Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 210/13
POSTANOWIENIE
Dnia 6 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
w sprawie z wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W.
przy uczestnictwie A. D.
o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej i pełnienia funkcji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 6 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego Sądu Gospodarczego w W.
z dnia 6 grudnia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Wnioskodawca - ZUS Oddział w W. złożył wniosek o orzeczenie wobec
uczestnika postępowania A. D. zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na
okres pięciu lat. Sąd Rejonowy orzekł taki zakaz na okres lat trzech po dokonaniu
następujących ustaleń faktycznych.
Uczestnik postępowania jest przedsiębiorcą prowadzącym we własnym
imieniu działalność gospodarczą pod firmą „A. D. A.” z siedzibą w W., a
gospodarcza aktywność dłużnika koncentrowała się na produkcji wózków
wagonowych i obróbce mechanicznej elementów metalowych. Uczestnik był
dłużnikiem m.in. ZUS, a jego zadłużenie na dzień 29 lutego 2012 r. wynosiło
wobec tego wierzyciela 762.630,90 zł, przede wszystkim z tytułu nieopłaconych
składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Uczestnik w latach 2008-2010
dokonywał niewielkich wpłat na poczet tego zadłużenia. W dniu 2 sierpnia 2010 r.
ZUS złożył wniosek o ogłoszenie upadłości uczestnika. W sprawie ustanowiono
tymczasowego nadzorcę sądowego, który stwierdził stan niewypłacalności dłużnika,
powziął także wątpliwości co do poprawności zapisów w podatkowej księdze
przychodów i rozchodów. Nadzorca uznał, że majątkowe aktywa dłużnika nie
wystarczają na pokrycie kosztów jego postępowania upadłościowego,
oszacowanych wstępnie na sumę 264.000 zł. Upadłość uczestnika postępowania
ogłoszono w dniu 5 listopada 2010 r., upadłemu odjęto zarząd własny
i ustanowiono zarządcę masy upadłości. Na dzień 31 lipca 2010 r. wymagalne
wierzytelności 50 - ciu wierzycieli wynosiły ponad 2 mln zł, a powstały one w latach
2008 -2010. W listopadzie 2009 r. ogłoszono upadłość Przedsiębiorstwa Handlowo-
Usługowego M., prowadzonego przez żonę uczestnika postępowania, a wraz
z ogłoszeniem tej upadłości powstała rozdzielność majątkowa między małżonkami.
Żona miała udziały w spółce z o.o. A., prowadzonej przez upadłego. Uczestnik
postępowania korzystał z praw wyłącznych do rozwiązania technicznego w postaci
wózka wagonowego typu 23 v i do jego produkcji. Uczestnik zmierzał do
wdrożenia produkcji takiego wózka i poszukiwał potencjalnych kontrahentów w tym
zakresie. W toku postępowania upadłościowego taki inwestor strategiczny jednak
się nie pojawił, a przedsiębiorstwo uczestnika ograniczyło faktycznie swą
3
działalność do podnajmowania pomieszczeń. Większość ruchomości należących
do masy upadłości zostało oszacowane po cenach złomu. Istniały znikome szanse
zaspokojenia wierzytelności uczestnika wobec jego żony. Na podstawie umowy
z dnia 4 maja 2009 r. uczestnik sprzedał córce kompletną dokumentację
wspomnianego wózka wraz z autorskimi prawami majątkowymi. Doszło jednak
do potrącenia ceny sprzedaży z wierzytelnościami córki wobec spółki A.
prowadzonej przez uczestnika. W dniu ogłoszenia upadłości do dyspozycji
zarządcy pozostawiono gotówkę w wysokości 219,56 zł. Do lutego 2011 r. wpływy
z masy upadłości pochodziły prawie wyłącznie z podnajmu pomieszczeń.
Ostatecznie postanowieniem z dnia 21 kwietnia 2011 r. doszło do umorzenia
postępowania upadłościowego. Brak zainteresowania rynku innowacyjnym
projektem upadłego oznaczał wykluczenie możliwości uzyskania przez zarządcę
środków pieniężnych niezbędnych do dokończenia prac badawczo-wdrożeniowych
i uruchomienia produkcji.
