Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 392/13
POSTANOWIENIE
Dnia 18 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący)
SSN Tomasz Grzegorczyk
SSN Michał Laskowski (sprawozdawca)
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Mieczysława Tabora ,
w sprawie M. Z. L.
oskarżonego z art. 271 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 18 grudnia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 1 lipca 2013 r.,
utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w G. z dnia 19 kwietnia
2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w
mocy postanowienie Sądu Rejonowego w G. i przekazuje sprawę
temu ostatniemu sądowi do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
M. L. oskarżony został o to, że w dniach 3 stycznia 2011 r. i 7 stycznia 2011
r. w G., będąc funkcjonariuszem publicznym, w dokumentach w postaci
sprawozdania z objęcia dozoru w sprawie o sygn. akt Doz. …8/10 (D …/10)
poświadczył nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne w ten sposób,
że potwierdził wykonanie w całości przez skazanego M. P. obowiązku naprawienia
2
szkody, orzeczonego wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z dnia 3 października 2008
r. o sygn. akt II K …/05, dysponując potwierdzeniami uiszczenia przez tego
skazanego należności tytułem odszkodowania jedynie wobec pięciu
pokrzywdzonych i tym samym wiedząc, że skazany wywiązał się nałożonego
obowiązku tylko w niewielkiej części, to jest o przestępstwo z art. 271 § 1 k.k.
Sąd Rejonowy, postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2013 r., sygn. II K …/12,
na podstawie art. 339 § 3 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. umorzył
postępowanie wobec M. L. uznając, iż zarzucany mu aktem oskarżenia czyn nie
zawiera znamion czynu zabronionego stypizowanego w art. 271 § 1 k.k.
Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł prokurator. Zarzucił
postanowieniu obrazę przepisów prawa materialnego, która miała wpływ na treść
zaskarżonego postanowienia, to jest obrazę przepisu art. 271 § 1 k.k. poprzez
stwierdzenie braku znamion czynu zabronionego w czynie zarzucanym M. L. i
uznanie, że sprawozdania sporządzone przez kuratora z objęcia i zakończenia
dozoru nad M. P. nie mają waloru dokumentu, a oskarżony nie jest ich wystawcą
lecz jedynie osobą je sporządzającą, podczas gdy sprawozdania z objęcia i
zakończenia dozoru, jako sporządzone przez osobę zaufania publicznego i
przedłożone sądowi, który na ich podstawie podejmuje decyzję o ewentualnym
zarządzeniu wykonania kary, są dokumentem w rozumieniu art. 271 § 1 k.k., a
kurator jest osobą sporządzającą oraz wystawiającą wyżej wymienione
sprawozdania z chwilą złożenia na nich podpisu, opatrzeniu pieczęciami
urzędowymi i przedłożeniu sądowi.
Prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Po rozpoznaniu zażalenia prokuratora, Sąd Okręgowy w G., postanowieniem
z dnia 1 lipca 2013 r., utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy.
Kasację od tego postanowienia wniósł Prokurator Generalny. Zaskarżył w
niej postanowienie w całości, na niekorzyść oskarżonego M. L. i zarzucił rażące i
mogące mieć istotny wpływ na treść postanowienia naruszenie przepisów prawa
karnego procesowego, a mianowicie art. 433 § 2 k.p.k., polegające na zaniechaniu
dokonania przez Sąd Okręgowy w G. prawidłowej oraz wszechstronnej kontroli
odwoławczej, w następstwie czego doszło do utrzymania w mocy niezasadnego
3
postanowienia Sądu Rejonowego w G. o umorzeniu postępowania karnego
przeciwko M. L. wydanego w wyniku dokonania niewłaściwej wstępnej kontroli aktu
oskarżenia, dokonanej z naruszeniem art. 339 § 3 k.p.k., co doprowadziło w efekcie
do rażącego naruszenia przepisu prawa karnego materialnego – art. 271 § 1 k.k.
poprzez wyrażenie błędnego poglądu, że oskarżony swoim zachowaniem nie
wypełnił znamion przestępstwa określonego w powołanym przepisie.
Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz
utrzymanego na jego mocy postanowienia sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego okazała się w całości zasadna. Na
wstępie przypomnieć należy, że wyrokiem Sądu Rejonowego w M., M. S. uznany
został za winnego przestępstwa z art. 284 § 2 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z
art. 12 k.k. i skazany na karę roku i 10 miesięcy pozbawienia wolności, której
wykonanie warunkowo zawieszono na okres 2 lat próby, zobowiązując skazanego,
solidarnie wespół z dwoma innymi skazanymi w tej sprawie, do naprawienia szkody
na rzecz około 400 pokrzywdzonych, w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia
się wyroku. Wyrok ten uprawomocnił się wobec M. S. z dniem 8 stycznia 2009 r.
