Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 256/12
POSTANOWIENIE
Dnia 16 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
Protokolant Hanna Kamińska
w sprawie z wniosku K. K.
przy uczestnictwie G. G., A. U., D. P.
i S. D.
o dział spadku,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 16 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w O.
z dnia 30 listopada 2011 r.,
1) uchyla zaskarżone postanowienie w punkcie III (trzecim)
i zmienia je w ten sposób, że zmienia punkt IV (czwarty)
postanowienia Sądu Rejonowego w M. nadając mu następującą
treść: "IV zasądzić od wnioskodawczyni K. K. na rzecz
uczestniczki G. G. tytułem spłaty kwotę 151.146,84,- (sto
pięćdziesiąt jeden tysięcy sto czterdzieści sześć 84/100)
2
złotych, płatną w dziewięciu ratach, pierwsza w kwocie
30.229,37,- (trzydzieści tysięcy dwieście dwadzieścia dziewięć
37/100) złotych w terminie do dnia 31 grudnia 2013 roku i
pozostałych osiem rat w kwotach po 15.114,68,- (piętnaście
tysięcy sto czternaście 68/100) złotych płatne do dnia 31
grudnia każdego następnego roku, z ustawowymi odsetkami w
razie opóźnienia płatności którejkolwiek z rat", a w pozostałym
zakresie apelację oddala;
2) oddala skargę kasacyjną w pozostałej części;
3) orzeka, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania
kasacyjnego związane ze swoim udziałem w sprawie.
Uzasadnienie
3
Sąd Rejonowy w M. postanowieniem częściowym w sprawie o dział spadku
zniósł współwłasność nieruchomości rolnej zabudowanej położonej w M. o
powierzchni 11,77 ha w ten sposób, że działki gruntu oznaczone numerami
geodezyjnymi numer 236, 335, 337/1, 342, 343, 344, 345, 346 i 376 o łącznej
wartości 525.500 zł przyznał na wyłączną własność wnioskodawczyni, zaś działki
oznaczone numerami 374, 448/3 i 447/4 przyznał na współwłasność uczestnikom
A. U., D. P. i S. D. po 1/3 części, zasądził od wnioskodawczyni na rzecz tych
uczestników solidarnie tytułem dopłaty kwotę 19.638,83 zł płatną w terminie roku od
daty uprawomocnienia się postanowienia oraz na rzecz uczestniczki G. G. tytułem
spłaty kwotę 226.720,26 zł płatną w dziesięciu ratach rocznych.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w O. zmienił postanowienie
Sądu Rejonowego w M. w punkcie I w ten sposób, że nieruchomości oznaczone
numerami 236, 335, 337/1, 342, 343, 344, 345, 346, 376 i 447/4 przyznał na
wyłączną własność wnioskodawczyni, zaś nieruchomości oznaczone numerami
geodezyjnym 374 i 448/3 przyznał na współwłasność po 1/3 części uczestnikom
postępowania A. U., D. P. i S. D., uchylił je w punkcie III zasądzającym na rzecz
tych uczestników dopłatę, oddalił apelację wnioskodawczyni w pozostałej części
oraz rozstrzygnął o kosztach procesu.
Sądy obu instancji ustaliły, że wnioskodawczyni oraz uczestnicy
postępowania są spadkobiercami B. i M. małżonków D. W skład spadku wchodzi
zabudowana nieruchomość rolna o pow. 11,77 ha, dla której prowadzona jest
księga wieczysta Kw Nr […]. Gospodarstwo to od 1978 r. prowadzi
wnioskodawczyni wraz z mężem użytkując je rolniczo i osiąga przeciętny roczny
dochód 15.856 zł – obecnie mieszka na nieruchomości sąsiedniej. Utrzymuje się z
dochodów z gospodarstwa, jej mąż otrzymuje emeryturę w kwocie 1300 zł
miesięcznie i oboje chorują cierpiąc na nadciśnienie tętnicze. Uczestniczka G. G.
mieszka w Niemczech, cierpi na stwardnienie rozsiane, ma problemy z
poruszaniem się i utrzymuje się z renty męża. Wartość całej nieruchomości wynosi
620.000 zł, a wartość nakładów dokonanych przez wnioskodawczynię 9500 zł. Z
opinii biegłego wynika, że z uwagi na wielkość gospodarstwa powinno mieć ono
4
jednego właściciela, a jeżeli jego podział jest konieczny, to należy oddzielać działki
położone najdalej, bowiem nie jest możliwe oddzielenie działek sąsiadujących.