Uczestnik postępowania aktywnie uczestniczył w postępowaniu
upadłościowym, wspierał zarządcę w kontaktach z ewentualnymi inwestorami, nie
był zainteresowany zmianą upadłości na likwidacyjną. Właściwie wykonywał
obowiązki upadłego w toku postępowania. O upadłości zawiadomiono
67 wierzyciela upadłego.
W ocenie Sądu Rejonowego, istniały podstawy orzeczenia wobec
uczestnika zakazu prowadzenia przez niego działalności gospodarczej (art. 373
ust. 1 pkt 1 - ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze,
Dz. U. nr 60, poz. 535 ze zm., cyt. dalej jako „p.u.n.”). Uczestnik nie wykonał
bowiem ciążącego na nim obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości co
najmniej od pierwszych tygodni 2009 r. W drugiej połowie 2008 r. uczestnik nie był
już w stanie regulować niektórych zobowiązań wobec kontrahentów, wydawano
przeciwko niemu tytuły egzekucyjne, a opóźnienia w zapłacie wynosiły nierzadko
rok od ogłoszenia upadłości. Obiektywny ogląd ekonomicznej sytuacji
przedsiębiorstw powinien był najpóźniej z końcem 2008 r. doprowadzić do wniosku,
że konieczne było wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Niezłożenie
wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie, a także niezgłoszenie wniosku
w ogóle (wniosek taki złożył dopiero jeden z wierzycieli w sierpniu 2010 r.)
4
zostało ocenione jako zawinione (lekkomyślne) zachowanie się uczestnika.
Rozważając okres orzeczonego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej,
Sąd Rejonowy wskazał na okoliczności, które przemawiały na korzyść, jak i na
niekorzyść uczestnika postępowania.
Apelacja uczestnika została oddalona. Sąd Okręgowy podzielił ustalenia
faktyczne Sądu pierwszej instancji. Sąd ten wyjaśnił, że istniały przesłanki
orzeczenia zakazu przewidziane w art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n. Nie było podstaw do
przyjęcia winy uczestnika jako znikomej. W toku postępowania na pewno
został wykazany stan pokrzywdzenia wierzycieli pasywną postawą uczestnika
i niewystąpieniem już na początku 2009 r. z wnioskiem o ogłoszenie upadłości.
W skardze kasacyjnej uczestnika podnoszono zarzut naruszenia art. 328 § 2
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Wskazywano także na naruszenie art. 373 ust. 1
pkt 1 p.u.n., art. 373 ust. 2 p.u.n., art. 377 p.u.n., art. 21 ust. 2 p.u.n. (skarżącemu
chodziło zapewne o art. 21 ust. 1 p.u.n.), art. 112 k.c. i art. 6 ust. 2 i 3 ustawy z dnia
6 marca 2009 r. o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze (…) (Dz. U.
nr 53, poz. 434; cyt. dalej jako „ustawa z dnia 6 marca 2009 r.”).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Wbrew stanowisku skarżącego, ustalenia faktyczne obu Sądów meriti
uzasadniają wniosek, że w rozpoznawanej sprawie wystąpiły zasadnicze przesłanki
orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, przewidziane w art. 373
ust. 1 i art. 1 p.u.n.
Wnioskodawca wystąpił o wydanie orzeczenia obejmującego taki zakaz
wobec uczestnika w związku z niezgłoszeniem przez niego w odpowiednim
terminie wniosku o ogłoszenie upadłości prowadzonego przedsiębiorstwa (art. 373
ust. 1 pkt 1 p.u.n.). Oznacza to, że przesłankami orzeczenia wspomnianego zakazu
są właśnie niezgłoszenie wniosku przez uczestnika w terminie dwóch tygodni od
dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości (trwałej niewypłacalności) oraz
wina uczestnika w niewykonaniu tego obowiązku ustawowego w każdej postaci.
