Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KO 4/14
POSTANOWIENIE
Dnia 12 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący)
SSN Dorota Rysińska
SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca)
w sprawie J. J. o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne pozbawienie
wolności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 12 lutego 2014 r.,
wniosku J. J. w przedmiocie rozważenia wznowienia z urzędu postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego […] z dnia 28 maja
2013 r., w sprawie II AKa …/13, utrzymującym w mocy wyrok Sądu Okręgowego w
W. z dnia 21 stycznia 2013 r., w sprawie III Ko …/12,
na podstawie art. 544 § 2 i 3 k.p.k. w zw. z art. 542 § 3 k.p.k.
p o s t a n o w i ł
stwierdzić brak podstaw do wszczęcia postępowania
wznowieniowego z urzędu.
UZASADNIENIE
Wnioskiem z dnia 15 czerwca 2012 r. (data wpływu do Sądu), J. J. żądał
zasądzenia na jego rzecz kwoty 2.000.000 zł tytułem odszkodowania i
zadośćuczynienia za niesłuszne pozbawienie wolności. Sąd Okręgowy wyrokiem z
dnia 21 stycznia 2013 r., zasądził na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. od Skarbu
Państwa na rzecz wnioskodawcy z tego tytułu kwotę 2000 zł, a dalej idące żądanie
oddalił.
2
Apelację od tego wyroku złożył pełnomocnik wnioskodawcy. Po jej
rozpoznaniu, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28 maja 2013 r., utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, uznając apelację za oczywiście bezzasadną.
W dniu 10 września 2013 r. do Sądu Najwyższego wpłynął wniosek J. J. o
wznowienie w/w postępowań, uchylenie wyroków sądów obydwu instancji i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu. Jako
podstawę wniosku wskazano przepisy art. 542 § 1 i 3 k.p.k. w zw. z art. 439 § 1
k.p.k. Na uzasadnienie wnioskodawca podniósł, że w sprawie wystąpiły
następujące bezwzględne przyczyny odwoławcze:
1/ w składzie Sądu Okręgowego w W., rozpoznającego w pierwszej instancji
sprawę o odszkodowanie i zadośćuczynienie o sygn. akt III Ko …/12, zasiadał
sędzia Wojskowego Sądu Garnizonowego, delegowany do Sądu Okręgowego – D.
K. – który nie miał uprawnień do orzekania w sprawach w składzie trzech sędziów
zawodowych, skoro delegacja zezwalała mu tylko na orzekanie w składzie jednego
sędziego albo jednego sędziego i dwóch ławników. W tej sytuacji zachodziła
przesłanka z art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. w postaci „nienależycie obsadzonego sądu”;
2/ przedmiotową delegację w zastępstwie Ministra Sprawiedliwości podpisał
Podsekretarz Stanu, zamiast Sekretarza Stanu, co powoduje nieważność samej
delegacji, a w konsekwencji również stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą z
art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. w postaci „nienależycie obsadzonego sądu”;
3/ w składzie Sądu Apelacyjnego, rozpoznającego apelację pełnomocnika
wnioskodawcy w sprawie II AKa …/13, zasiadał sędzia B. T., który wcześniej był
również członkiem składu Sądu Apelacyjnego w sprawie II AKa …/11.
Wnioskodawca podnosi, że w tej sytuacji sędzia podlegał wyłączeniu z mocy
ustawy na podstawie art. 40 § 1 pkt 6 k.p.k. od orzekania w sprawie II AKa …/13.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W pierwszej kolejności należy przypomnieć, iż wznowienie postępowania w
oparciu o podstawę wymienioną w art. 542 § 3 k.p.k., a więc z powodu uchybień, o
których mowa w art. 439 § 1 k.p.k., jest możliwe wyłącznie z urzędu, a nie na
wniosek strony (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2005 r., I KZP
5/05, OSNKW 2005, z. 6, poz. 48). Nie przekreśla to jednak możliwości
wykorzystania inicjatywy stron w celu skorygowania rzeczywistych uchybień
3
wymienionych w art. 439 § 1 k.p.k. Dlatego też przedmiotowy wniosek został
uznany w niniejszym postępowaniu jako sygnalizacja możliwości wystąpienia takich
przesłanek z art. 439 § 1 k.p.k. i potrzeby wznowienia postępowania z urzędu w
oparciu o przepis art. 542 § 3 k.p.k. Należy zatem stwierdzić, że analiza akt
przedmiotowej sprawy nie wykazała, by w toku postępowania prowadzonego w
sprawie o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne pozbawienie wolności
doszło do jakichkolwiek uchybień z art. 439 § 1 k.p.k., w tym do spełnienia
przesłanki określonej w pkt 1 lub 2 tego przepisu.
