Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 181/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. G.
przeciwko Powiatowemu Urzędowi Pracy w […]
o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez
wypowiedzenia, odprawę pieniężną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w […] z dnia 14 marca 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz powódki kwotę 900 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 14 marca 2013 r. Sąd Okręgowy Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację pozwanego Powiatowego Urzędu Pracy
w […] od wyroku Sądu Rejonowego Sądu Pracy Wydział Pracy z dnia 28 grudnia
2
2012 r., który zasądził od pozwanego na rzecz powódki A. G. następujące kwoty: a)
7.728 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o
pracę bez wypowiedzenia z ustawowymi odsetkami od dnia 26 marca 2012 r. do
dnia zapłaty; b) 7.728 zł tytułem odprawy pieniężnej z ustawowymi odsetkami od
dnia 26 marca 2012 r. do dnia zapłaty (pkt 1 wyroku); oddalił powództwo w
pozostałej części (pkt 2 wyroku); zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę
900 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 3 wyroku); nakazał
pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego kwotę 773 zł
tytułem części nieuiszczonej opłaty sądowej (pkt 4 wyroku); nie obciążył powódki
nieuiszczonymi kosztami sądowymi w pozostałej części (pkt 5 wyroku) i nadał
wyrokowi w punkcie 1 rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 2.576 zł brutto
(pkt 6 wyroku).
W spawie tej ustalono, że powódka była zatrudniona u pozwanego od
2003 r., początkowo na stanowisku referenta, referenta prawnego, starszego
inspektora, a od dnia 15 września 2008 r. na stanowisku radcy prawnego w pełnym
wymiarze czasu pracy. Jako radca prawny zobowiązana była do świadczenia pracy
w siedzibie pracodawcy w wymiarze 16 godzin tygodniowo: w poniedziałki i środy
od 7.30 do 11:30, a w piątki od 7:30 do 15:30. Jeżeli w środę przypadała sesja
Rady Miasta to dyżur powódki był automatycznie przesuwany był na czwartek.
Obowiązujący u pozwanego od dnia 1 stycznia 2010 r. regulamin organizacyjny,
przewidywał w strukturze organizacyjnej pozwanego Zespół Radców Prawnych.
Uchwałą Zarządu Powiatu Z. z dnia 26 stycznia 2012 r. wprowadzono nowy
regulamin organizacyjny, który nie uwzględniał już Zespołu Radców Prawnych. W
dniu 1 lutego 2012 r. pozwany doręczył powódce pismo z informacją, że z dniem 15
lutego 2012 r., w następstwie uchwalenia nowego regulaminu organizacyjnego,
zostaje przeniesiona na stanowisko starszego specjalisty ds. […] przypisanego do
samodzielnego stanowiska do spraw […] w Wydziale […]. Kolejnym pismem
polecono powódce sporządzić spis prowadzonych przez nią spraw w zakresie
obsługi urzędu jak i spraw sądowych oraz przekazania zestawienia kierownikowi
wydziału. W dniu 6 lutego 2012 r. powódka złożyła pozwanemu pismo informujące,
że oświadczenie z dnia 1 lutego 2012 r. jest nieważne i nie wywołuje skutków
prawnych. Nadto zgłosiła gotowość do świadczenia pracy na stanowisku radcy
3
prawnego. W dniach od 1 do 17 lutego 2012 r. powódka była niezdolna do pracy na
skutek choroby, a po dniach wolnych od pracy (18 i 19 lutego 2012 r.), powódka
stawiła się do pracy 20 lutego 2012 r. W dniu 16 lutego 2012 r. za pośrednictwem
poczty powódce doręczono zakres obowiązków na stanowisku starszego
specjalisty […].
W dniu 20 lutego 2012 r. w siedzibie pracodawcy odbyło się spotkanie, w
którym uczestniczyła powódka, dyrektor pozwanego, J. L., G. P. i adwokat E. K.
Powódka została poinformowana, że jej przełożonym jest G. P. oraz że powinna
świadczyć pracę w wymiarze 8 godzin dziennie. Polecono jej zdać wszystkie
urządzenia - laptop, skaner i modem. Powódka oświadczyła, że oświadczenie z
dnia 1 lutego 2012 r. jest bezskuteczne i jest gotowa do świadczenia pracy na
stanowisku radcy prawnego w ustalonych godzinach dyżurów radcowskich, po
czym opuściła siedzibę pracodawcy o godzinie 11:30. W dniach 22 - 24 lutego 2012
r. powódce udzielono urlopu wypoczynkowego. W dniu 23 lutego 2012 r. doręczono
powódce, za pośrednictwem poczty, pismo informujące o udzieleniu jej kary
porządkowej upomnienia za samowolne opuszczenie stanowiska pracy w dniu 20
lutego 2012 r. o godzinie 11.30 i niestawienie się do pracy w dniu 21 lutego 2012 r.
