Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 276/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Jan Bogdan Rychlicki
SSN Barbara Skoczkowska (sprawozdawca)
Protokolant Joanna Sałachewicz
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika,
w sprawie R. C.
skazanego z art. 158 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 7 marca 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego,
od wyroku Sądu Okręgowego w O.
z dnia 17 maja 2013 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w K.
z dnia 13 grudnia 2012 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym;
2. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz obrońcy z urzędu
adw. M. P. z Kancelarii Adwokackiej kwoty: 442,80 zł (czterysta
czterdzieści dwa zł 80/100 złotych), w tym 23 % podatku VAT, z
tytułu wynagrodzenia za sporządzenie i wniesienie kasacji oraz
2
738 zł (siedemset trzydzieści osiem złotych) w tym 23 % podatku
VAT, za obronę skazanego wykonywaną w postępowaniu przed
Sądem Najwyższym.
UZASADNIENIE
R. C. został oskarżony to to, że:
I. „w dniu 11 września 2011 r. w K., działając wspólnie i w porozumieniu ze S.
M. oraz trzema innymi nieustalonymi osobami uderzając pięścią w twarz
oraz kilkukrotnie butelką i innym przedmiotem, kopiąc po całym ciele dokonał
pobicia P. W. narażając go na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia
albo nastąpienia skutku z art. 156 § 1 k.k. lub z art. 157 § 1 k.k. powodując u
niego obrażenia ciała w postaci: stłuczenia głowy, otarcia naskórka twarzy i
nosa, rany tłuczonej prawego łuku brwiowego, stłuczenie prawego barku,
rany ciętej prawego ramienia, rany ciętej prawego przedramienia i prawej
ręki, rany ciętej lewego ramienia z przecięciem powięzi mięśniowej i żyły,
stłuczenia lewego przedramienia, rany grzbietu lewej ręki z brzeżnym
nacięciem ścięgna prostownika palca, złamania wieloodłamowego prawej
kości skokowej z przemieszczeniem, a powyższe obrażenia spowodowały
naruszenie czynności narządów ciała i rozstrój zdrowia inny niż określony w
art. 156 § 1 k.k. trwający dłużej niż 7 dni, stanowią zatem skutki o jakich
mowa w art. 157 § 1 k.k., tj. o przestępstwo z art. 158 § 1 k.k. i art. 157 § 1
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
II. w dniu 11 września 2011 r. w K., zabrał w celu przywłaszczenia kurtkę,
telefon komórkowy marki Sony Ericsson Xperia, pieniądze, powodując
łączną wartość strat 2 420 zł na szkodę P. W., przy czym czynu tego
dopuścił się będąc uprzednio skazany w warunkach recydywy specjalnej
podstawowej przed upływem 5 lat od odbycia kary pozbawienia wolności w
wymiarze co najmniej roku pozbawienia wolności za przestępstwo podobne,
tj. o przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k.”
Wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 13 grudnia 2012 r., R. C.:
1. w miejsce czynu opisanego w pkt I został uznany za winnego tego, że w dniu
11 września 2011 r. w K., działając wspólnie i w porozumieniu ze S. M. oraz
3
trzema innymi nieustalonymi osobami poprzez uderzanie pięścią w twarz,
kopanie, uderzanie butelką i kulą rehabilitacyjną po całym ciele wziął udział w
pobiciu P. W. narażając go na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia
albo nastąpienia skutku z art. 156 § 1 k.k. lub z art. 157 § 1 k.k., przy czym w
wyniku pobicia pokrzywdzony doznał obrażeń ciała w postaci: stłuczenia głowy,
otarcia naskórka twarzy i nosa, rany tłuczonej prawego łuku brwiowego,
stłuczenie prawego barku, rany ciętej prawego ramienia, rany ciętej prawego
przedramienia i prawej ręki, rany ciętej lewego ramienia z przecięciem powięzi
mięśniowej i żyły, stłuczenia lewego przedramienia, rany grzbietu lewej ręki z
brzeżnym nacięciem ścięgna prostownika palca, złamania wieloodłamowego
prawej kości skokowej z przemieszczeniem, a powyższe obrażenia
spowodowały naruszenie czynności narządów jego ciała i rozstrój zdrowia na
czas powyżej 7 dni, tj. przestępstwa z art. 158 § 1 k.k. i za to na podstawie art.
158 § 1 k.k. wymierzono mu karę roku pozbawiania wolności;
2. został uniewinniony od zarzutu popełnienia czynu opisanego w pkt II;
3. orzeczono o kosztach postępowania oraz wynagrodzeniu obrońcy z urzędu.
