z dnia 22 grudnia 2008 r. zostały wydane w terminie
6
określonym w art. 118 Ordynacji podatkowej. Zgodnie z wykładnią językową tego
przepisu, istotna dla obliczania terminu 5 lat jest data wydania decyzji, nie zaś jej
doręczenia. Sąd Okręgowy wskazał, że egzekucja prowadzona z majątku Spółki
przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w B. zakończyła się postanowieniem z dnia
17 października 2006 r. o umorzeniu egzekucji. Egzekucja sądowa z nieruchomości
doprowadziła do podziału sum uzyskanych z egzekucji i co wynika z postanowienia
Sądu Rejonowego w W. z dnia 16 maja 2006 r. nie zaspokoiła roszczeń wierzycieli,
w tym organu rentowego. W toku czynności egzekucyjnych nie zdołano ustalić
innego majątku dłużnika (Spółki), z którego można by prowadzić skuteczną
egzekucję. Przepis art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, w brzmieniu obowiązującym
w dacie wydania zaskarżonej decyzji, wymagał co najmniej częściowej
bezskuteczności egzekucji jako przesłanki pozytywnej przeniesienia
odpowiedzialności za zobowiązania spółki na członków jej zarządu. Wprawdzie do
wierzyciela należy wykazanie, że pierwsza przesłanka pozytywna
odpowiedzialności z art. 116 tej ustawy została spełniona i egzekucja z całego
majątku spółki jest bezskuteczna, jednak obowiązek ten odnosił się tylko do
składników majątku dłużnika znanych wierzycielowi do końca postępowania
egzekucyjnego
Sąd wskazał, że w apelacji podniesiono, iż nie został poddany egzekucji
majątek w postaci wierzytelności należnych od Stoczni G. Tymczasem, z ustaleń
Sądu Okręgowego wynika, że organ rentowy „dopiero wobec zawiadomienia o
rzeczywistej wysokości wierzytelności od Stoczni G. S.A. pomniejszonej w wyniku
wdrożenia postępowania restrukturyzacyjnego, a nadto wobec zbiegu egzekucji
administracyjnej i sądowej do tej wierzytelności, po bezskutecznym wezwaniu
Spółki do przedstawienia wykazu wymagalnych i nieprzedawnionych wierzytelności
podjął decyzję o zastosowaniu innego środka egzekucyjnego. Okoliczność ta
jednak nie ma zasadniczego znaczenia wobec faktu, że wykazana została
bezskuteczność egzekucji”. Również wyjaśniona została kwestia należności z tytułu
zwrotu podatku VAT. Według opinii biegłej A. D. złożonej w sprawie I C …/06, która
uwzględniła tę kwotę w swoim rozliczeniu, nie zmieniło to konkluzji, iż już w 2003 r.
Spółka trwale zaprzestała spłacania długów, a także, że jej majątek nie wystarczył
na zaspokojenie zadłużenia. Wniosek biegłej, że majątek Spółki hipotetycznie mógł
7
wystarczyć na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, ale pod
warunkiem, że majątek trwały nie byłby obciążony skuteczną hipoteką i zastawami
również nie został w apelacji podważony. Sąd pierwszej instancji wskazał, że
zarówno konta Spółki, jak i majątek w postaci nieruchomości, a także wierzytelności
objęte były egzekucją zarówno administracyjną i sądową, wdrażaną przez wielu
wierzycieli. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w sposób nieulegający wątpliwości
wykazano, że przed wydaniem zaskarżonej decyzji stwierdzona została
bezskuteczność egzekucji wobec Spółki. Skuteczne złożenie wniosku w czerwcu
2004 r. o ogłoszenie upadłości z likwidacją majątku Spółki nie zostało złożone we
„właściwym czasie”, skoro Sąd Rejonowy w K. oddalił ten wniosek na mocy art. 13
ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.), ponieważ majątek Spółki nie
wystarczał nawet na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego.
