Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 276/13
POSTANOWIENIE
Dnia 28 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Maria Szulc
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Naczelnika Pierwszego Urzędu
Skarbowego w T.
przy uczestnictwie E. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T.
o wpis hipoteki przymusowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w T.
z dnia 9 stycznia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z dnia 2 października 2012 r. Sąd Rejonowy w B. oddalił
wniosek Skarbu Państwa - Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w T. o wpis
hipoteki przymusowej w księdze wieczystej nieruchomości stanowiącej własność
uczestnika – E. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T. Przyczyną odmowy
było przedłożenie przez wnioskodawcę uwierzytelnionego przez ten organ odpisu
administracyjnego tytułu wykonawczego, który Sąd pierwszej instancji uznał za
dokument nie mogący stanowić podstawy wpisu wyjaśniając, że podstawą wpisu
hipoteki przymusowej może być jedynie oryginał tytułu wykonawczego.
Apelację wnioskodawcy od tego postanowienia Sąd Okręgowy w T. oddalił
postanowieniem z dnia 9 stycznia 2013 r. W uzasadnieniu podzielił stanowisko
Sądu Rejonowego i powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia
2005 r. (III CZP 101/05, OSNC 2006/11/180), uznając zawartą w niej argumentację
odnoszącą się do niemożności zastąpienia sądowego tytułu wykonawczego jego
poświadczonym notarialnie odpisem za aktualną również w wypadku
administracyjnych tytułów wykonawczych i utrwaloną w orzecznictwie. Stwierdził
ponadto, że niewprowadzenie w postępowaniu administracyjnym przepisów
prawnych pozwalających na wystawienie dalszych administracyjnych tytułów
wykonawczych nie stanowi wystarczającej podstawy do obniżenia wymagań
stawianych tytułowi wykonawczemu jako podstawie wpisu hipoteki przymusowej.
Za niedopuszczalne uznał też zastosowanie art. 244 § 1 i art. 250 § 1 k.p.c.,
ponieważ sprzeciwia się temu wyczerpujące uregulowanie formy dokumentów
składanych z wnioskiem o wpisanie hipoteki przymusowej w art. 6262
§ 3 k.p.c.
Wnioskodawca zaskarżył postanowienie Sądu Okręgowego skargą
kasacyjną opartą na podstawie z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Zarzucił naruszenie art.
6262
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 250 § 1 zd. 1, z art. 244 § 1, z art. 13 § 2 i art. 391 § 1
k.p.c., a także w zw. z art. 35 § 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. –
Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) oraz art. 31
ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.:
Dz.U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm.), które mogło jego zdaniem mieć istotny
wpływ na wynik sprawy.
3
We wnioskach domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia
i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania
i zasadzenia od uczestnika kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym na rzecz Prokuratorii Generalnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 109 ust. 1 u.k.w.h., wierzyciel, którego wierzytelność jest
stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu
egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich
nieruchomościach dłużnika (hipoteka przymusowa). Na gruncie tego przepisu
powstała wątpliwość, czy podstawę wpisu może stanowić wyłącznie oryginał
sądowego tytułu wykonawczego, czy również jego odpis notarialnie poświadczony
za zgodność z oryginałem. Rozstrzygając tę kwestię w uchwale z dnia 8 grudnia
2005 r., III CZP 101/05, Sąd Najwyższy uznał, że podstawę wpisu hipoteki
przymusowej może stanowić tylko oryginał tytułu wykonawczego, wypowiadając się
w sprawie, w której strona przedstawiła notarialnie potwierdzony za zgodność
z oryginałem odpis sądowego tytułu wykonawczego. Sąd Najwyższy stwierdził,
że ustawodawca w art. 109 ust. 1 u.k.w.h. odwołał się do definicji tytułu
wykonawczego zawartej w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, przede
wszystkim do art. 776, zgodnie z którym tytułem wykonawczym jest tytuł
egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Wymagania te spełnia jedynie
oryginał tytułu wykonawczego. Wynika to nie tylko z przepisów kodeksu
postępowania cywilnego, w których zawsze jest mowa o tytule wykonawczym, a nie
o jakiejkolwiek jego wtórnej postaci, ale także z przepisów określających
szczególny sposób uzyskiwania dalszych tytułów wykonawczych (art. 793 k.p.c.)
oraz tytułu wykonawczego w miejsce utraconego (art. 794 k.p.c.). Również w art.
6262
§ 3 k.p.c. wskazano, że do wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej
należy dołączyć dokumenty stanowiące podstawę wpisu, a nie ich odpisy.
Natomiast w przypadkach, w których ustawodawca dopuścił możliwość posłużenia
się odpisem dokumentu, zostało to wyraźnie stwierdzone (art. 89 § 1, art. 250 § 1,
art. 484 § 4 k.p.c.). Dokonanie wpisu na podstawie dokumentu z podpisem
notarialnie poświadczonym, dopuszcza art. 31 u.k.w.h., ale z zastrzeżeniem,
że przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu. W odniesieniu do
4
tytułu wykonawczego stanowiącego podstawę wpisu hipoteki przymusowej takim
przepisem szczególnym jest art. 109 u.k.w.h. Przeszkody, które może napotkać
wierzyciel prowadzący egzekucje przeciwko kilku dłużnikom albo z kilku części
składowych majątku tego samego dłużnika, mogą być usunięte przez uzyskanie
dalszych tytułów wykonawczych.