Apelację od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonego, który zaskarżonemu
wyrokowi zarzucił:
1. mający wpływ na treść wyroku błąd w ustaleniu faktycznym, połączony z
obrazą prawa procesowego, a to art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., wyrażający się
sprzecznym z rzeczywistością i przeprowadzonymi dowodami ustaleniu w
wyroku, że oskarżony R. C. działając wspólnie i w porozumieniu z S. M. oraz
trzema nieustalonymi osobami poprzez uderzanie pięścią w twarz, kopanie,
uderzanie butelką i kulą rehabilitacyjną po całym ciele wziął udział w pobiciu P.
W., narażając go na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo
nastąpienia skutku z art. 156 § 1 k.k. lub z art. 157 § 1 k.k. w sytuacji, gdy
konstrukcja przestępstwa pobicia polega między innymi na różnicowaniu
odpowiedzialności za udział w pobiciu w zależności od stopnia jej
niebezpieczeństwa, wyrażającego się skalą narażenia człowieka na
bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, albo skutków określonych w art.
156 § 1 k.k. lub art. 157 § 1 k.k., które to zróżnicowanie musi być prawidłowo
określone w wyroku - opisie czynu;
4
2. rażącą niewspółmierność (surowość) orzeczonej wobec oskarżonego kary
pozbawienia wolności, która została orzeczona przy zastosowaniu wadliwych
kryteriów jej wymiaru.
Wskazując na powyższe, obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, a w razie braku
podstaw do jego uchylenia o zmianę wyroku w części rozstrzygającej o karze
poprzez złagodzenie wymierzonej oskarżonemu kary pozbawienia wolności i
orzeczenie jej z warunkowym zawieszeniem wykonania.
Sąd Okręgowy w O., wyrokiem z dnia 17 maja 2013 r.,:
1. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że w pkt 1, w opisie czynu
przypisanego oskarżonemu, w miejsce ustalenia: „z S. M.” przyjął: „z inną
osobą”;
2. w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Kasację od prawomocnego orzeczenia Sądu odwoławczego wniósł obrońca
skazanego R. C. zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:
1. rażącą obrazę prawa procesowego, która miała istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku, a mianowicie art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. poprzez
umieszczenie w opisie przypisanego skazanemu czynu wszystkich stopni
niebezpieczeństwa zarówno dla zdrowia jak i życia, podczas gdy konstrukcja
przestępstwa pobicia polega między innymi na różnicowaniu odpowiedzialności
za udział w pobiciu w zależności od stopnia jej niebezpieczeństwa,
wyrażającego się skalą narażenia człowieka na bezpośrednie
niebezpieczeństwo utraty życia, albo skutków określonych w art. 156 § 1 k.k.
lub art. 157 § 1 k.k., które to zróżnicowanie musi być prawidłowo określone w
wyroku - opisie czynu;
2. rażącą obrazę prawa procesowego, która miała istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku poprzez naruszenie art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 §
3 k.p.k. polegające na nierozważeniu zarzutu apelacji dotyczącej obrazy art.
413 § 2 pkt 1 k.p.k.
Wskazując na powyższe zarzuty, obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
5
Prokurator Prokuratury Okręgowej w pisemnej odpowiedzi na kasację oraz
prokurator Prokuratury Generalnej na rozprawie kasacyjnej, wnieśli o oddalenie
kasacji jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja wniesiona przez obrońcę skazanego R. C. jest zasadna.
Wprawdzie pierwszy z podniesionych w kasacji zarzutów, wskazujący na
obrazę art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., jest skierowany bezpośrednio przeciwko wyrokowi
Sądu I instancji, co wskazywałoby na jego oczywistą bezzasadność, jednakże
przedstawiony w nim problem należy rozważyć z uwagi na podniesienie drugiego
zarzutu dotyczącego wadliwej kontroli instancyjnej, w którym obrońca wskazuje, że
Sąd odwoławczy nie odniósł się do kwestii sposobu sformułowania opisu czynu
przypisanego skazanemu. W apelacji zarzucił on wyrokowi Sądu I instancji obrazę
przepisu art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. połączoną z błędem w ustaleniach faktycznych. O
ile Sąd odwoławczy nie stwierdził błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za
podstawę rozstrzygnięcia Sądu I instancji, co w sposób co prawda nader lakoniczny,
ale wykazał, o tyle z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia nie wynika, aby zarzut
obrazy art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. był przedmiotem rozważań tegoż Sądu, a więc
należy przyjąć, że pozostał on poza zakresem rozpoznania, co stanowi rażące
naruszenie art. 433 § 2 k.p.k.
Zgodnie z art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. wyrok skazujący powinien zawierać m. in.
„dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu”. Określenie to,
wynikające z ustaleń dokonanych przez sąd orzekający, powinno się znaleźć w
wyroku, przez stosowny opis czynu i powinno obejmować wszystkie elementy
czynu mające znaczenie dla prawidłowej kwalifikacji prawnej. Błędem jest jednak
nie tylko pomijanie któregokolwiek z takich elementów działania sprawcy, ale
również błędem jest zamieszczanie w opisie czynu wszystkich alternatywnych
znamion czynu wynikających z treści konkretnego przepisu, który wskazuje na
możliwość popełnienia identycznie kwalifikowanego przestępstwa w różnych
formach. Obowiązujący kodeks postępowania karnego nie daje bowiem podstaw
do alternatywnych ustaleń w zakresie przypisanego w wyroku przestępstwa.
Pewność stwierdzeń co do winy wynika z obowiązującej w prawie zasady
domniemania niewinności oraz ciążącego na sądzie obowiązku czynienia ustaleń
6
zgodnych z prawdą (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1995
r., I KZP 1/95, OSNKW 1995, z. 5-6, poz. 37).
W przepisie art. 158 § 1 k.k. ustawowe zmamiona narażenia człowieka na
bezpośrednie niebezpieczeństwo zostały określone właśnie alternatywnie. Za
przestępstwo z art. 158 § 1 k.k. odpowiada ten, kto bierze udział w bójce (lub
pobiciu), w której naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty
życia albo nastąpienia skutku określonego w art. 156 § 1 lub 157 § 1 k.k. Jednakże
bezpośrednie narażenie człowieka na alternatywne zagrożenie skutkami
przewidzianymi w art. 158 § 1 k.k. nie może mieć miejsca, gdyż np.
niebezpieczeństwo utraty przez daną osobę życia, jako najwyższy stopień
narażenia, pochłania niższe stopnie narażenia na ciężki uszczerbek na zdrowiu (art.
156 § 1 k.k.) i naruszenie czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, trwające
dłużej niż 7 dni (art. 157 § 1 k.k.). W niniejszej natomiast sprawie Sąd Rejonowy w
K. w opisie czynu przypisanego skazanemu, nie tylko przyjął wszystkie
alternatywne stopnie niebezpieczeństwa pobicia, ale nadto wskazał na następstwa
na zdrowiu, jakie odniósł pokrzywdzony w wyniku pobicia, które odpowiadały
skutkom określonym w art. 157 § 1 k.k. Zauważyć należy, że samo wskazanie na
takie skutki, bez podawania alternatywnych znamion, nie jest błędem. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się bowiem, że przestępstwo z art. 158
§ 1 k.k., mimo że jest czynem z narażenia, może też wywoływać skutki określone w
art. 157 § 1 k.k. Niebezpieczeństwo nastąpienia skutku określonego w art. 157 § 1
k.k. materializuje się wówczas w skutku jaki został rzeczywiście spowodowany (por
postanowienie z dnia 20 września 2007 r., I KZP 30/07, OSNKW 2007, z. 11, poz.
79; wyrok z dnia 6 maja 2010 r., II KK 278/09, LEX nr 583783).
Sąd Okręgowy nie rozpoznał wniesionej przez obrońcę oskarżonego apelacji
zgodnie z treścią art. 433 § 2 k.p.k. Obraza tego przepisu doprowadziła do
uchylenia zaskarżonego wyroku, gdyż miała ona istotny wpływ na treść orzeczenia.
Został bowiem utrzymany w mocy, w zasadniczej części, wyrok Sądu I instancji
wydany z naruszeniem art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. Należy natomiast stwierdzić, że
błędnie sformułowany opis przypisanego czynu, czy to poprzez pominięcie
któregokolwiek elementu mającego znaczenie dla prawidłowej kwalifikacji prawnej,
czy też poprzez zamieszczanie w nim alternatywnych ustaleń, zawsze będzie miał
7
istotny wpływ na treść orzeczenia. Rozpoznając ponownie apelację, Sąd ten winien
mieć na uwadze powyższe uwagi i respektując treść art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3
k.p.k. rozważyć wszystkie zawarte w niej zarzuty w sposób wnikliwy i wyczerpujący,
co winno znaleźć odzwierciedlenie w uzasadnieniu wyroku.
Zasądzono na rzecz obrońcy z urzędu wynagrodzenie za sporządzenie i
wniesienie kasacji oraz obronę skazanego przed Sądem Najwyższym, zgodnie z art.
29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (j.t. Dz. U. z 2009, Nr
146, poz. 1188) oraz § 14 ust. 2 pkt. 6 i ust. 3 pkt. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348).
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji
wyroku.