Powódka w dniu 27 lutego 2012 r. wniosła sprzeciw twierdząc, że kara porządkowa
została nałożona z naruszeniem przepisów prawa pracy, ponieważ przed
nałożeniem kary nie została wysłuchana przez pracodawcę pracodawca. W dniu 12
marca 2012 r. pozwany doręczył powódce pismo informujące, że kara porządkowa
nie zostanie uchylona.
Po 20 lutego 2012 r. powódka stawiała się do pracy w dniach dyżurów
radcowskich i przebywała w siedzibie pracodawcy w godzinach tych dyżurów.
Świadczyła pracę w dniach 27 i 29 lutego oraz 7 i 12 marca 2012 r. w wymiarze 4
godzin dziennie. Była nieobecna w dniach 28 lutego oraz 1, 6 i 8 marca. Nadto
miała udzielony urlop wypoczynkowy w dniach 2, 5 i 9 marca 2012 r. W tym czasie
powódka sprawdziła sprawy bieżące, skontrolowała terminy i czynności,
przygotowała również wykaz prowadzonych przez siebie spraw, świadcząc pracę w
pokoju zajmowanym przez Zespół Radców Prawnych. Zlecaniem zadań dla
powódki zajmowała się G. P. W praktyce jednak nie wydawała ona powódce
poleceń służbowych, bo gdy chciała takie wydać, to powódki nie było w pracy.
4
W dniu 29 lutego 2012 r. odbyło się spotkanie, podczas którego powódce
polecono przeniesienie się z pokoju […] do pokoju […]. Miejsce pracy było
przygotowane, natomiast nie był podłączony sprzęt komputerowy. Pracodawca
doręczył powódce pismo informujące o nałożeniu kary porządkowej nagany za
nieusprawiedliwione niestawiennictwo w dniu 28 lutego 2012 r. oraz opuszczenie
stanowiska pracy w dniu 27 lutego 2012 r. o godzinie 11.30.
W dniu 12 marca 2012 r. doręczono powódce oświadczenie o rozwiązaniu
umowy o pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych
obowiązków pracowniczych polegających na: 1/ powtarzającym się samowolnym
opuszczaniu miejsca pracy 20 i 27 lutego 2012 r.; 2/ niestawieniu się w miejscu
pracy 21 i 28 lutego 2012 r., oraz 1, 6 i 8 marca 2012 r.; 3/ nieinformowaniu
pracodawcy o przyczynie niestawienia się w miejscu 21 lutego 2012 r.;
4/ uporczywym odmawianiu wykonywania poleceń służbowych wydawanych przez
bezpośredniego przełożonego oraz Dyrektora jednostki 27 i 29 lutego 2012 r.
Średnie miesięczne wynagrodzenie powódki liczone według zasad oblicz
ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy w ujęciu brutto wyniosło 2.576 zł.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo w
zakresie roszczeń o zasądzenie odszkodowania za niezgodne z prawem
rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia i odprawy pieniężnej zasługiwało
na uwzględnienie, a konsekwencją tego była konieczność oddalenia powództwa o
ustalenie. Według utrwalonej wykładni art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada
2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458 ze zm.)