W skardze kasacyjnej ubezpieczony D. C. zaskarżył wyrok w części
oddalającej jego apelację, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego: 1/
art. 108 w związku z art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej oraz w związku z art. 31 i 32
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez niewłaściwe zastosowanie i
błędną wykładnię polegające na przyjęciu, że organ rentowy „miał przesłanki do
wydania decyzji o odpowiedzialności D. C. za zobowiązania Spółki „A.” Sp. z o.o. z
tytułu zaległości (...) w płatnościach składek (...) tj. że istniała bezskuteczność
egzekucji w stosunku do majątku Spółki, pomimo że ujawniony organowi
rentowemu majątek Spółki nie podlegał egzekucji”, 2/ art. 6 k.c. w związku z art.
116 § 1 Ordynacji podatkowej przez niewłaściwe zastosowanie oraz błędną
wykładnię i przyjęcie, że wystarczy, aby wierzyciel wykazał, iż „egzekucja z
wybiórczo wskazanego majątku Spółki (...) na dzień 17 października 2006 roku jest
bezskuteczna i wystarczające jest subiektywne przekonanie organów o
bezskuteczności egzekucji, aby uznać, że wierzyciel udowodnił istnienie
bezskuteczności egzekucji na dzień wydawania” zaskarżonej decyzji „pomimo, że
organ rentowy mając wiedzę o majątku Spółki tj. wierzytelnościach wobec Stoczni
G. S.A., świadomie prowadził egzekucję jedynie w stosunku do części majątku a
nawet zwolnił uprzednio zajęte wierzytelności, co w konsekwencji świadczy o tym,
że nie zaistniał stan obiektywnej bezskuteczności egzekucji”, 3/ art. 5 k.c. w
8
związku z art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej przez niewłaściwe zastosowanie oraz
błędną wykładnię i „nieuwzględnienie, że „ZUS świadomie zwolnił spod egzekucji
majątek pozwalający na zaspokojenie przynajmniej w znacznej części zobowiązań
„A.” sp. z o.o. i pomimo wiedzy o istnieniu takiego majątku uznał, że egzekucja jest
bezskuteczna i wydał przeciwko D. C. decyzje o odpowiedzialności za
zobowiązania „A. Sp. z o.o. pomimo, iż nie zaistniała obiektywnie przesłanka
bezskuteczności egzekucji, a tylko organ wybiórczo prowadząc egzekucję stwierdził
taką bezskuteczność”, 4/ art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 1025
§
1 pkt 5,7 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie oraz błędną wykładnię i przyjęcie,
że „jeżeli wobec jakiegoś majątku występuje zbieg egzekucji sądowej i
administracyjnej to egzekucja należności publicznoprawnych z takiego majątku jest
bezskuteczna, pomimo że należności publicznoprawne korzystają z pierwszeństwa
zaspokojenia”, 5/ art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 44 k.c. przez
niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię, a w konsekwencji przyjęcie, że
„pomimo zaniechania i zwolnienia spod egzekucji z wierzytelności w stosunku do
Stoczni G. S.A. oraz nadpłaty z tytułu podatku od towarów i usług to jednak
egzekucja była prowadzona w stosunku do całego majątku Spółki „A.” Sp. z o.o. i
była ona bezskuteczna”, 6/ art. 2 i art. 7 Konstytucji w związku z art. 118 Ordynacji
podatkowej przez niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię i przyjęcie, że
„wydanie decyzji konstytutywnej jest równoznaczne z chwilą jej sporządzenia i
oderwane zupełnie od momentu wprowadzenia jej do obrotu prawnego, choćby
przez wysłanie jej stronie a w konsekwencji uznanie, że niezależnie o terminu
faktycznego wydania ‘na zewnątrz’ przez organ decyzji skierowanej do D. C. nie
doszło do uchybienia pięcioletniemu terminowi do wydania tej decyzji w stosunku
do zaległości powstałych w okresie od lipca do grudnia 2003 roku, która to
wykładnia została oderwana od oceny charakteru decyzji o odpowiedzialności osób
trzecich oraz nie została poddana weryfikacji wykładni celowościowej lub
systemowej”, 7/ art. 116 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej przez jego
niezastosowanie i pominięcie „przesłanki egzoneracyjnej w postaci wskazania
przez D. C. mienia Spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości
Spółki w znacznej części, pomimo że w toku procesu ustalono istnienie
wierzytelności Spółki „A.” Sp. z o.o. (...) wobec Stoczni G. S.A. i której to
9
wierzytelności istnienia i wymagalności nie zakwestionowano w toku postępowania
sądowego a nadto brak jest informacji o jej ‘skonsumowaniu’ w toku dotychczas
toczących się postępowań egzekucyjnych, względnie błędnej wykładni polegającej
na przyjęciu, że mienie, którego istnienie jest stwierdzone prawomocnym wyrokiem
sądu o wartości ponad 50% kwoty istniejących zaległości (bez odsetek) nie stanowi
mienia znacznej wartości”.
