Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 274/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Agnieszka Piotrowska
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa Gminy Miasta G.
przeciwko K. J. o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 listopada 2012 r.
1) uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
od wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 31 maja 2012 r., sygn.
akt … 117/12, w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty
132.274 zł wraz z odsetkami, a także w części orzekającej o
kosztach postępowania (punkty I i II) i zmienia wyrok Sądu
Okręgowego w G. z dnia 31 maja 2012 r, sygn. akt
…117/12, w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz
strony powodowej kwotę 132.274 zł (sto trzydzieści dwa tysiące
2
dwieście siedemdziesiąt cztery złote) wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 17 kwietnia 2011 r do dnia zapłaty;
2) orzeka, że pozwanego obciąża obowiązek poniesienia
na rzecz strony powodowej kosztów procesu przed sądami obu
instancji oraz kosztów postępowania kasacyjnego, pozostawiając
szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu.
3
UZASADNIENIE
Gmina dochodzi zapłaty tytułem zwrotu przez pozwanego zwaloryzowanej
kwoty bonifikaty udzielonej od ceny lokalu mieszkalnego, a uzyskanej przez syna
pozwanego przy nabywaniu lokalu od powódki.
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo ustalając, że syn pozwanego wraz
ze swą małżonką nabyli w dniu 27 czerwca 2008 r. od powódki lokal mieszkalny
z bonifikatą ceny sprzedaży w wysokości 90%. Następnie synowa pozwanego
w dniu 9 stycznia 2009 r. zbyła swój udział w tej nieruchomości swojemu mężowi T.
J. Ten ostatni w dniu 10 marca 2009 r. darował całą nabytą od powódki
nieruchomość swojemu ojcu - pozwanemu K. J. Z kolei pozwany zbył ten lokal w
dniu 18 sierpnia 2010 r. za kwotę 345.000 zł, a następnie za taką kwotę nabył w
dniu 11 marca 2011 r. inny lokal mieszkalny.
Apelację powodowej Gminy od tego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny, który
podzielił ustalenia faktyczne, czyniąc je podstawą własnego rozstrzygnięcia, oraz
skoncentrował się na wykładni art. 68 ust. 2a i 2b ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. 2010 r., Nr 102, poz. 651), zwanej dalej
„u.g.n.”
W ocenie Sądu odwoławczego, przepis art. 68 ust. 2a u.g.n., zwalniający od
obowiązku zwrotu bonifikaty określonego w art. 68 ust. 2 u.g.n., znajduje
zastosowanie także do osób bliskich, ponieważ z art. 68 ust. 2a u.g.n. nie wynika,
by wyłączenia nim przewidziane nie znajdowały zastosowania do osób bliskich.
Sąd Apelacyjny przyjął, że ani nie było zamiarem ustawodawcy, ani brak jest racji
przemawiających za różnicowaniem sytuacji pierwotnego nabywcy nieruchomości
i osoby bliskiej, na rzecz której lokal został zbyty przez pierwszego nabywcę.
W konsekwencji Sąd drugiej instancji uznał, że brak było podstaw do obarczania
pozwanego obowiązkiem zwrotu bonifikaty w sytuacji, gdy na pierwotnym nabywcy
obowiązek taki nie ciążył, a wyłączenia z art. 68 ust. 2a u.g.n. dotyczą również
osoby bliskiej.
Pozwana Gmina zaskarżyła wyrok w części oddalającej jej apelację, ale tylko
w odniesieniu do części wyroku Sądu pierwszej instancji a mianowicie części
4
oddalającej powództwo co do połowy dochodzonego roszczenia, tj. co do kwoty
132.274 zł.
Skarga kasacyjna powódki oparta została na zarzutach mieszczących się
w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej. Skarżąca zarzuciła dokonanie błędnej
wykładni art. 68 ust. 2b u.g.n., że do osób bliskich wymienionych w tym przepisie
należy stosować również art. 68 ust. 2a u.g.n., a w konsekwencji nieuprawnione
zastosowanie do osoby bliskiej art. 68 ust. 2a u.g.n., wyłączającego obowiązek
zwrotu bonifikaty. Wreszcie powódka zarzuca naruszenie art. 68 ust. 2 u.g.n. przez
jego niezastosowanie do osoby bliskiej, która w okresie przewidzianym w art. 68
ust. 2b u.g.n. zbyła lokal objęty bonifikatą, nabyty od pierwotnego nabywcy.
Zarzut naruszenia art. 2, art. 7 i art. 10 w zw. z art. 8 ust. 2 Konstytucji RP
uzasadniła skarżąca wkroczeniem władzy sądowniczej w kompetencje władzy
ustawodawczej w następstwie dokonania nieuprawnionej rozszerzającej wykładni
art. 68 ust. 2b wskutek objęcia osób bliskich zwolnieniem wynikającym z art. 68
ust. 2a u.g.n.