Sąd Okręgowy podzielił ustalony stan faktyczny w zakresie majątku
spadkowego podlegającego podziałowi i kręgu uprawnionych spadkobierców.
Wskazał, że dla ustalenia wartości majątku spadkowego decydujące znaczenie ma
charakter gruntów – czy są to grunty rolne, czy też inne jest ich przeznaczenie.
W księdze wieczystej nieruchomość jest opisana jako rolna zabudowana. Grunty
nie stanowią zwartego kompleksu i położone są we wsi M., w atrakcyjnej, pod
względem mieszkaniowym, części gminy. Działka siedliskowa otoczona jest
terenami zabudowanymi budynkami mieszkalnymi jednorodzinnymi, działkami
siedliskowymi i torowiskiem oraz ma zabezpieczone połączenie komunikacyjne.
Na tym terenie nie ma obowiązującego planu zagospodarowania przestrzennego.
W studium kierunków i uwarunkowań przestrzennego rozwoju gminy M. pięć
działek znajduje się na terenie przeznaczonym pod zabudowę mieszkaniową,
usługi i działalność gospodarczą, pięć działek na terenach przeznaczonych na
produkcję rolną i dwie działki na terenach o funkcji rolniczej, turystycznej i leśnej.
W ocenie Sądu Okręgowego możliwy jest podział nieruchomości, bo jej
usytuowanie na terenie cieszącym się dużym zainteresowaniem nabywców,
w niewielkiej odległości od M. nie pozwala na traktowanie jej w całości jako
gospodarstwa rolnego z konsekwencjami w zakresie wyceny. Ponadto żaden ze
spadkobierców nie wiąże swojej przyszłości z prowadzeniem tego gospodarstwa.
Wskazał, że wnioskodawczyni w istocie nie sprzeciwiała się ostatecznemu
wnioskowi uczestników o przyznanie im działek numer 374 i 448/3 o wartości
130.011 zł równoważnej ich udziałowi i w konsekwencji przyznał je uczestnikom
mając na uwadze, iż pozostała część gospodarstwa może nadal utrzymywać
produkcję rolną. Zważywszy na opinie biegłych odnośnie do wartości
nieruchomości oraz wielkość udziału w spadku Sąd Okręgowy stwierdził,
że zasądzona na rzecz G. G. spłata jest właściwa. Opinie te uznał za wiarygodne,
bowiem wprawdzie wskazują odmienne wartości nieruchomości, to w istocie nie są
sprzeczne – pierwsza zakłada, że cała nieruchomość stanowi gospodarstwo rolne,
a druga uwzględnia nowe uwarunkowania i perspektywy. Wskazał także, iż
podstawą ustalenia wartości spadku nie mogą być nowe ceny stosowane przez
5
Agencję Nieruchomości Rolnych, bo taką podstawę stanowią ceny rynkowe w
wolnym obrocie.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni zaskarżyła powyższe postanowienie
w punkcie pierwszym, trzecim i czwartym i wniosła o jego uchylenie w zaskarżonej
części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzuciła naruszenie prawa
materialnego: - art. 461
w zw. z art. 553
k.c. przez ich niezastosowanie i oparcie się
przy ocenie charakteru przeznaczenia nieruchomości tylko na studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy M. i nie
uwzględnienie ich rolnego charakteru; - art. 216 § 2 k.c. w zw. z art. 214 § 1 i 4 k.c.
