Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 732/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z wniosku F. P.
przy uczestnictwie M. P. – G., B. P., W. P. i K. T.
o uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego w T.
z dnia 21 grudnia 1982 r. w sprawie …715/82
o stwierdzenie nabycia spadku po A. K.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 czerwca 2013 r.,
dwóch skarg kasacyjnych: wnioskodawcy i uczestniczki postępowania K. T. oraz
uczestnika postępowania W. P.
od postanowienia Sądu Okręgowego w T.
z dnia 30 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Rejonowego w T. z dnia 13 czerwca 2011 r. sygn. akt
[…] i odrzuca wniosek;
oddala wniosek M. P. – G. o zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy w T. postanowieniem z dnia 13 czerwca 2011 r. oddalił
wniosek F. P. o zmianę postanowienia Sądu Rejonowego w T. z dnia 21 grudnia
1982 r. (…715/82), stwierdzającego, że spadek po A. K. zmarłej dnia 14
października 1982 r., na podstawie testamentu notarialnego z dnia 21 czerwca
1982 r. nabyła wnuczka M. P. (obecnie M. P.- G.).
Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawczyni w powołanym wyżej testamencie
notarialnym oświadczyła, że do całości spadku powołuje wnuczkę M. P. W sprawie
spadkowej …715/82 uczestniczyli spadkobiercy ustawowi, którzy nie kwestionowali
ważności testamentu. Po zakończeniu tej sprawy M. P. – G. otrzymała, jako
spadkobierczyni po A. K., odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość
położoną w T., które podzieliła między spadkobierców ustawowych F. P., W. P., B.
P. i K. T. Z wniosku F. P. toczyło się w 1999 r. postępowanie o stwierdzenie
nabycia spadku po F. P. zmarłym dnia 26 listopada 1946 r. i ponownie po A. K. z
udziałem pozostałych żyjących dzieci spadkodawców W. P., B. P., K. T. Na
rozprawie w dniu 14 lipca 1999 r. W. P. złożył zapewnienie spadkowe, że A. K. nie
pozostawiła testamentu. Postanowieniem z dnia 14 lipca 1999 r. (…918/99) Sąd
Rejonowy w T. stwierdził nabycie spadku po F. P. i A. K., po której spadek na
podstawie ustawy nabyły dzieci F. P., W. P., B. P. i K. T. po ¼ części każde z nich.
M. P. – G. nie brała udziału w tym postępowaniu i nie była o nim poinformowana.
K. T. zwróciła się w dniu 16 kwietnia 2002 r. do Prezydenta Miasta T. o wszczęcie
postępowania o stwierdzenie nieważności orzeczenia Wojewody […] z dnia 20
kwietnia 1950 r. o wywłaszczeniu nieruchomości położonej w T. przy ul. K. 1
stanowiącej wcześniej własność A. K. Decyzją Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i
Rozwoju Miast z dnia 31 października 2002 r. stwierdzono, że orzeczenie o
wywłaszczeniu zostało wydane z naruszeniem prawa. W 1999 r. spadkobiercy
ustawowi wystąpili na podstawie postanowienia z dnia 14 lipca 1999 r. z wnioskiem
o odszkodowanie z tytułu szkody poniesionej na skutek wydania decyzji o
wywłaszczeniu. Decyzją z dnia 3 lutego 2004 Minister Infrastruktury odmówił
przyznania odszkodowania. Decyzją z dnia 25 października 2007 r. Minister
Budownictwa odmówił stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 3 lutego 2004 r.
Decyzją z dnia 5 marca 2008 r. Minister Infrastruktury utrzymał w mocy decyzję
3
Ministra Budownictwa z dnia 25 października 2007 r. W dniu 1 kwietnia 2008 r. K.
T. wystąpiła do Sądu Okręgowego w B. z powództwem o zapłatę przeciwko
Skarbowi Państwa z tytułu wywłaszczenia przedmiotowej nieruchomości, podając
że jest spadkobierczynią po niej na podstawie postanowienia z dnia 14 lipca 1999 r.
Oceniając żądanie zmiany postanowienia spadkowego Sądu Rejonowego
w T. z dnia 21 grudnia 1982 r., które oparte zostało na podstawie z art. 679 § 1
k.c., Sąd Rejonowy wskazał, że art. 948 k.c. dotyczy sytuacji, gdy dyspozycje
testamentu są niewystarczająco sprecyzowane, niejasne i służy usunięciu tych
niejasności. Niedopuszczalne jest natomiast uzupełnienie testamentu w drodze
wykładni, dodanie nowych rozrządzeń nie dokonanych przez spadkodawcę.