Odnosząc się do poszczególnych zarzutów, należy stwierdzić, że:
ad 1 i 2. W przypadku sędziego Wojskowego Sądu Garnizonowego D. K.,
delegowanego do Sądu Okręgowego w W., nie zachodziła bezwzględna przyczyna
odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. w postaci „nienależycie obsadzonego sądu”.
Decyzjami Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 marca 2012 r. oraz 5 stycznia 2013
r., wydanymi w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej na podstawie art. 26 §
1 i 3 oraz art. 70 § 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.- Prawo o ustroju sądów
wojskowych (Dz. U. z 2007 r., Nr 226, poz. 1676, z późn. zm.) w zw. z art. 46 § 1
ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.- Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr
98, poz. 1070, z późn. zm.), sędzia K. był delegowany do pełnienia obowiązków
sędziowskich w Sądzie Okręgowym w W. Fakt, że podpisanie delegacji nastąpiło
przez podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości z upoważnienia
ministra, a nie przez ministra bądź sekretarza stanu, nie ma żadnego negatywnego
znaczenia z punktu widzenia ważności i skuteczności tych decyzji. Delegacje te w
pełni odpowiadały wymogom wynikającym z obowiązujących przepisów. Należy
zdecydowanie stwierdzić, że ustawowe uprawnienie Ministra Sprawiedliwości do
delegowania sędziego do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie , za jego
zgodą, mogło być w zastępstwie Ministra (art. 37 ust. 5 ustawy z dnia 8 sierpnia
1996 r. o Radzie Ministrów, tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199 ze zm.)
albo z jego upoważnienia (art. 37 ust. 1 ww. ustawy) wykonywane przez sekretarza
stanu lub podsekretarza stanu (por. uchwała pełnego składu Sądu Najwyższego z
dnia 14 listopada 2007 r., OSNKW 2007/Nr 12, poz. 85; postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 8 lutego 2011 r., III KO 77/10, Lex Nr 736766; z dnia 30
4
czerwca 2010 r., III KK 33/10, Lex Nr 843393). A zatem delegacja sędziego D. K.
została udzielona prawidłowo i zgodnie z przepisami.
Drugi zarzut podniesiony pod adresem tego sędziego, jakoby nie był
uprawniony do orzekania w składzie 3 sędziów zawodowych w sądzie okręgowym,
wynika z całkowicie błędnego pojmowania istoty delegowania sędziego sądu
niższego rzędu do pełnienia czynności sędziowskich w sądzie wyższego rzędu oraz
– jak się wydaje - z niezrozumienia oczywistej treści tego dokumentu z dnia 30
marca 2012 r. Mocą udzielonej delegacji sędzia K. był upoważniony nie tylko „do
pełnienia obowiązków sędziowskich w Sądzie Okręgowym w W.”, ale dodatkowo
Minister przyznał mu „prawo przewodniczenia w sprawach rozpoznawanych przez
ten sąd w pierwszej instancji w składzie jednego sędziego i dwóch ławników albo w
składzie jednego sędziego” (k. 419, tom III). Trzeba zwrócić uwagę, że stosownie
do treści art. 46 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów
powszechnych, sędzia sądu rejonowego (w tym przypadku wojskowego sądu
garnizonowego), delegowany do orzekania w sądzie okręgowym, nie może być, co
do zasady, przewodniczącym składu tego sądu. Minister Sprawiedliwości może
jednak przyznać takiemu sędziemu delegowanemu do sądu okręgowego, prawo
przewodniczenia w sprawach rozpoznawanych przez ten sąd w pierwszej instancji,
w składzie jednego sędziego i dwóch ławników albo w składzie jednego sędziego.
Dopiero zatem posiadanie przez sędziego odrębnego, dodatkowo przyznanego mu
przez Ministra Sprawiedliwości uprawnienia, pozwala mu przewodniczyć w/w
składowi orzekającemu sądu okręgowego w sprawach rozpoznawanych przez ten
sąd w pierwszej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2010 r.,
III KO 46/10, Lex Nr 843470). To sformułowanie nie tylko nie oznacza, że sędzia
sądu niższego rzędu nie może orzekać w sądzie wyższego rzędu w składzie trzech
sędziów zawodowych, ale przeciwnie, gdyby minister nie przyznał mu w delegacji
owego dodatkowego uprawnienia w postaci możliwości przewodniczenia, mógłby
de facto orzekać tylko w takich trzyosobowych składach. W przedmiotowej sprawie
sędzia D. K. był zatem w pełni uprawniony do zasiadania w składzie trzech sędziów
zawodowych Sądu Okręgowego w W. rozpoznającego sprawę III Ko …/12. Tylko
w sytuacji, gdyby przewodniczył temu składowi, zachodziłaby bezwzględna
5
podstawa odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. w postaci „nienależycie
obsadzonego sądu”, co jednak nie miało miejsca;
ad 3. Nie ma racji wnioskodawca, iż sędzia Sądu Apelacyjnego B. T. podlegał
wyłączeniu z mocy prawa na podstawie art. 40 § 1 pkt 6 k.p.k. od orzekania w
sprawie II AKa …/13 w przedmiocie apelacji pełnomocnika J. J. od wyroku Sądu
Okręgowego w W. z dnia 21 stycznia 2013 r., w sprawie III Ko 1…/12. Tytułem
przypomnienia należy wskazać, iż postępowanie to dotyczyło żądania
wnioskodawcy zasądzenia na jego rzecz odszkodowania i zadośćuczynienia za
niesłuszne pozbawienie wolności.
