Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 102/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dorota Rysińska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Puszkarski
SSN Włodzimierz Wróbel
Protokolant Anna Kowal
w sprawie R. M.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu, odbytym w trybie art. 535 § 5 k.p.k.,
w dniu 25 czerwca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego od wyroku Sądu Rejonowego w
M.
z dnia 23 marca 2011 r.,
uchyla wyrok w zaskarżonej części, tj. w zakresie orzeczenia o
karze łącznej wymierzonej R. M. w pkt I i w tym zakresie
przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu w M.
UZASADNIENIE
Prokurator Generalny zaskarżył kasacją, wniesioną na korzyść R. M. w trybie
art. 521 § 1 k.p.k., pkt. I prawomocnego wyroku łącznego Sądu Rejonowego w M. z
2
dnia 23 marca 2011 r. Wskazanemu orzeczeniu zarzucił „rażące i mające istotny
wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa materialnego, a mianowicie art.
4 § 1 k.k. w zw. z art. 89 § 1a k.k. polegające na wymierzeniu R. M. kary łącznej
pozbawienia wolności w wysokości 2 lat i 6 miesięcy za zbiegające się
przestępstwa, za które na mocy wyroków jednostkowych orzeczono karę
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, którą następnie
zarządzono do wykonania oraz karę pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania, pomimo iż w czasie popełniania przestępstw
obowiązywała ustawa względniejsza dla skazanego, wykluczająca możliwość
orzeczenia w opisanej sytuacji kary łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności”.
Na tej podstawie wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja kwalifikowała się do uwzględnienia w trybie określonym przepisem
art. 535 § 5 k.p.k., choć oczywistą zasadność postawionego w niej zarzutu należało
odnieść jednoznacznie tylko do wysuwanej w nim rażącej obrazy art. 4 § 1 k.k.,
wynikającej z nierozważenia przez orzekający Sąd, wprowadzonych z dniem 8
czerwca 2010 r., ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks karny
… (Dz. U. Nr 206, poz. 1589), zmian normatywnych w zakresie reguł wymiaru kary
łącznej (zob. szerzej: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2013 r., II K
84/12, lex 1252705). Słuszność tak odczytanego zarzutu potwierdza poniższy stan
sprawy.
Otóż, w sprawie tej Sąd Rejonowy rozpatrywał kwestię połączenia kar
orzeczonych prawomocnymi wyrokami, opisanymi w kolejnych ośmiu punktach
części wstępnej wyroku łącznego. W punktach III, V i VII tejże części opisano
wyroki, odpowiednio, Sądu Rejonowego w G. z dnia 27 kwietnia 2005r. w sprawie X
K 1620/04 (pkt. III), Sądu Rejonowego w M. z dnia 26 października 2007 r. w
sprawie II Ks 1/07 (pkt. V) oraz Sądu Rejonowego w M. z dnia 31 marca 2010 r. w
sprawie II Ks 64/09 (pkt. VII). Biorąc za podstawę kary jednostkowe wymierzone
tymi wyrokami, Sąd Rejonowy, w punkcie I swego rozstrzygnięcia, wymierzył
skazanemu łączną karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz łączną karę
grzywny w rozmiarze 700 stawek dziennych, przy ustaleniu 50 zł za jedną stawkę
3
(w przedmiocie połączenia pozostałych skazań, opisanych w punktach I, II, IV i VIII
części wstępnej, wydano orzeczenie o umorzeniu postępowania, które nie zostało
zaskarżone kasacją).
Opis prawomocnych wyroków skazujących, wziętych za podstawę
wymierzenia zaskarżonym wyrokiem kar łącznych, upoważnia do następujących
konstatacji. Po pierwsze do stwierdzenia, że prawidłowo zostały ustalone,
przewidziane przepisem art. 85 k.k., temporalne warunki objęcia wymierzonych kar
jednostkowych węzłem kary łącznej (kasacja ustalenia tego nie podważa). Po
wtóre, każe zauważyć, że do popełnienia przez R. M. kolejnych czynów, za które
wymierzono mu jednostkowe kary stanowiące podstawę wymiaru kar łącznych,
doszło w okresie przed dniem 8 czerwca 2010 r., tj. przed datą wejścia w życie
przywołanej na wstępie ustawy nowelizacyjnej. Po trzecie wreszcie, że w podstawie
orzeczonej zaskarżonym wyrokiem kary łącznej pozbawienia wolności –
wymierzonej w sposób bezwzględny – znalazły się kary pozbawienia wolności
orzeczone bez warunkowego zawieszenia (wyrok w sprawie II Ks 64/09, opisany w
pkt. VII) i z warunkowym zawieszeniem wykonania (wyrok w sprawie II Ks 1/07, z
pkt. V).