tożsamego z brzmieniem art. 10 ust. 1a ustawy z dnia 16 września 1982 r. o
pracownikach urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2013 r. Nr 269 ze
zm.) wynika, że urzędnik może być przeniesiony na inne stanowisko byleby
odpowiadało ono jego kwalifikacjom i nie ma on prawa wyboru innego stanowiska
służbowego, zaś zgodność kwalifikacji wymaganych na nowym stanowisku z
kwalifikacjami wymaganymi na stanowisku likwidowanym jest podstawowym
kryterium branym pod uwagę przy ocenie zasadności decyzji pracodawcy. Zdaniem
Sądu Rejonowego, używając w powołanych przepisach sformułowania
„odpowiadające jego kwalifikacjom” ustawodawca miał na myśli minimalne
kwalifikacje określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. w
5
sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. Nr 50, poz. 398 ze
zm.). Minimalne kwalifikacje wymagane na stanowisku, na które zostaje
przeniesiony pracownik samorządowy muszą być takie same jak na stanowisku
zlikwidowanym. W przeciwnym wypadku stanowisko to nie będzie odpowiadało
kwalifikacjom pracownika. Przyjęcie „odmiennego poglądu, że nowe stanowisko
musi spełniać wymóg kwalifikacji rozumianych jako nie wyższe od kwalifikacji
posiadanych przez pracownika sprowadziłoby instytucję art. 23 ust 1 ustawy o
pracownikach samorządowych do absurdu, pozwalając na przenoszenie osób z
wykształceniem specjalistycznym czy też osób z wyższym wykształceniem na
stanowiska wymagające minimalnego wykształcenia podstawowego”. W
konsekwencji, jedynym stanowiskiem, na które mogła być przeniesiona powódka
zatrudniona na stanowisku radcy prawnego, a które odpowiadałoby jej
kwalifikacjom było stanowisko radcy prawnego. Okoliczność, że powódka
potrafiłaby wykonać prace starszego specjalisty do spraw windykacji nie uprawniał
pozwanego do przeniesienia ją na to stanowisko. W takiej sytuacji Sąd Rejonowy
uznał, że oświadczenie pracodawcy przeniesienie powódki w trybie art. 23 ust 1
ustawy pracownikach samorządowych z dnia 1 lutego 2012 r. było bezskuteczne,
nie wywołało żadnego skutku prawnego i strony po dniu 15 lutego 2012 r. nadal
łączył stosunek pracy na dotychczasowych warunkach, a zatem powódka była
nadal zatrudniona na stanowisku radcy, gdyż pozwany, mimo zmiany regulaminu
organizacyjnego i usunięcia ze struktury urzędu Zespołu Radców Prawnych, nie
dokonał modyfikacji umownego stosunku pracy łączącego strony w sposób zgodny
z prawem tzn. przez wypowiedzenie czy to warunków pracy i płacy czy też
definitywne wypowiedzenie umowy łączącej strony. Wobec tego powódka miała
podstawy twierdzić, że oświadczenie pracodawcy z dnia 1 lutego 2012 r. jest
bezprawne i bezskuteczne, odmawiać świadczenia pracy na stanowisku starszego
specjalisty do spraw windykacji i zgłaszać gotowość do świadczenia pracy na
stanowisku radcy prawnego w wymiarze dotychczas obowiązującym. Jej działanie
nie było nacechowane bezprawnością i nie może być mowy o jakimkolwiek stopniu
zawinienia jej po stronie w kontekście przesłanek z art. 52 k.p. Powódka
wykonywała polecenia wydawane jej jako radcy prawnemu - sporządziła listę
spraw, a jej merytoryczna wartość nie była przedmiotem oceny i postawienia
6
zarzutu w oświadczeniu o rozwiązaniu umowy. W późniejszym okresie nie były jej
wydawane polecenia służbowe jako radcy prawnemu, a nawet jakiekolwiek
merytoryczne polecenia. Po 15 lutego 2012 r. - poza dniami urlopu
wypoczynkowego - powódka stawiała się do pracy w dni jej dyżurów radcowskich
oraz pozostawała w gotowości do świadczenia pracy w czasie wynikającym z
łączącego strony stosunku pracy. Pracodawca nie wydał jej, jako radcy prawnemu
polecenia świadczenia pracy w czasie niebędącym czasem jej dyżuru. Sąd
Rejonowy doszedł do wniosku, że brak jest jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, iż
którykolwiek z zarzutów postawionych powódce w oświadczeniu z dnia 12 marca
2012 r. uzasadniał rozwiązanie z nią umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie z
art. 52 k.p.
W związku z powyższym Sąd Rejonowy uznał, że pozwany w sposób
niezgodny z prawem rozwiązał powódką umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy
pracownika i będąc związanym żądaniem strony powodowej zasądził
odszkodowanie w kwocie 7.728 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia
powództwa. Sąd uznał, że gdyby nie zmiana regulaminu organizacyjnego i
likwidacja w strukturze organizacyjnej stanowiska pracy radcy prawnego nie
doszłoby do rozwiązania stosunku pracy. Skoro likwidacja stanowiska pracy była
wyłączną przyczyną rozwiązania stosunku pracy, to powódce przysługuje odprawa
pieniężna na podstawie art. 10 ust. 1 w związku z art. 8 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 ze zm.), w
wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia w kwocie 7.728 zł, gdyż jej ogólny staż
pracy u strony pozwanej przekroczył 8 lat.