W skardze podniesiono też zarzut naruszenia przepisów postępowania: 1/
art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. i art. 382 k.p.c. przez „nierozpoznanie
(...) istoty sprawy i pominięcie ustaleń w zakresie istnienia podstaw
odpowiedzialności odwołującego D. C., w szczególności brak wyjaśnienia przez
Sąd Apelacyjny czy na dzień wydawania zaskarżonej decyzji istniał stan
bezskuteczności egzekucji i dlaczego stwierdzona ostała bezskuteczność egzekucji
skoro istniała znaczna wierzytelności wobec Stoczni G. S.A. o której organ w toku
prowadzonej egzekucji i na dzień wydawania decyzji o odpowiedzialności D. C. za
zaległości z tytułu składek (...), miał wiedzę; oraz poprzez nie uchylenie wyroku
Sądu I instancji i nieprzekazanie sprawy do ponownego rozpoznania pomimo tego,
że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy”, 2/ art. 382 k.p.c. w związku z art.
385 k.p.c., art. 386 § 4 k.p.c. oraz art. 381 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. i art.
217 § 2 k.p.c. przez oddalenie apelacji przy jednoczesnym nierozpoznaniu istoty
sprawy „w warunkach pominięcia wniosków dowodowych zgłaszanych przez
odwołującego (...), których dopuszczenie umożliwiłoby ustalenie tak
fundamentalnych kwestii jak ta, jaki był rzeczywisty stan majątku spółki, tj. czy
istniało mienie, z którego należności ZUS mogły zostać zaspokojone, oraz czy
egzekucja w rzeczywistości miała charakter bezskuteczny na dzień wydawania
przez organ zaskarżonej decyzji a w rezultacie czy zachodziły przesłanki do
przypisania mu odpowiedzialności na podstawie art. 116 § 1 ustawy Ordynacja
podatkowa oraz przesłanki egzoneracyjnej w postaci ustalenia mienia, z którego
nadal mogłaby być prowadzona egzekucja umożliwiająca zaspokojenie zaległości
publicznoprawnych w znacznej części”, 3/ art. 382 w związku z art. 328 § 2 k.p.c.