w zw. z art. 1070 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. w zw. z art. 213 k.c. przez
niezastosowanie i nie obniżenie wysokości spłat należnych uczestniczce do kwoty
100.000 zł, ewentualnie nie zarządzenie sprzedaży gospodarstwa; - art. 9 ust. 1 i 5
w zw. z art. 4 ust. 1 i 2 pkt 2 w zw. z art. 14 ust. 8 ustawy z dnia 27 marca 2003 r.
o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 ze zm.;
dalej ustawa o planowaniu) oraz art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo
Geodezyjne i Kartograficzne (Dz. U. z 2010 r., Nr 193, poz. 1287; dalej ustawa
Prawo geodezyjne) przez niezasadne przyznanie prymatu studium uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy podczas ustalania
charakteru prawnego nieruchomości z konsekwencjami w zakresie wyceny; - art.
92 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.
U. nr 115, poz. 741 ze zm.; dalej u.g.n.) poprzez niezastosowanie tego przepisu
odsyłającego w kwestii określenia charakteru prawnego do ewidencji gruntów oraz
– art. 7 Konstytucji RP w zw. z art. 87 ust. 1 i 2 Konstytucji RP poprzez pominięcie
przepisów prawnych przy określaniu charakteru prawnego nieruchomości, które
powinny znaleźć zastosowanie oraz wyjście poza granice prawa i oparcie się na
studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, który jako
akt wewnętrznie wiążący nie może wpływać na ocenę prawną nieruchomości.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzuciła naruszenie przepisów
prawa procesowego, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy: - art. 316 §
1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c.,
6
art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 176 Konstytucji RP, - art.
278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., - art. 244 § 1
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.; - art. 328 § 2 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c.- art. 619 § 1
k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c., - art. 619 § 1 i 2 k.p.c. w zw.
z art. 684 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c., - art. 619 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 684
k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. w zw. z art. 625 k.p.c., - art. 684 k.p.c. i art. 233 § 1
k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.,
oraz – art. 520 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Mimo zgłoszenia licznych zarzutów naruszenia przepisów postępowania,
wobec ich ścisłego powiązania z przedmiotem zarzutów naruszenia prawa
materialnego, w pierwszej kolejności należy się odnieść do zarzutów podniesionych
w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
Zarzuty naruszenia art. 461
k.c. w zw. z art. 553
k.c., art. 9 ust. 1 i 5 w zw.
z art. 4 ust. 1 i 2 pkt 2 zw. z art. 14 ust. 8 ustawy o planowaniu, art. 21 ust. 1
ustawy Prawo Geodezyjne, art. 92 ust. 1 i 2 u.g.n. oraz art. 7 Konstytucji RP w zw.
z art. 87 ust. 1 i 2 Konstytucji RP zmierzają do zakwestionowania przyjętej oceny
prawnej charakteru nieruchomości podlegającej podziałowi w oparciu o studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy M.
Przedmiotem działu spadku jest gospodarstwo rolne, które w ewidencji
gruntów jest określone – w stosunku do poszczególnych działek ewidencyjnych –
jako grunt rolny. Niewątpliwie zatem, w świetle definicji zawartych w art. 461
k.c.
i art. 553
k.c., nieruchomość ta jest nieruchomością rolną (gruntem rolnym)
i gospodarstwem rolnym. Dział spadku tego gospodarstwa podlega zatem
zasadom określonym w art. 212 – 216 k.c. w zw. z art. 1070 k.c. oraz art. 680 – 689
k.p.c. i odpowiednio przepisom kodeksu postępowania cywilnego o zniesieniu
współwłasności. Oznacza to stosowanie przepisów o dziale i zniesieniu
współwłasności gospodarstwa rolnego, odnośnie do zasad przyznawania
gospodarstwa jednemu ze spadkobierców lub jego podziału pomiędzy kilku z nich
oraz co do zasad ustalania wysokości spłat lub dopłat. Wymienione wyżej zarzuty
7
związane są z zakwestionowaniem przez wnioskodawczynię ustalonej wartości
nieruchomości wskutek przyjęcia wartości niektórych działek według cen
nieruchomości położonych na terenach zabudowanych, a nie cen właściwych dla
gruntu rolnego.