Pozwany w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o oddalenie skargi
kasacyjnej w całości i o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, wskazując
obszernie na argumenty mające przemawiać za trafnością dokonanej przez Sąd
Apelacyjny wykładni, jako zmierzającej do osiągnięcia celu w postaci zwiększenia
swobody obrotu nieruchomościami.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec oparcia jej na
usprawiedliwionych podstawach.
Nowelizacja ustawy o gospodarce nieruchomościami dokonana ustawą
z dnia 24 sierpnia 2007 roku stworzyła normatywne podstawy do obciążenia osoby
bliskiej, na rzecz której pierwotny nabywca przeniósł prawo własności
nieruchomości, obowiązkiem zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie
po dokonaniu jej waloryzacji (art. 68 ust. 2 w zw. z art. 68 ust. 2b u.g.n.).
Jak słusznie podkreśla się w judykaturze, spełnienie się przesłanek określonych
w art. 68 ust. 2b u.g.n. - na skutek nakazu odpowiedniego stosowania w takich
przypadkach art. 68 ust. 2 u.g.n. - kreuje po stronie gminy z mocy przywołanych
5
przepisów wierzytelność o zapłatę sumy odpowiadającej zwaloryzowanej
bonifikacie, przysługującą jej także w stosunku do osoby bliskiej (por. uchwała SN
z dnia 24 lutego 2010 roku, sygn. akt III CZP 131/09, OSNC 2010 r., Nr 9, poz. 118).
Podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia art. 68 ust. 2b u.g.n.
poprzez jego błędną wykładnię oraz art. 68 ust. 2a u.g.n. poprzez jego niewłaściwe
zastosowanie, wobec przytoczonej przez skarżącego argumentacji na ich poparcie,
wymaga ustalenia, w jakich sytuacjach aktualizuje się obowiązek zwrotu przez
osobę bliską kwoty równej udzielonej bonifikacie po dokonaniu jej waloryzacji.
W tej materii literalna wykładnia art. 68 ust. 2b u.g.n. prowadzi do
jednoznacznego wniosku, że obowiązek zwrotu przez osobę bliską kwoty równej
zwaloryzowanej bonifikacie powstaje z chwilą zbycia przez osobę bliską
nieruchomości - niezależnie od celu takiego zbycia oraz osoby nabywcy lub
wykorzystania przez nią nieruchomości na inny cel niż cel uzasadniający udzielenie
bonifikaty. Obowiązek zwrotu bonifikaty - co należy podkreślić - powstaje jednak
tylko w sytuacji, gdy zbycie lub wykorzystanie nieruchomości na inny cel niż cel na
jaki została udzielona bonifikata, nastąpiło przed upływem 10 lat, a w przypadku
nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny przed upływem lat 5, licząc od dnia
pierwotnego nabycia (art. 68 ust. 2b in fine u.g.n.).
W tym miejscu zwrócić należy uwagę, że wbrew stanowisku Sądów
orzekających nie ma podstaw do przyjęcia, iż w stosunku do osoby bliskiej,
zobowiązanej na podstawie art. 68 ust. 2 w zw. z art. 68 ust. 2b u.g.n. do zwrotu
kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji, ma zastosowanie art. 68 ust.
2a u.g.n. Wykładnia art. 68 u.g.n. prowadzi do wniosku, że enumeratywne
przesłanki zwolnienia od obowiązku zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po
jej waloryzacji (art. 68 ust. 2a u.g.n.) znajdują zastosowanie wyłącznie do
pierwotnych nabywców nieruchomości wskazanych w art. 68 ust. 2 u.g.n., a nie do
osób im bliskich (art. 68 ust. 2b u.g.n.), na rzecz których zbyły nieruchomość. Z art.
68 ust. 2b u.g.n. wynika bowiem nakaz odpowiedniego stosowania wyłącznie art.
68 ust. 2 u.g.n., a nie - jak przyjęły Sądy meriti - także art. 68 ust. 2a
u.g.n. Z tych też względów za słuszny należało uznać zarzut naruszenia art. 68
6
ust. 2a i art. 68 ust. 2b u.g.n. (por. wyrok SN z dnia 14 lipca 2010 r., V CSK 15/10,
OSN-ZD-2011 r., nr A, poz. 15).
Argumentację powyższą wspiera też wykładnia językowa art. 68 ust. 2b
u.g.n. mającego charakter przepisu odsyłającego, gdyż jedynie odpowiednio
zezwalającego na stosowanie przepisu ust. 2. W tej sytuacji dodatkowego
znaczenia nabiera posłużenie się przez ustawę dla określenia tytułu roszczenia
pojęciem „kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej zwaloryzowaniu" a nie „zwrotu
bonifikaty", której wszak osoba bliska pierwotnego nabywcy nie uzyskała.