Z ustaleń faktycznych wynika, że uczestnik postępowania nie był w stanie w drugiej
połowie 2008 r. wykonywać swoich zobowiązań wobec wierzycieli, w tym - też
zobowiązań publicznoprawnych i taki stan utrzymywał się co najmniej od
5
pierwszych tygodni 2009 r. (s. 10, 11 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia).
Wniosek o upadłość został złożony dopiero przez jednego z wierzycieli w sierpniu
2010 r. Szerszy wywód uzasadnienia Sądu Okręgowego przekonuje
w wystarczający sposób o winie uczestnika w niewykonaniu wspomnianego
obowiązku zainicjowania - w interesie wierzycieli - postępowania upadłościowego
w odpowiednich ramach czasowych. Jeżeli nawet przyjąć, że określona w art. 373
ust. 2 p.u.n. formuła prawna „skutki podejmowania działań uczestników” (w danej
sprawie - niezgłoszenia właśnie wniosku o upadłość w odpowiednim czasie),
stanowi jednak odrębną przesłankę orzeczenia zakazu (a nie tylko - obok postaci
winy - decyduje o czasowym zakresie orzeczonego zakazu), to należy stwierdzić,
że Sądy meriti brały także pod uwagę i szeroko analizowały konsekwencje
niewykonania wspomnianego obowiązku w postaci „obniżenia ekonomicznej
wartości przedsiębiorstwa upadłego i rozmiaru pokrzywdzenia wierzycieli” (s. 13,
16-17 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia).
W tej sytuacji nietrafny okazał się zarzut naruszenia art. 373 ust. 1 pkt 1 i art.
373 ust. 2 p.u.n.
2. W skardze podniesiono, że w związku ze zmianą treści art. 377 k.p.c.
i wejściem w życie art. 6 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 marca 2009 r. orzeczenie zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej wobec uczestnika postępowania nie było
możliwe. Zdaniem skarżącego, właśnie przed dniem wejścia w życie art. 6 ust. 3
ustawy z dnia 6 marca 2009 r. (tj. przed dniem 2 maja 2009 r.) „ustała możliwość
orzeczenia zakazu” prowadzenia działalności gospodarczej wobec powoda.
Możliwość taka ustaje, jeżeli postępowanie o orzeczenie zakazu nie zostało
wszczęte w terminie rocznym od pojawienia się zdarzeń określonych w art. 377
p.u.n.
Z ustaleń dokonanych przez Sądy meriti wynika, że postępowanie
o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wobec wnioskodawcy
wszczęte zostało w lipcu 2011 r. na podstawie wniosku zgłoszonego przez
jednego z wierzycieli uczestnika (ZUS). Sądy meriti ustaliły też, że trwały stan
niewypłacalności uczestnika (dłużnika) pojawił się najpóźniej z końcem 2008 r.”
(s. 11 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia), a więc wówczas, gdy
6
obowiązywał art. 377 p.u.n. w poprzednim brzmieniu. Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy
z dnia 6 marca 2009 r., skoro podstawy ogłoszenia upadłości zaistniały przed
dniem wejścia w życie tej ustawy (tj. przed dniem 2 maja 2009 r.), a więc
pojawił się stan niewypłacalności dłużnika (wnioskodawcy), do postępowań
wszczętych po wejściu w życie wspomnianej ustawy stosuje się przepisy
dotychczasowe. Dla oceny tego, czy dopuszczalne jest orzeczenie zakazu
ma zatem zastosowanie art. 377 k.c. w poprzednim brzmieniu (przed zmianą
w dniu 2 maja 2009 r.). Problem jednak w tym, jak należy rozumieć ostatnie zdanie
tego przepisu, wskazującego na początek biegu rocznej prekluzji (verba legis:
„gdy nie złożono wniosku o upadłość, od dnia, w którym dłużnik obowiązany jest
taki wniosek złożyć”).