Artykuł 684 k.p.c. stanowi, że skład i wartość spadku podlegającego
podziałowi ustala sąd, natomiast brak jest unormowań zawierających zasady
ustalania tej wartości, również w odniesieniu do wartości nieruchomości.
Zgodnie natomiast z art. 149 u.g.n. (Dział IV Wycena nieruchomości) przepisy
rozdziału 1 p.t. „Określanie wartości nieruchomości” stosuje się do wszystkich
nieruchomości, bez względu na ich rodzaj, położenie i przeznaczenie, a także bez
względu na podmiot własności i cel wyceny, z wyłączeniem określania wartości
nieruchomości jedynie w związku z realizacją ustawy o scalaniu i wymianie
gruntów. Zagadnienie zakresu stosowania art. 149 u.g.n. w postępowaniach
sądowych było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który wskazał, że
zasada wyrażona w tym przepisie dotyczy wszystkich nieruchomości będących
przedmiotem postępowań sądowych, jeżeli wymagane jest określenie wartości
nieruchomości, w tym postępowań o podział majątku wspólnego, zniesienie
współwłasności i dział spadku (postanowienie z dnia 20 maja 2010 r., V CSK 13/10,
OSNIC 2011, nr 1, poz. 9, wyrok z dnia 7 października 2005 r., IV CKN 106/05,
OSNC 2006, nr 7-8, poz. 128). Podkreślił ponadto, że stosownie do treści art. 240
ust. 2 u.g.n. także w postępowaniu sądowym szacowania nieruchomości powinien
dokonać rzeczoznawca majątkowy, zgodnie z przepisami rozdziału 1, działu IV
u.g.n. W świetle zatem zarówno art. 240 jak i art. 7 u.g.n. czynności biegłego
w postępowaniu sądowym może wykonywać wyłącznie rzeczoznawca, który
uzyskał licencję w trybie przepisów tej ustawy. Rzeczoznawca jest obowiązany
do stosowania zasad wyceny określonych w omawianych przepisach rozdziału 1,
a art. 154 ust. 1 daje mu prawo wyboru właściwego podejścia oraz metody
i techniki szacowania nieruchomości. Przepis ten nakazuje rzeczoznawcy
uwzględnienie w szczególności celu wyceny, rodzaju i położenia nieruchomości,
przeznaczenia w planie miejscowym, jej stanu oraz dostępnych danych o cenach,
dochodach i cechach nieruchomości podobnych. Art. 154 ustęp drugi i trzeci określa
odstępstwa od obowiązku ustalenia przeznaczenia nieruchomości na podstawie
8
planu miejscowego stanowiąc, że w przypadku jego braku przeznaczenie
nieruchomości ustala się na podstawie studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy lub decyzji o warunkach zabudowy
i zagospodarowania terenu, a w ich braku uwzględnia się faktyczny sposób
użytkowania nieruchomości.
W konsekwencji powyższych rozwiązań ustawowych ocena charakteru
prawnego nieruchomości podlegającej działowi spadku w celu ustalenia, czy
w rozumieniu art. 461
k.c. i art. 553
k.c. stanowi ona nieruchomość rolną
(gospodarstwo rolne), do której działu będą miały zastosowanie przepisy kodeksu
cywilnego i kodeksu postępowania cywilnego dotyczące gospodarstw rolnych,
dokonywana będzie w oparciu o plan zagospodarowania przestrzennego, a w jego
braku kataster (art. 92 ust. 1 i 2 u.g.n.) - do czasu przekształcenia ewidencji gruntów
i budynków w kataster nieruchomości przez pojęcie katastru należy rozumieć
ewidencję gruntów (art. 53 a ustawy prawo geodezyjne). Taki również pogląd wyraził
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 9 października 2004 r., III CZP 61/04, Biul. SN
2004/10/08. Prok. i Pr. – wkł. 2005/4/39. Nie ulega bowiem wątpliwości, że zgodnie
z art. 9 ust. 5 ustawy o planowaniu studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy nie ma charakteru prawa miejscowego,
jego postanowienia mają charakter nienormatywny, są kierowane do ośrodków
gminy i bezpośrednio nie kształtują sytuacji podmiotów spoza administracji publicznej
(wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 listopada
2000 r., II SA 2437/99, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach
z dnia 3 listopada 2011 r., II SA/Ke 578/11 – niepubl.). Powyższe stwierdzenie ma
jednak znaczenie przy ocenie przesłanek działu spadku oraz zasad postępowania
w toku procesu, natomiast nie odnosi się do reguł ustalania wartości nieruchomości
stanowiącej przedmiot postępowania o dział spadku. W tym zakresie obowiązują
zasady wyceny przytoczone wyżej, a ustalone w przepisach ustawy o gospodarce
nieruchomościami. Mimo zatem określenia w ewidencji gruntów nieruchomości
jako rolnej, w toku wyceny jej przeznaczenie dla potrzeb określenia wartości
nieruchomości może zostać ustalone odmiennie w braku planu miejscowego,
w zależności od przeznaczenia w studium uwarunkowań, decyzji o warunkach
zabudowy i zagospodarowania terenu lub faktycznego użytkowania.