Sprawa została zarejestrowana w Zespole Kuratorskiej Służby Sądowej w dniu 7
lipca 2010 r. W dniu następnym kurator z zespołu w Sądzie Rejonowym w M.
zwrócił się do Zespołu Kuratorskiej Służby Sądowej Wykonującego Orzeczenia w
Sprawach Karnych w Sądzie Rejonowym w G. z prośbą o przeprowadzenie
wywiadu środowiskowego w sprawie M. S. Sprawozdanie takie sporządził kurator
M. L. w dniu 27 lipca 2010 r. Zaznaczył w nim, że skazany poczuwa się do
spełnienia obowiązku naprawienia szkody i oczekuje na podanie adresów
pokrzywdzonych, aby dokonać wpłat na ich rzecz. Po uzyskaniu tego sprawozdania
kurator z Sądu Rejonowego w M. wniósł o oddanie M. S. pod dozór kuratora
sądowego, co nastąpiło na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w M. z dnia
21 września 2010 r., sygn. akt VII Ko …/10. W postanowieniu tym wskazano, że
skazany nie podjął żadnych działań zmierzających do naprawienia szkody i jego
bierność może skutkować zarządzeniem wykonania kary.
4
W dniu 11 października 2010 r. akta wykonawcze przesłano do Sądu
Rejonowego w G., a zarządzeniem z dnia 22 listopada 2010 r. sprawa przekazana
została M. L., który w trzy dni później przejął dozór do osobistego prowadzenia. W
sprawozdaniu z objęcia dozoru z dnia 3 stycznia 2011 r. M. L. podał, że skazany
wykonał w całości obowiązki wynikające z dozoru. W kolejnym sprawozdaniu, tym
razem z zakończenia dozoru, które sporządzone zostało w dniu 7 stycznia 2011 r.,
a więc w cztery dni po objęciu dozoru, M. L. ponownie podał, że skazany M. P.
wykonał obowiązki w całości, mimo, że aktach dozoru znajdowały się jedynie
dowody wpłaty na rzecz pięciu pokrzywdzonych (razem pokrzywdzonych było około
400).
Kurator sądowy jest niewątpliwie funkcjonariuszem publicznym, co wprost
wynika z art. 115 § 13 pkt 3 k.k. Jest on jednocześnie organem postępowania
wykonawczego, co wynika z kolei z zapisu w art. 2 pkt 6 k.k.w. Kurator jako organ
postępowania wykonawczego jest organem o dużym stopniu samodzielności, o
czym przekonuje m. in. treść art. 75 § 2a k.k. oraz udział kuratora w posiedzeniu
sądu w postępowaniu wykonawczym – art. 22 § 1 k.k.w., możliwość składania
przez kuratora różnego rodzaju wniosków, np. o warunkowe zwolnienie z odbycia
reszty kary pozbawienia wolności – art. 161 § 2 k.k.w. lub ograniczenia wolności –
art. 66 § 1 k.k.w. i dowodem czego jest wreszcie zakres działania sądowego
kuratora zawodowego określony w art. 173 k.k.w. Na podstawie tych przepisów
uznać należy, że kurator zawodowy jest istotnym organem postępowania
wykonawczego, który może samodzielnie inicjować postępowania incydentalne i
podejmować różne decyzje ważne z punktu widzenia skazanego. Kurator
zawodowy jest uprawniony do udziału w posiedzeniach sądu, organizuje i
nadzoruje wykonanie kary ograniczenia wolności, obok wymienionych wniosków
może również samodzielnie składać zażalenia w toku postępowania
wykonawczego (zob. art. 162 § 3 k.k.w. i art. 13 § 3 k.k.w.). Jego rola nie ma zatem
charakteru tylko pomocniczego.
Kurator sądowy jest między innymi organem, który zbiera informacje na
temat skazanego, w szczególności w drodze wywiadu środowiskowego – art. 14 §
1 k.k.w. oraz sprawuje dozór nad skazanym. Zadaniem dozoru jest między innymi
kontrola ścisłego wykonywania przez skazanego nałożonych na niego obowiązków
5
- art. 170 § 1 k.k.w. i art. 171 § 2 k.k.w. Relacja z tych czynności zawarta w
sprawozdaniach ma istotne znaczenie dla sądu decydującego na przykład o
ewentualnym zarządzeniu wykonania kary. W tym znaczeniu, dane zawarte w
sprawozdaniu kuratora mają swój wymiar prawny, zwłaszcza gdy dotyczą kwestii
wykonania nałożonych na skazanego obowiązków. O ile w sprawozdaniu mogą się
znaleźć spostrzeżenia kuratora, jego wrażenia dotyczące osoby dozorowanej lub
informacje opatrzone zastrzeżeniem, że zostały uzyskane od dozorowanego,
członków jego rodziny i nie były weryfikowane i wówczas takie sprawozdanie może
nie być dokumentem w rozumieniu art. 271 § 1 k.k., to sprawozdanie zawierające w
sobie kategoryczne stwierdzenie o wykonaniu obowiązku naprawienia szkody
uznać należy jednak za dokument w rozumieniu tego przepisu. Status
sprawozdania kuratora jako dokumentu zależy zatem od indywidualnej oceny, to
faktyczna ocena w konkretnej sprawie decyduje o tym, czy sprawozdanie kuratora
będzie uznane za dokument (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia
2005 r., III KK 206/04, R-OSNKW z 2005 r., poz. 805).
