Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KO 39/13
POSTANOWIENIE
Dnia 27 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Stępka (przewodniczący)
SSN Rafał Malarski (sprawozdawca)
SSN Andrzej Ryński
w sprawie P. G.
skazanego za przestępstwa określone w art. 148 § 1 d.k.k. i in.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 27 września 2013 r.,
wniosku obrońcy skazanego o wznowienie postępowania,
prawomocnie zakończonego wyrokiem Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 12 października 1999r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Wojewódzkiego w O.
z dnia 16 czerwca 1998 r.,
na podstawie art. 544 § 3 k.p.k. w zw. z art. 542 § 1 k.p.k. w zw. z art. 540 § 3 k.p.k.
oraz art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982r. prawo o adwokaturze (Dz. U z
2009r., Nr 146, poz. 1188 ze zm.) w zw. z § 14 ust. 4 pkt 1 oraz § 2 ust. 3
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013r., poz. 461) w zw.
z art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 619 § 1 k.p.k. w zw. z art. 639 k.p.k. w zw. z
art. 636 § 1 k.p.k.
p o s t a n o w i ł:
1. oddalić wniosek o wznowienie postępowania;
2. zasądzić od Skarbu Państwa na rzecz wyznaczonego z
urzędu adw. M. D. - Kancelaria Adwokacka
2
kwotę 442,80 zł (czterysta czterdzieści dwa i
80/100), w tym 23 % podatku VAT, za sporządzenie i złożenie
wniosku o wznowienie postępowania ;
3. obciążyć wnioskodawcę kosztami procesu za
postępowanie wznowieniowe.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 12 października 1999r., utrzymującym
w mocy wyrok Sądu Wojewódzkiego w O. z dnia 16 czerwca 1998r., P. G. został
skazany za cztery przestępstwa z art. 148 d.k.k. i in.; karę łączną ukształtowano na
poziomie 25 lat pozbawienia wolności.
Obrońca P. G. złożył wniosek o wznowienie postępowania, domagając się w
nim uchylenia wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazania sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania. Wnioskodawca podał, odwołując się do treści art. 540 § 3
k.p.k., że potrzeba wznowienia postępowania na korzyść skazanego wynika z
rozstrzygnięć organu międzynarodowego działającego na mocy umowy
międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską, mianowicie trzech
wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.
W pisemnej odpowiedzi na wniosek prokurator Prokuratury Generalnej
wniósł o jego oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wniosek o wznowienie postępowania należało uznać za niezasadny.
Wnioskodawca za podstawę wznowienia postępowania przyjął art. 540 § 3 k.p.k.,
zwracając uwagę na trzy orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w
Strasburgu, w których rozstrzygana była kwestia niedoprowadzenia oskarżonych na
rozprawę apelacyjną, a w których stwierdzono naruszenie Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950r. (Dz. U. z 1993r.
Nr 61, poz. 284 ze zm.- zwaną dalej Konwencją). Żadne z tych orzeczeń nie
zapadło jednak w sprawie dotyczącej bezpośrednio P. G. Obrońca wywodzi jednak,
że orzeczenia organów międzynarodowych wydanych w stosunku do innych osób,
które oparte są na analogicznych okolicznościach faktycznych, jak w niniejszej
3
sprawie, mogą być podstawą wznowienia postępowania także w stosunku do
skazanego.
Nie sposób podzielić tego stanowiska. Zgodnie z art. 540 § 3 k.p.k.,
postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z
rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy
międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską. Już sama wykładnia
językowa tego przepisu wskazuje, że chodzi tutaj o orzeczenie in concreto co do
osoby, której rozważana kwestia wznowienia dotyczy. W przepisie mówi się
bowiem o wznowieniu na korzyść oskarżonego, a więc o osobie składającej
wniosek o wznowienie postępowania, akcentując tę kwestię poprzez umieszczenie
jej w pierwszej części zdania. Dopiero w dalszej części przepisu wskazuje się na
przesłankę potrzeby wznowienia w związku z orzeczeniem organu
międzynarodowego. Mimo iż nie jest w tym przepisie dokładnie określone, o jakie
rozstrzygnięcie chodzi, to sama budowa tego zdania wskazuje, że orzeczenie to
powinno dotyczyć właśnie osoby, o której mowa w pierwszej części zdania, to jest
oskarżonego. Potrzeba wznowienia ma wynikać z rozstrzygnięcia organu
międzynarodowego w konkretnej sprawie dotyczącej osoby składającej wniosek.