9
Bezsporne jest, że w Gminie M. nie ma miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego, natomiast uchwałą Rady Gminy zostało
zatwierdzone studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania. Nie ma zatem
podstaw, by uwzględnić wyżej wskazane zarzuty, skoro stanowiło ono podstawę
wyceny nieruchomości, a nie zostało wykazane, by w dacie orzekania Sądu
Okręgowego istniała inna, wymieniona w art. 154 ust. 1 u.g.n., wyprzedzająca
studium uwarunkowań, podstawa ustalenia przeznaczenia części nieruchomości dla
celu określenia jej wartości.
Wobec powyższego nie są zasadne zarzuty naruszenia prawa procesowego –
art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 684
k.p.c. w zw. z art. 619 § 1 k.p.c., art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c., art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2
k.p.c., art. 619 § 1 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. i art. 684 k.p.c.
i art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c. Dodać jedynie należy, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu
Najwyższego, zakaz oparcia skargi na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub
dowodów, określony w art. 3983
§ 3 k.p.c., oznacza niedopuszczalność powoływania
się przez skarżącego na wadliwość wyroku sądu drugiej instancji polegającą na
ustaleniu faktów lub niewłaściwie przeprowadzonej ocenie dowodów. Również art.
39813
§ 2 in fine stwierdza, że Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (wyroki z dnia 5 września 2008 r.,
I CSK 117/08, II UK 19/09 z dnia 24 września 2009 r., z dnia 25 czerwca 2008 r., II UK
327/07 niepubl.). Czyni to niedopuszczalny także zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. w części,
w jakiej odnosi się do oceny wiarygodności i mocy dowodowej okoliczności w postaci
cen nieruchomości rolnych stosowanych przez Agencję Nieruchomości Rolnych.
Brak jest również podstaw do podzielenia zasadności zarzutów naruszenia
art. 619 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. oraz naruszenia
tych artykułów w związku z art. 625 k.p.c., zmierzających do zakwestionowania
prawidłowości rozstrzygnięcia w zakresie dokonania podziału gospodarstwa rolnego
pomiędzy wnioskodawczynię a uczestników U., P. i D. Wbrew twierdzeniu
skarżącego podziałowi podlegała nieruchomość rolna stanowiąca gospodarstwo
10
rolne, bowiem odmienne przeznaczenie niektórych działek było przyjęte prawidłowo
wyłącznie w celu dokonania ustalenia wartości nieruchomości. Nie jest również trafny
argument o wykluczeniu możliwości podziału przez biegłego, ponieważ stwierdził on,
że z wymienionych w opinii przyczyn, co do zasady, gospodarstwo powinno pozostać
przy jednym ze spadkobierców, ale nie wyłączył możliwości podziału stwierdzając
jedynie, że oddzielić należy w takim wypadku działki położone najdalej, żeby została
zachowana substancja gospodarstwa umożliwiająca jego prowadzenie zgodnie z
przeznaczeniem. Podział przez przyznanie uczestnikom działek odpowiadających ich
udziałom odpowiada tym kryteriom, co czyni również niezasadnym zarzut naruszenia
art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 176 Konstytucji RP.