Sąd Okręgowy uznał, że Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych
ustaleń faktycznych i właściwie zastosował normy prawa materialnego, ponieważ
zamiarem „pozwanego było doprowadzenie do jak najszybszego zakończenia
współpracy z powódką bez konieczności wypłaty świadczeń związanych z
likwidacją jej stanowiska pracy”. Tymczasem nie było podstaw prawnych do
uznania, że powódka została przeniesiona na stanowisko odpowiadające jej
kwalifikacjom, a zatem nie została spełniona druga z przesłanek niezbędnych do
zastosowania art. 23 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych. Sąd
7
Okręgowy w pełni zaaprobował dokonaną przez Sąd pierwszej instancji wykładnię
sformułowania zatrudnienia „odpowiadającego kwalifikacjom”, zawartego zarówno
w art. 23 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych, jak i w art. 10 ust. 1a
ustawy o pracownikach urzędów państwowych. W konsekwencji „minimalne
kwalifikacje wymagane na stanowisku, na które została przeniesiona powódka tj.
starszego specjalisty ds. windykacji, muszą być takie same jak na stanowisku
zlikwidowanym tj. radcy prawnego. Zgodnie z załącznikiem nr 3 tabela IV część H
przywołanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. wymagania
kwalifikacyjne dla osób zatrudnionych na stanowiskach starszych specjalistów
określono na poziomie wykształcenia wyższego bez szczegółowego określenia
profilu tegoż wykształcenia. Natomiast do wykonywania pracy na stanowisku radcy
prawnego koniecznym jest jeszcze spełnienie dodatkowych warunków poza
posiadaniem wykształcenia wyższego i to specjalistycznego- prawniczego, a
mianowicie odbycie chociażby aplikacji radcowskiej, a także złożenie egzaminu
radcowskiego. W związku z powyższym minimalne kwalifikacje na stanowisku
starszego inspektora ds. windykacji są niższe niż na stanowisku radcy prawnego”.
Wprawdzie żaden z przepisów prawnych nie zabrania radcom prawnym
wykonywania innych zawodów (zajmowania innych stanowisk), a pracodawcom
zatrudniania radców prawnych na innych stanowiskach czy w innym charakterze,
ale do przeniesienia pracownika samorządowego na stanowisko, na którym
„wymagane są minimalne kwalifikacje niższe niż posiadane przez pracownika
konieczne jest zastosowanie instytucji art. 42 § 4 k.p. W razie przeniesienia
pracownika samorządowego na stanowisko, na którym wymagane są „minimalne
kwalifikacje niższe niż posiadane przez pracownika” dochodzi do istotnej zmiany
warunków pracy na niekorzyść pracownika. W orzecznictwie przyjmuje się, że
przeniesienie na inne stanowisko służbowe na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy o
pracownikach samorządowych jest „samodzielną konstrukcją prawną odmienną od
wypowiedzenia warunków pracy i płacy”. Uniemożliwia to „przenoszenie osób z
wykształceniem specjalistycznym na stanowiska wymagające minimalnego
wykształcenia podstawowego, co podważałoby gwarancyjny charakter prawa
pracy”. Nie zmienia tego okoliczność, że powódka bez wątpienia poradziłaby sobie
z wykonywaniem pracy na stanowisku starszego specjalisty […], na którym do jej
8
zadań należałoby „windykacja należności z tytułu pożyczek lub monitorowanie
postępowań egzekucyjnych prowadzonych przez organy egzekucji sądowej i
administracyjnej”.
W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że oświadczenie pracodawcy z dnia 1
lutego 2012 r. „było bezskuteczne, a zatem nie wywołało żadnych skutków
prawnych w efekcie, czego strony po dniu 15 lutego 2012 r. nadał łączył stosunek
prac dotychczasowych warunkach, na podstawie których powódka była zatrudniona
stanowisku radcy prawnego wraz ze wszelkimi indywidualnie ukształtowanymi
przed tą datą elementami wymienionego stosunku, a z obowiązków służbowych
powierzonych na tym stanowisku powódka w pełni się wywiązywała”. W
konsekwencji pozwany w sposób niezgodny z prawem rozwiązał z powódką
umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, przeto Sąd pierwszej
instancji prawidłowo zasądził odszkodowanie na podstawie art. 56 k.p. Powyższe
„czyni także całkowicie bezpodstawnym zarzut naruszenia art. 10 ust. 1 w związku
z art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych, gdyż wyłączną przyczyną rozwiązania
przez pozwanego stosunku pracy z powódką była likwidacja jej stanowiska pracy”.