Potwierdza ona, że stosunek zwrotu bonifikaty jest odrębny od stosunku sprzedaży
lokalu jaki powstał pomiędzy jednostką samorządu terytorialnego a najemcą tego
lokalu, a źródłem zobowiązania jest przepis ustawy.
Za stanowiskiem powyższym przemawiają także dyrektywy wykładni
funkcjonalnej, obejmujące realizację celów i wartości preferowanych przez
ustawodawcę, na które wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 czerwca
2013 r. sygn. akt III CZP 30/13 (dotychczas niepubl.).
Po pierwsze treść normatywna art. 75 Konstytucji RP wprawdzie przewiduje
prowadzenie przez władze publiczne polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb
mieszkaniowych obywateli, w szczególności poprzez popieranie działań
zmierzających do uzyskania przez nich własnego mieszkania, ale przepisy ustawy
o gospodarce nieruchomościami przewidują preferencje wyłącznie w stosunku do
pewnych kategorii osób będących bezpośrednimi nabywcami lokali mieszkalnych.
Bonifikata od ceny ma zatem charakter celowy. Po drugie udzielenie bonifikaty
oznacza nieekwiwalentne wyzbycie się składnika mienia przez Skarb Państwa lub
jednostkę samorządu terytorialnego i stanowi formę szeroko rozumianej pomocy
publicznej udzielanej pierwotnym nabywcom w umowie sprzedaży, która powinna
być wykorzystywana tylko zgodnie z przeznaczeniem. Brak podstaw do przyjęcia,
że może ona obejmować również ich następców prawnych. Po trzecie wskazany
obowiązek zapłaty jest terminowy. Interesy pierwotnego nabywcy i jego osób
bliskich dostatecznie zabezpiecza okres karencji umożliwiający, w wypadku
niedokonywania dalszego obrotu prawem własności lokalu mieszkalnego,
zatrzymanie przysporzenia z tytułu nabycia po obniżonej cenie. Po czwarte nie
7
można nie dostrzec, że wprowadzenie zmiany zasad rozliczeń z tytułu wcześniej
udzielonych bonifikat było następstwem nadużyć i czerpania nieuzasadnionych
korzyści przez osoby bliskie często działające w porozumieniu z pierwotnymi
nabywcami.
Z tych względów należy przyjąć, że obowiązek zwrotu kwoty równej
bonifikacie udzielonej pierwotnemu nabywcy lokalu mieszkalnego, po jej waloryzacji,
obciąża na podstawie art. 68 ust. 2b w zw. z ust. 2 i 2a pkt 1 u.g.n. osobę bliską,
która nabyła i zbyła lokal po dniu 21 października 2007 r., a tak właśnie było
w stanie faktycznym niniejszej sprawy.
Zasadnym okazał się również zarzut naruszenia art. 2, art. 7 i art. 10 w zw.
z art. 8 ust. 2 Konstytucji RP uzasadniony wkroczeniem władzy sądowniczej
w kompetencje władzy ustawodawczej przez dokonanie nieuprawnionej wykładni
rozszerzającej art. 68 ust. 2b u.g.n. wskutek objęcia osób bliskich zwolnieniem od
omawianego obowiązku, określonym w art. 68 ust. 2 a u.g.n. Dokonanie bowiem
wykładni nieuwzględniającej treści przepisu może uzasadniać zarzut
nieuprawnionej kreacji zamiast stosowania prawa, a taki sposób interpretacji prawa
z punktu widzenia konstytucyjnej zasady trójpodziału władzy jest działaniem
niedopuszczalnym (por. wyroki SN z dnia 12 września 2003 r., sygn. I CK 46/02,
niepubl.; uchwała SN z dnia 7 marca 2001 r., sygn. III CZP 29/01, OSNC 2001,
nr 12, poz. 171; uchwała SN z dnia 25 lipca 2002 r., sygn. II CZP 46/02,
OSNC 2003, nr 7-8, poz. 98).
Przyjęcie przez Sądy meriti dopuszczalności zastosowania do osoby bliskiej
art. 68 ust. 2a u.g.n. i wynikającego z niego wyjątkowego uprawniania pozostaje
w sprzeczności z wynikiem literalnej wykładni art. 68 ust. 2b u.g.n., który nakazuje
odpowiednie stosowania do osoby bliskiej wyłącznie art. 68 ust. 2 u.g.n., a nie art.
68 ust. 2a u.g.n.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39816
k.p.c.
8