Słusznie natomiast podnosi skarżący zarzut naruszenia art. 212 § 2 k.c.
w zw. z art. 214 § 1 i 4 k.c. w zw. z art. 1070 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. w zw.
z art. 213 k.c. i łączący się z tym zarzut naruszenia przepisów postępowania -
art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 684
k.p.c. w części dotyczącej braku motywów w przedmiocie wysokości
spłaty na rzecz uczestniczki G. Sąd Okręgowy istotnie nie odniósł się
do zarzutu naruszenia art. 216 § 1 k.p.c., mimo że ustalenia dokonane
przed Sądem pierwszej instancji i zaaprobowane przez Sąd odwoławczy
dawały podstawę do jego oceny. Stwierdzenia, że wysokość ustalonej
spłaty uważa on za prawidłową, nie można bowiem uznać za
wystarczające w świetle wymogów art. 328 § 2 k.p.c. stosowanego
odpowiednio w postępowaniu apelacyjnym. Ustalenia jednakże poczynione
przez Sądy obu instancji dają podstawę do merytorycznej kontroli kasacyjnej
w zakresie prawidłowości rozstrzygnięcia co do spłaty przyznanej na rzecz
uczestniczki G. w świetle przesłanek określonych w art. 216 k.c. Przepis § 2 w
wypadku braku porozumienia spadkobierców co do wysokości spłat,
zezwala sądowi dokonującemu działu spadku na ich obniżenie, przy czym
rozważeniu podlegają przesłanki dotyczące cech gospodarstwa - jego typu,
wielkości i stanu oraz przesłanki dotyczące osób zobowiązanych i uprawnionych
do spłat – ich sytuacja osobista i majątkowa. Z dokonanych ustaleń wynika,
że przedmiotowe gospodarstwo nie jest gospodarstwem dużym ani
gospodarstwem specjalistycznym i przynosi niewielki dochód w kwocie około
11
15.000 zł rocznie. Uczestniczka G. jest osobą w podeszłym wieku, schorowaną
(stwardnienie rozsiane), mającą problemy z poruszaniem się i utrzymującą się z
renty męża. Wnioskodawczyni oprócz przedmiotowej nieruchomości posiada we
wspólności ustawowej małżeńskiej drugą nieruchomość, utrzymuje się z dochodów
z gospodarstwa rolnego, jej mąż otrzymuje emeryturę w kwocie 1300 zł
miesięcznie i oboje cierpią na nadciśnienie tętnicze. Nie może umknąć uwadze, że
wyłącznie wnioskodawczyni od czterdziestu lat podejmuje starania o utrzymanie
gospodarstwa, ale również od tego czasu korzysta z dochodów z wyłączeniem
pozostałych spadkobierców. Zważywszy na sytuację majątkową i osobistą
wnioskodawczyni oraz charakter gospodarstwa i dochód, jaki przynosi uznać
należy, że zachodzą podstawy do obniżenia spłat. Trzeba mieć jednak na uwadze
również sytuację osobistą G. G. oraz fakt, że obniżenie spłat nie może prowadzić
do wyzucia uczestniczki z jej własności, lub pozbawienia jej realnej wartości tej
własności zwłaszcza, że wnioskodawczyni powinna się liczyć z obowiązkiem
rozliczenia z pozostałymi współwłaścicielami. W ocenie Sądu Najwyższego
właściwe jest obniżenie należnej uczestniczce spłaty o 1/3 tj. do kwoty 151.146,84
zł i rozłożenie jej na dziewięć rocznych rat, celem umożliwienia wnioskodawczyni
wywiązania się z tego obowiązku.
Zważywszy na powyższe orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 398
art. 39816
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zakresie punktu pierwszego sentencji
oraz na podstawie art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w odniesieniu
do punktu drugiego, o kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygając zgodnie
z art. 520 § 1 k.p.c.