Z kolei w postanowieniu z dnia 16 maja 2013 r. (IV CSK 637/12, nie publ.
poza bazą Lex nr 1365721) rozważany był problem występujący także w niniejszej
sprawie - czy stanowisko wyrażone w uchwale III CZP 101/05 można odnieść także
do administracyjnego tytułu wykonawczego. Sąd Najwyższy wskazał
w uzasadnieniu tego postanowienia, że nie wszystkie argumenty mogą zostać
wykorzystane przy ocenie, czy wpis takiej hipoteki może zostać dokonany
wyłącznie w oparciu o oryginał administracyjnego tytuł wykonawczego.
W myśl art. 34 § 1 Ordynacji podatkowej, Skarbowi Państwa i jednostce
samorządu terytorialnego przysługuje hipoteka na wszystkich nieruchomościach
podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osób trzecich z tytułu
zobowiązań podatkowych powstałych w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 2,
a także z tytułu zaległości podatkowych w podatkach stanowiących ich dochód oraz
odsetek za zwłokę od tych zaległości, zwana dalej "hipoteką przymusową".
Stosownie zaś do art. 35 § 1 i § 2 pkt 2 tej regulacji, hipoteka przymusowa powstaje
przez dokonanie wpisu do księgi wieczystej na podstawie tytułu wykonawczego.
Nie ulega wątpliwości, że w tym ostatnim unormowaniu chodzi o tytuł wykonawczy
w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, która nie definiuje pojęcia "tytuł wykonawczy";
wskazuje jedynie jego elementy konstrukcyjne (art. 27).
W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego przyjmuje się,
że podstawę egzekucji administracyjnej może stanowić tylko oryginał tytułu
wykonawczego (zob. wyrok z dnia 11 stycznia 2007 r., II OSK 146/06, niepubl.).
Wniosek o wpis hipoteki przymusowej na podstawie art. 35 § 1 i § 2 pkt 2
w związku z art. 34 § 1 Ordynacji podatkowej nie zmierza jednak do wszczęcia
egzekucji, lecz zabezpieczenia zobowiązań podatkowych (zob. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 13 stycznia 2005 r., IV CK 427/04, niepubl.; z dnia
5
23 czerwca 2005 r., II CK 92/05, niepubl.; z dnia 5 października 2011 r., IV CSK
606/10, niepubl. i z dnia 12 października 2012 r. IV CSK 104/12, niepubl.).
Uznanie, że podstawę wpisu tej hipoteki może stanowić wyłącznie oryginał
administracyjnego tytułu wykonawczego, prowadziłoby do ograniczenia wierzyciela
w korzystaniu z przysługujących mu uprawnień w celu uzyskania zaspokojenia.
Wierzyciel byłby zmuszony dokonać wyboru, czy prowadzić egzekucję, czy też
uzyskać zabezpieczenie przez wpis hipoteki; mógłby również napotkać trudności
w uzyskaniu wpisu hipoteki na kilku nieruchomościach dłużnika, ponieważ ustawa
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji - w przeciwieństwie do rozwiązania
przyjętego w egzekucji sądowej - nie przewiduje możliwości wystawiania dalszych
tytułów wykonawczych; dopuszcza natomiast posługiwanie się - w określonych
sytuacjach - odpisem tytułu wykonawczego (art. 26 § 5 i 6, art. 31 § 1, art. 32).
W przypadku zatem wpisu hipoteki przymusowej przewidzianej w art. 35 § 1 i § 2
pkt 2 Ordynacji podatkowej trudno odwoływać się do argumentu, że w przepisach
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji mowa jest tylko o jednej postaci
administracyjnego tytułu wykonawczego (oryginale). Skoro wymieniony przepis nie
precyzuje postaci administracyjnego tytułu wykonawczego, mogącego stanowić
podstawę wpisu hipoteki przymusowej, to w jej określeniu pomóc może art. 31 ust.
1 u.k.w.h. Przepis ten wskazuje niezbędne minimalne wymagania formalne
w postępowaniu wieczystoksięgowym, obowiązujące przy dokonywaniu wpisów
i przyjmuje jako zasadę notarialne potwierdzenie podpisu. Nie odnosi się ona
jednak - poza orzeczeniami sądowymi stanowiącymi podstawę wpisu -
do dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244 k.p.c. (zob. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 9 marca 2005 r., III CK 132/04, niepubl.; z dnia
17 listopada 2011 r., IV CSK 74/11, niepubl. oraz z dnia 12 stycznia 2012 r.,
IV CSK 251/11, niepubl.). Zgodnie bowiem z art. 250 § 1 k.p.c., jeżeli dokument
znajduje się w aktach organu, o którym mowa w art. 244 § 1, wystarczy przedstawić
urzędowo poświadczony przez ten organ odpis dokumentu. W konsekwencji można
przyjąć, że urzędowo poświadczony odpis administracyjnego tytułu wykonawczego
może stanowić podstawę wpisu hipoteki przymusowej w księdze wieczystej.
Akceptując stanowisko zaprezentowane w powołanym orzeczeniu, Sąd Najwyższy
w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę na podstawie art. 39815
§ 1 w związku
6
z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania (art. 39815
k.p.c.).
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego wynika z treści art. 108
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
, art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c.