przez sporządzenie uzasadnienia niezawierającego wyjaśnienia podstawy prawnej
wydanego orzeczenia, „co uniemożliwia dokonanie oceny prawidłowości wydanego
orzeczenia, pod kątem czy Sąd Apelacyjny zaniechał zastosowania art. 116 § 1 pkt
10
2 ordynacji podatkowej i wynikającej z tej regulacji przesłanki egzoneracyjnej w
postaci przedstawienia przez odwołującego (...) mienia Spółki, z którego egzekucja
umożliwi zaspokojenie zaległości w znacznej części; czy też Sąd Apelacyjny
dokonał błędnej wykładni art. 116 § 1 pkt 2 ordynacji podatkowej i uznał, że mienie
o wartości przekraczającej w ponad 50% kwoty zaległości Spółki nie stanowi mienia
które w znacznej części pozwala na zaspokojenie zaległości”, które to uchybienia
doprowadziły do błędnego przyjęcia istnienia podstaw do wydania zaskarżonej
decyzji, „tj. że organ dochował terminu wydania decyzji, że istniała bezskuteczność
egzekucji w stosunku majątku Spółki, oraz że odwołujący (...) nie wykazał
przesłanki egzoneracyjnej istnienia mienia, z którego egzekucja umożliwi
zaspokojenia zaległości Spółki w znacznej części”.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano
występowanie w sprawie istotnych zagadnień prawnych: 1/ „czy Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, który rezygnuje dobrowolnie z możliwości prowadzenia
egzekucji ze znanego mu majątku spółki a rezygnację uzasadnia jedynie zbiegiem
egzekucji do tego majątku, może być uznany za wierzyciela, który przeprowadził
bezskuteczną egzekucję w rozumieniu art. 116 § 1 ordynacji podatkowej?”, 2/ „czy
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, przed wydaniem decyzji na podstawie art. 116
Ordynacji podatkowej, ma obowiązek przeprowadzić egzekucję z ujawnionych mu
składników majątku spółki także wówczas, gdy we wcześniejszym okresie, w
ramach postępowania upadłościowego stwierdzony został brak majątku
pozwalającego na prowadzenie postępowania upadłościowego, czy też może tej
egzekucji zaniechać i powołać się na bezskuteczność egzekucji stwierdzoną w
postępowaniu upadłościowym?”, 3/ „według jakich kryteriów należy oceniać, czy
wskazywana przez członka zarządu spółki wierzytelność pozwala na zaspokojenie
zaległości spółki w znacznej części (art. 116 § 1 pkt 2 o.p.) i jaki stosunek wielkości
pomiędzy wysokością wierzytelności i wielkością zaległości spółki pozwala na
przyjęcie, że wierzytelność pozwala na zaspokojenie zaległości spółki w znacznej
części?”, 4/ „czy można uznać za istniejącą w obrocie prawnym i za wywołującą
związanie organu i strony decyzję konstytutywna, która nie została ogłoszona
stronie lub jej doręczona i czy przy braku doręczenia osobie trzeciej decyzji opartej
na art. 116 Ordynacji podatkowej powstaje zobowiązanie podatkowe tej osoby?”.
11
Ponadto skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, ponieważ Sąd
Apelacyjny „co najmniej nie dokonał dostatecznej oceny prawnej ustalonego stanu
faktycznego, nie wyjaśnił podstaw odpowiedzialności skarżącego, w szczególności
nie wyjaśnił dlaczego uznał, że pomimo zwolnienia spod egzekucji, przez Dyrektora
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, znacznego majątku są istniejące nadal
wierzytelności wobec Stoczni G. S.A. uznał, iż egzekucja wobec Spółki jest
bezskuteczna a organ rentowy taką bezskuteczność wykazał”.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w
zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu lub Sądowi równorzędnemu oraz obciążenie organu kosztami
procesu za obie instancje, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm
przepisanych, lub o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego oraz Sądu Okręgowego
w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji oraz obciążenie organu kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa
procesowego, ewentualnie, w przypadku uznania, że podstawa skargi w postaci
naruszenia przepisów postępowania okazała się nieuzasadniona, o uchylenie
zaskarżonego wyroku w części i orzeczenie co do istoty sprawy, tj. zmianę przez
uwzględnienie odwołania w zaskarżonej części i uwolnienie skarżącego od
odpowiedzialności za zobowiązania „A.” Spółki z o.o. z tytułu zaległości
składkowych za miesiące od lipca 2003 r. do czerwca 2004 r., a także o zasądzenie
od organu na rzecz skarżącego kosztów postępowania wywołanego wniesieniem
skargi kasacyjnej, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest częściowa uzasadniona, chociaż Sąd Najwyższy nie
podzielił jej wszystkich podstaw i zarzutów.
Bezpodstawne okazały się zarzuty naruszenia art. 2 i 7 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej w związku z art. 118 Ordynacji podatkowej już dlatego, że
decyzja wydana w stosunku do skarżącego o obarczeniu go odpowiedzialnością
subsydiarną za zaległości składkowe spółki z o.o. z dnia 22 grudnia 2008 r. została
12
skutecznie odebrana (pokwitowana) przez jego syna K. w dniu 28 grudnia 2008 r.