W skardze kasacyjnej pozwany pracodawca zarzucił naruszenie przepisów
prawa materialnego: 1/ art. 23 ust 1 ustawy o pracownikach samorządowych przez
błędną wykładnię i przyjęcie, że został on bezprawnie zastosowany wobec
powódki, a tym samym, że złożone powódce w dniu 1 lutego 2012 r. oświadczenie
o przeniesieniu na stanowisko starszego specjalisty ds. windykacji w trybie tego
przepisu było bezskuteczne, 2/ art. 52 k.p. przez błędną wykładnię i przyjęcie, że
zachowania powódki polegające na powtarzającym się samowolnym opuszczaniu
miejsca pracy, niestawianiu się w miejscu pracy, nieinformowaniu pracodawcy o
przyczynie niestawienia w miejscu pracy oraz uporczywym odmawianiu
wykonywania poleceń służbowych, wydanych przez bezpośredniego przełożonego
oraz dyrektora jednostki, co potwierdziła powódka w swoich wyjaśnieniach, nie
stanowiły ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków przez pracownika
uprawniającego pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.
W konsekwencji doszło do błędnego zastosowania art. 56 § 1 i art. 58 k.p., 3/ art.
10 w związku z art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych „poprzez błędne jego
zastosowanie w niniejszej sprawie”.
9
Za przyjęciem skargi do rozpoznania przemawia występowanie w sprawie
istotnego zagadnienia prawnego - interpretacji pojęcia „stanowisko odpowiadające
kwalifikacjom”, które stanowi jedną z przesłanek warunkujących przeniesienie na
pracownika samorządowego w trybie art. 23 ustawy o pracownikach
samorządowych. W ocenie skarżącego, Sąd Okręgowy błędnie wyłożył to pojęcie
„jako odpowiadające minimalnym kwalifikacjom określonym w rozporządzeniu Rady
Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. i uznał, że minimalne kwalifikacje wymagane na
stanowisku, na które zostaje przeniesiony pracownik samorządowy muszą być
takie same jak na stanowisku zlikwidowanym”. Taka wykładnia sprawia, że
„kategoria zawodowa jaką są radcowie prawni zatrudnieni jako pracownicy
samorządowi na stanowiskach urzędniczych jest wyłączona spod działania art. 23
ustawy o pracownikach samorządowych”, a każde inne „stanowisko urzędnicze
traktowane jest jako stanowisko nieodpowiadające kwalifikacjom minimalnym
wymaganym dla radcy prawnego. W konsekwencji radca prawny może być
przeniesiony w trybie art. 23 ustawy o pracownikach samorządowych jedynie na
stanowisko radcy prawnego. Jest to sprzeczne z celem tego przepisu, którym jest
zapewnienie prawidłowego funkcjonowania urzędów samorządowych w razie
koniecznej ich reorganizacji. „Gdyby intencją ustawodawcy było ograniczenie
stosowania tego przepisu w stosunku do niektórych stanowisk urzędniczych (np.
radców prawnych), wyłączenie takie znalazłoby odzwierciedlanie w treści przepisu”.