Gdyby ustawodawcy przyświecał inny zamysł, zbytecznym postąpieniem byłoby w
ogóle powoływanie w treści komentowanego przepisu oskarżonego jako konkretnej
osoby. W przekonaniu Sądu Najwyższego już sama konstrukcja art. 540 § 3 k.p.k.,
poprzez określenie dopiero w drugiej kolejności przesłanki wznowienia, sugeruje,
że powinno się ją odnosić właśnie konkretnie do osoby, której pozycja jest
akcentowana i pierwszorzędna. Nie zmienia takiego podejścia fakt dość ogólnego
określenia w przepisie, o jakie rozstrzygnięcie chodzi, bowiem, tak jak już wyżej
wskazano, stylistyka przepisu daje podstawy do uznania, że mowa jest w nim o
orzeczeniu odnoszącym się wprost do osoby wnioskującej. Silnie należy podkreślić,
że instytucja wznowienia postępowania jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia,
co wynika wprost z nazwy Działu XI Kodeksu postępowania karnego, w którym
została zamieszczona. W związku z tym uznać ją należy za instytucję wyjątkową,
mającą zastosowanie w przypadkach szczególnych, gdy utrzymanie się
prawomocnego orzeczenia, w związku z okolicznościami ujawnionymi już po jego
uprawomocnieniu się, pociągałoby za sobą legalizację rażących uchybień czy to
4
prawa materialnego, czy procesowego. W związku z tym stosowana może być ona
nadzwyczajnie, a więc jej przesłanki nie powinny być interpretowane rozszerzająco
(exceptiones non sunt extendendae).
Rezultat wykładni gramatycznej znajduje wsparcie w regułach wykładni
systemowej. Warto tu zwrócić uwagę na konstrukcję bardziej „abstrakcyjnej”
podstawy wznowienia postępowania określonej w art. 540 § 2 k.p.k. Podstawą
może być tutaj orzeczenie dotyczące zgodności z aktem nadrzędnym konkretnego
przepisu, co może rodzić skutki wznowieniowe w sprawach, w których
zakwestionowany przepis stanowił podstawę rozstrzygnięcia. Przesłanki zawarte w
tym przepisie zostały sprecyzowane dokładnie i w zasadzie mocno zawężająco. Nie
sposób więc uznać, że w przypadku komentowanego art. 540 § 3 k.p.k., mając na
względzie nadzwyczajność instytucji wznowienia postępowania, miałoby być
inaczej i wypadałoby nadawać mu sens tak bardzo szeroki, jak proponuje autor
wniosku.
Ponadto na uwagę zasługuje cel wprowadzenia art. 540 § 3 k.p.k. Związany
on jest ze zobowiązaniami Rzeczpospolitej Polskiej, w związku z przystąpieniem do
organizacji międzynarodowych, w tym w szczególności związanych z ochroną praw
człowieka, co łączy się również z poddaniem się orzecznictwu odpowiednich
trybunałów. Zobowiązania państwa członkowskiego Rady Europy wyraża w tym
zakresie art. 46 ust. 1 Konwencji. Stwierdzenie więc przez Trybunał Praw
Człowieka w Strasburgu naruszenia przez Polskę Konwencji w stosunku do
konkretnej osoby rodzić może konieczność wznowienia postępowania celem
naprawienia skutków tych uchybień, godzących w prawa danej osoby. Nie prowadzi
to jednak do odstąpienia od zapatrywania, że wyroki strasburskie dotyczące innych
osób nie mogą być traktowane jako abstrakcyjne podstawy wznawiania
postępowania, albowiem rozstrzygają one o naruszeniu postanowień Konwencji w
stosunku do konkretnych osób, w konkretnych sprawach, w konkretnych stanach
faktycznych. Nie można zgodzić się zatem z poglądem, że podstawą wznowienia
postępowania może być orzeczenie organu międzynarodowego dotyczące innej
osoby w przypadku zaistnienia analogicznych okoliczności. Zważyć należy, że
nawet w przypadku bardzo podobnych stanów faktycznych nie ma żadnych
gwarancji wydania przez organ międzynarodowy identycznych rozstrzygnięć.
5
Każda sprawa ma wszak swoją specyfikę i o pełnym podobieństwie między nimi
trudno mówić. Istnieje więc potrzeba wypowiedzenia się organu międzynarodowego
in concreto i dopiero takie rozstrzygnięcie dotyczące strony postępowania
wznowieniowego może stanowić podstawę uwzględnienia wniosku. Przedstawiony
punkt widzenia oznacza kontynuację dotychczasowej linii orzeczniczej (zob.
postanowienie SN z 24 listopada 2005r., III KO10/05, Lex nr 164382). Orzeczenia
niedotyczące strony, jako niemające wpływu na jej prawa i obowiązki, nie mogą
stanowić podstawy wznowienia z art. 540 § 3 k.p.k.
W podsumowaniu wolno zatem stwierdzić: podstawą wznowienia
postępowania karnego, określoną w art. 540 § 3 k.p.k., może być jedynie
rozstrzygnięcie organu międzynarodowego zapadłe w sprawie i w odniesieniu
do osoby, których dotyczy wniosek.
Na rzecz obrońcy z urzędu zasądzono opłatę za sporządzenie i podpisanie
wniosku o wznowienie postępowania.
Wnioskodawcę, który uiścił opłatę od wniosku, obciążono kosztami procesu
za postępowanie wznowieniowe.