Z uzasadnienia podstaw skargi wynika, że skarżący wiąże skutek prawny
w postaci wyłączenia dopuszczalności orzekania zakazu (przewidziany w art. 377
p.u.n.) z upływem terminu rocznego od dnia, w którym upłynął termin do złożenia
wniosku o ogłoszenie upadłości. Chodzi o upływ terminu przewidzianego w art. 21
ust. 1 p.u.n., tj. obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ciągu
2 tygodni od zaistnienia podstaw do ogłoszenia upadłości (ukształtowania się
stanu niewypłacalności dłużnika). Innymi słowy, orzekanie zakazu byłoby ex lege
wyłączone, gdyby dłużnik nie złożył w ciągu jednego roku wniosku o ogłoszenie
upadłości, licząc od dnia upłynięcia dwutygodniowego terminu przewidzianego
w art. 21 ust. 1 p.u.n., przy czym termin roczny musiałby zakończyć się przed
dniem 2 maja 2008 r. (sekwencja zdarzeń: istnienie podstaw do ogłoszenia
upadłości - upływ dwutygodniowego terminu do wystąpienia z wnioskiem
o ogłoszenie upadłości - a następnie upływ rocznego terminu przewidzianego
w art. 377 p.u.n.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje jednak inna, trafniejsza
interpretacja art. 377 p.u.n. Chodzi w niej o podkreślenie tego, że jeżeli wniosek
o upadłość dłużnika (uczestnika postępowania) został jednak złożony (np. przez
jednego z wierzycieli), to roczny termin prekluzyjny, przewidziany w art. 377 p.u.n.,
może biec także od innych zdarzeń wskazanych w tym przepisie, w tym - od
daty umorzenia postępowania upadłościowego (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r., II CSK 463/11, Monitor Prawniczy 2013,
7
nr 5, s. 264-266 i podane tam inne orzeczenia Sądu Najwyższego). Interpretacja
taka odpowiada w większym stopniu zasadniczej funkcji ochrony wierzycieli
(eliminacja z uczciwego obrotu gospodarczego podmiotów nierzetelnych i element
mobilizacji tych podmiotów w razie pojawienia się stanu niewypłacalności).
Skoro w rozpoznawanej sprawie ustalono jednak - wbrew twierdzeniu
skarżącego - wystarczająco czas pojawienia się stanu trwałej niewypłacalności
dłużnika (art. 11 ust. 1 p.u.n.; „najpóźniej z końcem 2008 r.”), wniosek o ogłoszenie
upadłości jednego z wierzycieli (ZUS) złożony został w sierpniu 2010 r.,
postępowanie upadłościowe ostatecznie umorzono w kwietniu 2011 r., to nie było
podstaw do twierdzenia, że zakaz przewidziany w art. 373 p.u.n. nie mógł już
zostać orzeczony wobec uczestnika postępowania. Wniosek o orzeczenie zakazu
złożono bowiem przed upływem rocznego terminu prekluzyjnego, tj. w lipcu 2011 r.
Nieuzasadnione okazały się zatem także zarzuty naruszenia art. 21 ust. 1,
art. 377 p.u.n. i art. 6 ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 6 marca 2003 r.
Skoro postępowanie rozpoznawcze zamierzało ostatecznie do ustalenia tego,
czy istniały podstawy orzeczenia wobec uczestnika postępowania zakazu na
podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1 (niezgłoszenie przez uczestnika we właściwym
czasie wniosku o ogłoszenie upadłości), to za bezprzedmiotowe należy uznać
rozważania skarżącego zawarte na s. 5-6 skargi, zmierzające do wykazania,
że nastąpiło rzekome „sprekludowanie zdarzeń”, które Sądy meriti trafnie przecież
potraktowały jako wykazanie przez wnioskodawcę właściwych przesłanek
orzeczenia zakazu.
Za nietrafny należy uznać zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., ponieważ
uzasadnienie zaskarżonego postanowienia odpowiada zasadniczym elementom
formalnym motywacji rozstrzygnięcia, wskazanym w tym przepisie.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną
uczestnika postępowania jako nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.).