Na powyższym tle należy zatem przypomnieć, że stosownie do treści art. 89
§ 1 k.k. – w brzmieniu obowiązującym do dnia 7 czerwca 2010 r., w razie skazania
za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia wykonania, sąd nie mógł wymierzyć
kary łącznej w bezwzględnej postaci. Sąd był jedynie uprawniony do orzeczenia
kary łącznej z warunkowym zawieszeniem wykonania, o ile stwierdził istnienie
przesłanek określonych w art. 69 k.k. W przeciwnym wypadku, pomimo realnego
zbiegu przestępstw, sąd nie mógł orzec kary łącznej, ponieważ takiemu postąpieniu
– przy braku wyraźnej regulacji – sprzeciwiał się zakaz pogorszenia sytuacji
skazanego. Taka interpretacja omawianego unormowania (także przepisu art. 86 §
1 k.k.) nie budziła wątpliwości w judykaturze i poczynając od uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 27 marca 2001 r., I KZP 2/01 (OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 41)
była w pełni ugruntowana. Dopiero w myśl regulacji art. 89 § 1a k.k., wprowadzonej
przytaczaną na wstępie ustawą nowelizacyjną, obowiązującą od dnia 8 czerwca
2010 r., sąd – w razie łączenia za zbiegające się przestępstwa kar wymierzonych z
4
warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia wykonania – może
wymierzyć także bezwzględną karę pozbawienia wolności.
W tym świetle, w niniejszej spawie nie ulega wątpliwości, że obowiązkiem
Sądu Rejonowego, wynikającym z treści art. 4 § 1 k.k., było przeprowadzenie
analizy, które unormowania – sprzed, czy po nowelizacji ustawą z dnia 5 listopada
2009 r. – były względniejsze dla sprawcy, wobec którego rozstrzygana była kwestia
połączenia skazań za przestępstwa popełnione pod rządami innej ustawy, niż
obowiązująca w czasie orzekania o karze łącznej. Wprawdzie wypada mieć na
uwadze, że znowelizowany przepis art. 89 § 1 k.k. oraz art. 89 § 1a k.k. odnoszą
się do procesowej instytucji wyroku łącznego, ale jednocześnie poza sporem
pozostaje, iż unormowania te mają charakter prawnomaterialny, co oznacza, że
także w wyroku łącznym (a nie tylko co do kary łącznej orzekanej za zbiegające się
przestępstwa w tym samym postępowaniu) wymiar kary łącznej powinien
następować z uwzględnieniem reguł opisanych w art. 4 § 1 k.k., i to odnoszonych
do daty popełnienia pozostających w zbiegu przestępstw. Dokonanie takiej analizy
musiałoby więc doprowadzić Sąd Rejonowy do wniosku, że skoro jednostkowe
skazania R. M. obejmowały przestępstwa popełnione pod rządem poprzednio
obowiązującego stanu prawnego, to właśnie przepisy wówczas obowiązujące były
względniejsze (odmienna interpretacja ówczesnej treści art. 89 § 1 k.k. stanowiłaby
niewątpliwą jego obrazę) i to one – na podstawie art. 4 § 1 k.k. – powinny wobec
niego mieć zastosowanie. Rację więc ma Prokurator Generalny, że rozstrzygnięcie
kwestii względności ustaw – ze wskazaniem na przepisy obowiązujące poprzednio
– nie nasuwało wątpliwości.
Pozostawienie wymienionego unormowania poza polem uwagi Sądu
oznacza, że doszło do rażącego jego naruszenia, i to takiego, które wywarło
istotny, niekorzystny dla skazanego wpływ na treść zapadłego wyroku. Niezależnie
bowiem od faktu, że łączną karę pozbawienia wolności wymierzono w sposób
bezwzględny, to wymiar tej kary znacznie wykracza poza rozmiar orzeczonej
bezwarunkowo jednostkowej kary 6 miesięcy, co oznacza, iż w sposób
niedopuszczony poprzednią ustawą doszło do pogorszenia sytuacji skazanego.
Wniosek kasacji o uchylenie wyroku w zaskarżonej części jest zatem w pełni
uzasadniony.
5
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy będzie związany
wyrażonymi zapatrywaniami prawnymi (art. 518 k.p.k. w zw. z art. 442 § 3 k.p.k.).
W konsekwencji rozważy, czy jest możliwe wymierzenie skazanemu łącznej kary
pozbawienia wolności w rozmiarze nieprzekraczającym 2 lat, a w takim wypadku,
czy zachodzą określone w art. 69 k.k. przesłanki warunkowego zawieszenia jej
wykonania. Negatywne natomiast w tym przedmiocie oceny spowodują
konieczność ograniczenia orzekania o karze łącznej tylko w odniesieniu do
jednostkowych kar grzywny, wymierzonych za zbiegające się przestępstwa.