(w aktach ZUS). W konsekwencji od końca 2003 r. do wymienionych dni wydania
oraz doręczenia zaskarżonej decyzji powstałe w okresie od lipca 2003 r. do
czerwca 2004 r. zaległości składkowe nie uległy 5-letniemu przedawnieniu, licząc
od końca roku kalendarzowego 2008 r., w którym decyzja ta była wydana i została
doręczona (art. 118 Ordynacji podatkowej w związku z art. 24 ust. 5d ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych).
Ze względu na związanie podstawami i granicami kasacyjnego zaskarżenia
Sąd Najwyższy pozbawiony był procesowych możliwości rozeznania zarzutu,
jakoby organ ubezpieczeń społecznych zwolnił uprzednio zajęte wierzytelności z
„tytułu nadpłaty podatku od towarów i usług”, ponieważ w skardze kasacyjnej
zabrakło skonkretyzowania oraz uzasadnienia tego zarzutu, a Sąd Najwyższy nie
ma obowiązku ani procesowych możliwości domyślania się lub poszukiwania za
skarżącego tych okoliczności.
Natomiast usprawiedliwiony okazał się zarzut braku należytej oceny
odstąpienia przez organu ubezpieczeń społecznych od egzekucji ze wskazanego
majątku Spółki w postaci zasądzonych na jej rzecz prawomocnym wyrokiem
sądowym wierzytelności wobec Stoczni G. S.A. w kwocie 87.634,27 zł, przy
ówczesnej kwocie zadłużenia z tytułu jej zaległości składkowych - 104.243,93 zł.
Obie te wielkości podał skarżący, który wyliczył „prewencyjną” możliwość
zaspokojenia zadłużenia składkowego na około 84%. Taka wartość procentowa z
pewnością mogła wskazywać na możliwość zaspokojenia zaległości składkowych w
znacznej części, o której mowa w art. 116 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej,
jakkolwiek trudno abstrakcyjnie lub procentowo określić normatywną wielkość owej
„znacznej części”, której egzekucja w istotny sposób powinna stwarzać szanse
zmniejszenia zadłużenia składkowego.
W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd drugiej instancji co najmniej
przedwcześnie i z naruszeniem proceduralnych podstaw skargi kasacyjnej uznał,
że „wobec zawiadomienia o rzeczywistej wysokości wierzytelności od Stocznia G.
S.A. pomniejszonej w wyniku wdrożenia postępowania restrukturyzacyjnego, a
nadto wobec zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej do wierzytelności po
bezskutecznym wezwaniu spółki „A.” do przedstawienia wymagalnych i
13
nieprzedawnionych wierzytelności podjął decyzję o zastosowania innego środka
egzekucyjnego”. W tym zakresie Sąd Najwyższy nie podzielił konstatacji Sądu
drugiej instancji, że „okoliczność ta jednak nie ma znaczenia w niniejszej sprawie
wobec faktu, że wykazana została bezskuteczność egzekucji”, ponieważ bez
precyzyjnego wyjaśnienia okoliczności odstąpienia Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych od egzekucji zaległości składkowych ze wskazanego mu mienia
(prawomocnie zasądzonej wierzytelności) dłużnej Spółki, które umożliwiało
prewencyjne odzyskanie znacznej części tych zaległości, organ ten nie może być
uznany za wierzyciela, który wykazał przesłankę bezskuteczności egzekucji takiej
istotnej części zaległych składek w rozumieniu art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej.
W szczególności zbieg wymienionych egzekucji nie uzasadnia zaniechania
prowadzenia egzekucji, już dlatego, że w takich przypadkach organ egzekucyjny
prowadzi obie egzekucje (por. art. 12 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji, jednolity tekst: Dz.U. z 2012 r., poz.
1015 ze zm.).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy podzielił w tej części
proceduralne i materialnoprawne zarzuty kasacyjne, orzekając jak w sentencji (art.
39815
k.p.c.).