Interpretacja testamentu może więc dotyczyć tylko treści zawartej w testamencie.
Testament A. K. wyrażający wolę spadkodawczyni, aby spadek w całości przypadł
jej wnuczce M. P. – G., uznał Sąd Rejonowy za jasny i niewymagający interpretacji.
Nie zmienia tego fakt, że jak podała wnioskodawczyni we wniosku o stwierdzenie
nabycia spadku po A. K. z 1982 r., w jego skład wchodzi lokal mieszkalny i rzeczy
osobiste spadkodawczyni. Nie ma też znaczenia dla jego treści stan świadomości
obecnego wnioskodawcy i jego rodzeństwa co do składu spadku objętego
testamentem. Sąd Rejonowy nie podzielił stanowiska wnioskodawcy i uczestników,
że dopiero aktywność M. P. – G. w sprawie o odszkodowanie dała podstawę do
wystąpienia z obecnym wnioskiem. Uwzględniając twierdzenia, na których został
oparty wniosek o zmianę postanowienia spadkowego Sąd Rejonowy stwierdził, że
powinien on zostać zgłoszony, zaraz po zmianie ustroju społeczno - politycznego
albo w 1999 r., gdy uczestnicy wnieśli ponowne sprawę o stwierdzenie nabycia
spadku po matce, a przy najbardziej korzystnej dla wnioskodawcy interpretacji
najpóźniej w dniu 3 lutego 2004 r., kiedy to Minister Infrastruktury odmówił
spadkobiercom ustawowym odszkodowania z wywłaszczoną nieruchomość
stanowiącą uprzednio własność spadkodawczyni. Wszystkie czynności związane
ze złożeniem ponownego wniosku o stwierdzenie spadku po A. K. i F. P. w 1999 r.
były bowiem podejmowane w celu uregulowania kwestii własności przedmiotowej
nieruchomości, co zgodnie zeznali wnioskodawca i uczestnicy.
Postanowienie Sądu Rejonowego zaskarżył apelacją wnioskodawca
w oparciu o zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i art. 948 k.c. Wnosił o zmianę
4
postanowienia, uwzględnienie wniosku przez stwierdzenie, że spadek nabyli
wnioskodawca i uczestnicy po ¼ z wyjątkiem prawa do lokalu mieszkalnego, które
w drodze zapis nabyła wnuczka M. P. –G. lub jego uchylenie.
Sąd Okręgowy w T., który oddalił apelację postanowieniem z dnia
30 listopada 2011 r., podzielił ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego oraz
dokonaną przez ten Sąd ich ocenę prawną. Zaakceptował pogląd prawny Sądu
Rejonowego, zgodnie z którym wykładnia testamentu jest potrzebna tylko wówczas,
gdy jakiekolwiek jego elementy są niejasne, podczas gdy – jak trafnie przyjął ten
Sąd – przedmiotowy testament zawierający jedno rozrządzenie dysponujące
całością spadku na rzecz wnuczki spadkodawczyni jest całkowicie jasny.
Podtrzymał pogląd Sądu pierwszej instancji, że wykładnia testamentu może
dotyczyć tylko jego treści i tego co znalazło w niej wyraz, niedopuszczalne jest
natomiast uzupełnianie w drodze wykładni treści testamentu nawet gdyby
z okoliczności wynikało, iż rzeczywista wola spadkodawcy była inna. Wskazał przy
tym, że jak wynika to z samych wypowiedzi uczestników, testatorka miała co
najmniej świadomość co do składu majtku podlegającemu dziedziczeniu, jako
obejmującego także roszczenia związane z utraconym majątkiem. Z uwagi na
stwierdzoną oczywistą bezzasadność wniosku Sąd Okręgowy, akceptując
stanowisko Sądu Rejonowego w kwestii niezachowania terminu do wystąpienia
z wnioskiem, poniechał szerszego odnoszenia się do niej.
Skargi kasacyjne od wyroku Sądu Okręgowego wnieśli uczestnik W. P. oraz
wnioskodawca i uczestniczka T. T. zarzucając w nich naruszenie art. 948 k.c., art.
961 k.c., art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. i art. 232 k.p.c. oraz w zw. z
art. 679 k.c.
Wnosili o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności powstaje w sprawie zagadnienie dopuszczalności
wystąpienia przez wnioskodawcę na podstawie art. 679 § 1 i § 2 k.p.c. z wnioskiem
o zmianę postanowienia spadkowego z dnia 21 grudnia 1982 r. w sytuacji gdy
oprócz postanowienia, którego wniosek dotyczy funkcjonuje w obrocie prawnym
5
drugie (późniejsze) prawomocne postanowienie z dnia 14 lipca 1999 r.
stwierdzające w odmienny sposób nabycie spadku po A. K., a uwzględnienie
wniosku prowadziłoby do utrwalenia stanu, w którym nadal istnieją dwa
prawomocne postanowienia stwierdzające nabycie spadku po tym samym
spadkodawcy.