Tymczasem radcowie prawni zatrudnieni w urzędach jednostek samorządu
terytorialnego są pracownikami samorządowymi, a zatem mogą być przenoszeni na
podstawie art. 23 tej ustawy. Skarżący twierdził, że kwalifikacje powódki były
„odpowiednie na stanowisku, na które została przeniesiona”, co potwierdza analiza
„całokształtu okoliczności związanych z ukształtowaniem i charakterem obu
stanowisk, w tym zdań i obowiązków powierzonych do wykonywani a na obu
stanowiskach. Do zakresu obowiązków na stanowisku starszego specjalisty […]
należała […]. Powódka posiadała odpowiednie kwalifikacje do wykonywania
powyższych obowiązków, zwłaszcza że na stanowisku radcy prawnego właśnie te
czynności wykonywała. Zatem stanowisko, na które przeniesiono powódkę było
zgodne z jej kwalifikacjami. Sam fakt, że na stanowisku radcy prawnego minimalne
kwalifikacje są wyższe niż na stanowisku starszego specjalisty […] nie prowadzi do
10
wniosku, że przeniesienie pracownika ze stanowiska radcy na stanowisko
starszego specjalisty nie odpowiada jego kwalifikacjom”. Dlatego oświadczeniem
złożonym powódce w dniu 1 lutego 2012 r. skarżący skutecznie przeniósł ją w
trybie art. 23 ustawy o pracownikach samorządowych na stanowisko starszego
specjalisty […]. „Oznacza to, że nie można mówić o likwidacji stanowiska pracy, na
którym była zatrudniona powódka. Likwidacji uległy bowiem stanowiska radców
prawnych, nie zaś stanowisko starszego specjalisty […], a na którym była
zatrudniona powódka w dacie rozwiązywania z nią umowy o pracę w trybie art. 52
k.p.”
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co
do istoty sprawy przez oddalenie powództwa w całości wraz z zasądzeniem od
powódki na rzecz skarżącego kosztów „niniejszego postępowania (w tym kosztów
zastępstwa procesowego) według norm przepisanych, a ponadto zasądzenie
kosztów postępowania kasacyjnego (w tym kosztów zastępstwa procesowego)”,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu wraz z rozstrzygnięciem przez ten
Sąd o kosztach postępowania (w tym postępowania kasacyjnego) przy
uwzględnieniu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw już dlatego, że
status prawny radców prawych regulują odrębne przepisy w rozumieniu art. 3
ustawy o pracownikach samorządowych, przeto radcy prawnego zatrudnionego w
urzędzie pracy nie można na podstawie art. 23 ust. 1 tej ustawy przenieść na inne
urzędnicze stanowisko pracy, choćby formalnie legitymował się kwalifikacjami
wymaganym do wykonywania takiego zatrudnienia. Zakaz przeniesienia
zatrudnionego w ramach stosunku pracy radcy prawnego na inne urzędnicze
stanowisko pracy wynika zatem wyraźnie już z art. 3 ustawy o pracownikach
samorządowych.
Przepisy odrębnej ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
(jednolity tekst: Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm., powoływanej dalej jako
11
ustawa o radcach prawnych) zawierają pełne ustrojowe unormowanie zasad
wykonywania tego zawodu w ramach samorządowej korporacji radców prawnych.
Radca prawny wykonuje zawód po uzyskaniu tytułu i kwalifikacji prawniczych
wymaganych do profesjonalnego świadczenia pomocy prawnej w ramach zawodu
szczególnego zaufania publicznego. Możliwości dostępu, ustawowe wymagania
konieczne do uzyskania uprawnień, a także prawa, obowiązki oraz ustawowa
ochrona radców prawnych zostały wyczerpująco i precyzyjnie określone w ustawie
o radcach prawnych, co sprawia, że nie ma potrzeby „uzupełniania” sytuacji
prawnej radców prawnych przez inne regulacje normatywne, które w szczególności
nie mogą być interpretowane w sposób niezgodny lub kolidujący z przepisami
ustawy o radcach prawnych. Zawód radcy prawnego polega przede wszystkim na
świadczeniu kwalifikowanej pomocy prawnej, która w szczególności polega na
sprawowaniu zastępstwa prawnego i procesowego przed sądami, z najwyższymi
organami sądowymi i Trybunałem Konstytucyjnym włącznie (art. 2, 7, 10 tej
ustawy). Radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie
umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego lub w spółkach, ale w żadnym
z tych stosunków prawnym nie wiążą go polecenia wykonania czynności
wykraczających poza zakres pomocy prawnej (art. 9). Radca prawny, który
wykonuje ten zawód w ramach stosunku pracy, może być zatrudniony jednocześnie
w więcej niż jednej jednostce organizacyjnej i w wymiarze przekraczającym jeden
etat (art. 17), z czym może kolidować obowiązek pozostawania w siedzibie jednego
pracodawcy w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego na innych
pracowniczych stanowiskach pracy. Ponadto radca prawny może być zatrudniony
wyłącznie na samodzielnym stanowisku pracy, na którym podlega bezpośrednio
kierownikowi zatrudniającej jednostki organizacyjnej. Istotne jest to, że radca
prawny przy wykonywaniu czynności zawodowych korzysta ze szczególnych lub
autonomicznych uprawnień ustrojowo i ustawowo przypisanych do istoty
wykonywania tego zawodu szczególnego zaufania publicznego. W szczególności,
radca prawny przy wykonywaniu czynności zawodowych korzysta z wolności słowa
i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą (art. 11 ust.