Przy ocenie tej z punktu widzenia treści art. 271 § 1 k.k. istotne jest także, że
w sprawozdaniu M. L. potwierdzono, niezgodnie z rzeczywistością, okoliczność o
znaczeniu prawnym. Pamiętać przy tym należy, że sprawozdania M. L. trafiały do
sądu, stając się podstawą rozstrzygnięcia co do zarządzenia wykonania kary. To,
że do wykonania tego nie doszło zdaje się być bezpośrednią konsekwencją
stwierdzeń zawartych w sprawozdaniach M. L. Okolicznością, która powinna być
brana pod uwagę przy ocenie charakteru sprawozdania kuratora w przedmiotowej
sprawie jest również kwestia zaufania do treści zawartych w sprawozdaniu. Skoro
sporządziła je osoba, która ze względu na swoje uprawnienia daje szczególną
gwarancję rzetelności tych zapisów, a taką osobą jest zawodowy kurator sądowy,
to spełniony jest jeszcze jeden z istotnych warunków uznania danego zapisu za
dokument (zob. Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do artykułów 222-316,
red. A. Wąsek, Tom II, Warszawa 2006, s. 696).
W zaskarżonym kasacją postanowieniu, w ślad za sądem pierwszej instancji,
nadmierną wagę nadano rozróżnieniu kwestii „wystawienia” dokumentu od jego
„sporządzenia”. Rola zawodowego kuratora sądowego, funkcjonariusza
publicznego i organu postępowania wykonawczego sprowadzona została w tych
6
rozważaniach do roli organu pomocniczego, który nie ponosi odpowiedzialności za
treści zawarte w sprawozdaniu, także wtedy, gdy treści te mają zasadnicze
znaczenie prawne i wpływają bezpośrednio na kształt decyzji sądu. Sąd
odwoławczy, podkreślając krótki czas sprawowanego przez M. L. dozoru i brak
możliwości weryfikacji przez kuratora realizacji obowiązku naprawienia szkody
przez kontakt z poszczególnymi pokrzywdzonymi nie dostrzegł, że charakter zapisu
w sprawozdaniu był kategoryczny. Nie zawarto w nim choćby skrótowego
zastrzeżenia o braku możliwości weryfikacji, mimo szczątkowych danych, którymi w
rzeczywistości dysponował kurator.
Sąd Najwyższy uznał zatem, że interpretacja przepisu art. 271 § 1 k.k. w
odniesieniu do zachowania oskarżonego dokonana przez sądy obu instancji była
wadliwa. W kasacji Prokuratora Generalnego trafnie również zarzucono naruszenie
przepisu art. 339 § 3 k.p.k. poprzez rozstrzygnięcie niełatwej w swej istocie kwestii
o charakterze materialnoprawnym w toku wstępnej kontroli aktu oskarżenia. Sąd
nie miał okazji do bliższego zapoznania się z okolicznościami sprawy poprzez
umożliwienie oskarżonemu złożenia wyjaśnień w sprawie. Wyjaśnienia te, o ile
rzecz jasna oskarżony zechce je złożyć, mogą mieć istotne znaczenie w procesie
indywidualnej oceny charakteru sporządzonych przez niego sprawozdań.
Stwierdzone naruszenia prawa miały przy tym charakter rażący i w sposób
oczywisty wpłynęły na treść zaskarżonego orzeczenia.
W tym stanie rzeczy konieczne stało się uchylenie zarówno postanowienia
Sądu Okręgowego w G. zaskarżonego kasacją Prokuratora Generalnego, jak i
utrzymanego nim w mocy postanowienia Sądu Rejonowego w G. Podczas
ponownego rozpoznania sprawy konieczne będzie dokonanie indywidualnej oceny
sprawozdań sporządzonych przez oskarżonego pod kątem zawartych w nich treści
i ich znaczenia prawnego w postępowaniu wykonawczym, które toczyło się w
sprawie M. P. Ocena taka będzie możliwa po przeprowadzeniu przewodu
sądowego i ewentualnym zapoznaniu się z wyjaśnieniami oskarżonego. Biorąc pod
uwagę treść art. 327 § 1 k.p.k., rozważenia wymagać będzie być może także
kwestia możliwości podjęcia na nowo postępowania w odniesieniu do
ewentualnego zarzutu popełnienia przez M. L. czynu z art. 231 § 1 k.k.
7