Właściwą drogą prowadząca do wyjścia z sytuacji istnienia dwóch
prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym
spadkodawcy jest wznowienie postępowania, w którym wydane zostało późniejsze
postanowienie, na podstawie art. 403 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. - na wniosek
uczestnika tego postępowania lub na podstawie art. 524 § 2 k.p.c. - na wniosek
zainteresowanego, który w tym postępowaniu nie brał udziału (uchwała 7 sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2012 r., III CZP 81/11, OSNC 2013, nr 1,
poz. 1). We wznowionym postępowaniu sąd uchyla wydane w nim późniejsze
postanowienie i odrzuca wniosek, albo umarza postępowanie. Jak wskazał Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 10 lipca 2012 r, z punktu widzenia podstawy
wznowienia postępowania w postaci kolizji prawomocnych postanowień
o stwierdzeniu nabycia spadku obojętne jest, czy są one zgodne z rzeczywistym
stanem faktycznym i prawnym, istotne jest jedynie wydanie późniejszego
postanowienia z naruszeniem prawomocności materialnej wcześniejszego
prawomocnego postanowienia. Okoliczność, że stwierdzenie nabycia spadku jest
niezgodne z rzeczywistym stanem faktycznym i prawnym, sytuująca się na
płaszczyźnie prawa materialnego, stanowi natomiast przyczynę wzruszenia
prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w oparciu o art. 679
§ 1 k.p.c.
Wniosek o dokonanie zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku
na podstawie art. 679 § 1 k.p.c. nie zapoczątkowuje nowego postępowania
spadkowego, postanowienie o zmianie postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku jest postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku. Pozytywne
postanowienia w postępowaniu nieprocesowym, rozstrzygające co do istoty sprawy
korzystają z powagi rzeczy osądzonej między wszystkimi uczestnikami w zakresie
objętym przedmiotem rozstrzygnięcia (art. 366 k.p.c.). Przedmiot powagi rzeczy
osądzonej prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wyznacza
6
osoba spadkodawcy, postanowienia stwierdzające nabycie spadku po tej samej
osobie mają więc ten sam przedmiot rozstrzygnięcia.
Powaga rzeczy osądzonej wyklucza możliwość ponownego rozpoznania tej
samej sprawy, wniesiony w niej pozew podlega odrzuceniu (art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c.). Przyczyny odrzucenia pozwu sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym
stanie sprawy. Sąd apelacyjny bierze pod uwagę przyczyny odrzucenia pozwu jako
przyczyny nieważności postępowania (art. 379 pkt 1-3 k.p.c.).
Przepisy normujące odrzucenie pozwu mają mutatis mutandis zastosowanie
w postępowaniu nieprocesowym w odniesieniu do odrzucenia wniosku.
Dopuszczenie odstępstw od zasady związania sądu prawomocnym orzeczeniem
(od 365 k.p.c.) nie wyłącza samo przez się przyznania tym orzeczeniom powagi
rzeczy osądzonej.
Z powyższych względów odrzuceniu z powodu powagi rzeczy osądzonej
(art. 199 § 1 pkt 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) podlega wniosek o zmianę
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 679 § 1 k.p.c.), jeżeli poza
prawomocnym postanowieniem, którego dotyczy żądanie zmiany wydane zostało
kolejne prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym
spadkodawcy.
W okolicznościach przedmiotowej sprawy, uwzględniając powagę rzeczy
osądzonej postanowienia dnia 14 lipca 1999 r. o stwierdzeniu nabycia spadku po A.
K., odrzuceniu podlegał wniosek o zmianę wcześniejszego postanowienia o
stwierdzeniu spadku po tej samej spadkodawczyni z dnia 21 grudnia 1982 r.
Z tych względów Sąd Najwyższy, który w zakresie zaskarżenia bierze
z urzędu pod uwagę nieważność postępowania przed sądem drugiej instancji
(art. 39813
§ 1 w zw. z art. 379 pkt 3 k.p.c.), uchylił postanowienia obu sądów
i odrzucił wniosek (art. 39819
k.p.c.) oraz oddalił wniosek uczestniczki M. P.- G. o
zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego wobec braku podstaw do
odstąpienia od zasady przewidzianej w art. 520 § 1 k.p.c.
7