1), korzysta ze szczególnej ochrony prawnej przysługującej sędziemu i
prokuratorowi (art. 12 ust. 1), nie jest związany poleceniem służbowym co do treści
12
opinii prawnej (art. 13 ust. 1, powadzi samodzielnie sprawy przed organami
orzekającymi (art. 14). Takiej autonomii i uprawnień przy wykonywaniu czynności
pracowniczych nie mają pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach pracy,
którzy nie legitymują się tytułem, uprawnieniami, wolnością ani zawodową
autonomią ustrojowo przypisaną wyłącznie do zawodu radcy prawnego
zatrudnionego w ramach stosunku pracy. Już te przykładowo wskazane
unormowania sprawiają, że zatrudnienie na żadnym innym stanowisku pracy niż
radcy prawnego nie stanowi, bo nie gwarantuje radcy prawnemu zatrudnienia
odpowiadającego jego kwalifikacjom oraz odrębnemu ustrojowo statusowi
zawodowemu.
Nie ma wprawdzie przeszkód prawnych, aby osoba z kwalifikacjami i tytułem
zawodowym radcy prawnego została zatrudniona na innym („nieradcowskim”)
stanowisku pracy, ale tylko wtedy gdy taka osoba godzi się na wykonywanie innego
rodzajowo i ustrojowo zatrudnienia, w ramach którego nie korzysta już z
ustrojowych uprawnień, gwarancji autonomii, wolności oraz ochrony prawnej,
przysługujących wyłącznie w razie zatrudnienia na stanowisku radcy prawnego.
Przenosząc te ogólne sygnalizacje na grunt rozpoznanej sprawy, Sądy obu
instancji prawidłowo zdyskwalifikowały legalność przeniesienia radcy prawnego na
stanowisko starszego specjalisty […] na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy o
pracownikach samorządowych, także ze względu na ewidentnie niekorzystne
warunki dłuższego czasu pracy powódki zobowiązanej do świadczenia pracy w
siedzibie pozwanego w wymiarze 16 godzin tygodniowo, na stanowisku radcy
prawnego, w porównaniu do 40- godzinnego tygodniowo czasu pracy na
stanowisko starszego specjalisty, które oczywiście nie było stanowiskiem
odpowiednim dla radcy prawnego, gdyż prowadziłoby do dyskryminacji, naruszenia
ustrojowego statusu zawodowego i uprawnień oraz godności, autonomii,
niezależności, wolności wykonywania tego zawodu oraz szczególnej ochrony
zawodu radcy prawnego. Kontrowersyjna byłaby nawet legalność i uzasadnienie
zmiany rodzaju zatrudnienia radcy prawnego na inne zatrudnienie (z naruszeniem
ustawowego statusu prawnego i ustrojowych odrębności zatrudnienia radcy
prawnego) w drodze wypowiedzenia zmieniającego stosunek pracy radcy
prawnego, który może zajmować inne stanowisko pracy wyłącznie wtedy, gdy
13
wyraźnie zaakceptuje propozycje innego rodzajowo („nieradcowskiego”)
zatrudnienia, świadomie rezygnując z ustrojowych uprawnień i gwarancji ustawowo
przypisanych do wykonywania zawodu radcy prawnego.
W konsekwencji bezprawnego przeniesienia radcy prawnej (powódki) na
inne stanowisko pracy, które oczywiście nie odpowiadało statusowi i kwalifikacjom
radcy prawnego, wykluczone było rozwiązanie z nią stosunku pracy na podstawie
art. 52 § 1 pkt 1 k.p. z powodu odmowy wykonywania pracy na „nieradcowskim”
stanowisku pracy, a to w zupełności uzasadniało zasądzenie roszczeń z tytułu
bezprawnego rozwiązania stosunku pracy (art. 56 § 1 w związku z art. 58 k.p.) oraz
(na podstawie art. 10. ust. 1 w związku z art. 8 ustawy o zwolnieniach z pracy) z
przyczyn niedotyczących pracownika (likwidacji stanowisk pracy radców prawnych
w związku z rezygnacją pracowniczej podstawy ich zatrudniania).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c., orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego w
zgodzie z art. 98 k.p.c.