Trzeba przypomnieć, że przepis art. 40 k.p.k. normuje instytucję wyłączenia
sędziego z mocy prawa (iudex inhabilis) i ma charakter wyjątkowy. Oznacza to, że
omawiany przepis zawiera zamknięty katalog okoliczności stanowiących przyczynę
wyłączenia sędziego z mocy prawa i nie można stosować jego rozszerzającej
interpretacji bądź analogii. Innymi słowy - artykuł 40 k.p.k. podlega ścisłej wykładni.
Zgodnie z art. 40 § 1 pkt 6 k.p.k. sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w
sprawie, jeżeli brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał
zaskarżone zarządzenie. Omawiana norma dotyczy zatem kwestii wyeliminowania
sytuacji, w której sędzia kontrolowałby decyzje procesowe, które sam wydał lub w
wydaniu których uczestniczył. W związku z powyższym należy przyjąć, że sędzia
ten jest wyłączony od orzekania w przedmiocie merytorycznej zasadności
wniesionej od wydanego przez niego orzeczenia apelacji lub zażalenia, nie może
także wydawać jakichkolwiek rozstrzygnięć co do tych środków odwoławczych, a
więc rozstrzygać np. w przedmiocie ich dopuszczalności. Ale zarazem przepis art.
40 § 1 pkt 6 k.p.k. nie daje podstaw do wyłączenia od udziału w sprawie sędziego
sądu odwoławczego, który już raz uchylił orzeczenie (wyrok) w sprawie, a
następnie powtórnie zachodzi potrzeba przeprowadzenia kontroli odwoławczej po
ponownym rozpoznaniu sprawy w pierwszej instancji (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 19 listopada 2009 r., III KK 153/09, OSNKW 2010/Nr 4, poz.
35).
Sędzia T. faktycznie brał udział również w składzie Sądu Apelacyjnego w
sprawie II AKa …/11, kiedy to wyrokiem z dnia 21 lutego 2012 r., po rozpoznaniu
apelacji obrońcy J. J., utrzymano w mocy wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 7
6
marca 2011 r., w sprawie III K …/06. Należy przypomnieć, że przed sądem
pierwszej instancji umorzono wówczas na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w
całości postępowanie karne przeciwko oskarżonemu J. J. w zakresie zarzucanych
mu przestępstw. Nie można zatem zasadnie twierdzić, iż rozpoznając apelację w
tym postępowaniu odwoławczym, sędzia T. był zarazem wyłączony z mocy prawa
(art. 40 § 1 pkt 6 k.p.k.) od rozpoznania apelacji w sprawie II AKa …/13. Wszak jest
rzeczą oczywistą, iż w postępowaniu apelacyjnym nie kontrolował orzeczeń przez
siebie wydanych w pierwszej instancji.
Należy zdecydowanie stwierdzić, że obraza art. 439 § 1 pkt 1 k.p.k. zachodzi tylko
wtedy, gdy w wydaniu orzeczenia uczestniczyła osoba podlegająca wyłączeniu na
podstawie art. 40 k.p.k. (iudex inhabilis), nie zaś w przypadku wyłączenia w trybie
art. 41 k.p.k. (iudex suspectus). Ewentualne zarzuty co do możliwości braku
obiektywizmu po stronie sędziego T., ze względu na uczestniczenie w rozpoznaniu
spraw w pośredni sposób ze sobą połączonych, mogły być złożone tylko na
podstawie art. 41 k.p.k. i podnoszone w zwykłym środku odwoławczym w kategorii
względnych przyczyn odwoławczych z art. 438 pkt 2 k.p.k., lecz nie z zakresu
bezwzględnych podstaw odwoławczych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 17 marca 2006 r., WK 1/06, R - OSNKW 2006, z. 1, poz. 602).
Mając na uwadze wszystkie podniesione powyżej okoliczności Sąd
Najwyższy stwierdził, że nie istnieją podstawy do wznowienia z urzędu
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia
28 maja 2013 r., w sprawie II AKa …/13.