Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 408/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący)
SSN Piotr Hofmański (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Puszkarski
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Beaty Mik,
w sprawie B. W.
skazanego z art. 53 ust. 2 ust. z 29.07.2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii i
innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 19 marca 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 24 maja 2013 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w G.
z dnia 9 stycznia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
2
UZASADNIENIE
B. W. stanął pod zarzutem tego, że w nieustalonym okresie czasu do dnia 12
marca 2012 r. w G., działając z góry powziętym zamiarem, w krótkich odstępach
czasu, wbrew przepisom ustawy, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wziął
udział w obrocie znacznej ilości środków odurzających oraz substancji
psychotropowych w ten sposób, iż uprawiał rośliny konopi innych niż włókniste, a
następnie zbierał ziele tych roślin, po czym przetwarzał je, wytwarzając przez to
łącznie nie mniej niż 1429 pojedynczych porcji konsumpcyjnych ziela konopi, oraz
przechowywał w celu przekazania innym osobom, mającym następnie udzielić je
innym osobom nie mniej niż 3960 porcji konsumpcyjnych żywicy konopi, 43 porcji
konsumpcyjnych LSD i 141 porcji konsumpcyjnych amfetaminy, tj. przestępstwa z
art. 12 k.k., w zw. z art. 56 ust. 3 w zb. z art. 63 ust. 1, 2 i 3 w zb. z art. 53 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii.
Wyrokiem z dnia 9 stycznia 2013 r., Sąd Okręgowy w G. uznał oskarżonego
B. W. winnym czynu zarzucanego w akcie oskarżenia, z tym ustaleniem, że czynił
przygotowania do udziału w obrocie znacznej ilości środków odurzających oraz
substancji psychotropowych, czyn ten zakwalifikował z art. 57 ust. 2 w zw. z art. 56
ust. 3 w zb. z art. 63 ust. 1, 2 i 3 w zb. z art. 53 ust. 1 i 2 rzeczonej ustawy w zw. z
art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to wymierzył mu karę 3 lat i sześciu miesięcy
pozbawienia wolności oraz karę 200 stawek dziennych grzywny po 50 złotych.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył obrońca oskarżonego podnosząc w
apelacji szereg zarzutów, m.in. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za
podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, oraz liczne naruszenia prawa
materialnego oraz procesowego.
Po rozpoznaniu apelacji Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 24 maja 2013 r.,
zmienił wyrok Sądu Okręgowego uznając oskarżonego – w ramach zarzucanego
mu czynu – winnym tego, że w „nieustalonym okresie czasu do dnia 12 marca 2012
r. w G. działając w krótkich odstępach czasu ze z góry powziętym zamiarem w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej uprawiał konopie inne niż włókniste i wytwarzał je w
środki odurzające w ilości nie mniejszej niż 1429 pojedynczych porcji
konsumpcyjnych ziela konopi oraz w/wym. okresie czasu i miejscu przechowywał
nie mniej niż 3960 porcji konsumpcyjnych żywicy konopi, 43 porcji konsumpcyjnych
3
LSD i 141 porcji konsumpcyjnych amfetaminy”. Czyn oskarżonego w tak ustalonym
obrazie zakwalifikowano jako przestępstwo z art. 53 ust. 1 i 2 w zb. z art. 63 ust. 1,
2 i 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 12 i art. 11 § 2 k.k. i za to
wymierzono mu karę 3 lat pozbawienia wolności i karę grzywny w wymiarze 100
stawek dziennych po 50 złotych.
Wyrok Sądu Apelacyjnego obrońca skazanego zaskarżył kasacją,
podnosząc w niej:
1) „rażącą obrazę prawa procesowego, która mogła mieć istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku, przez naruszenie art. 7 k.p.k. w zw. z art. 433 § 2 k.p.k.
w zw. z art. 457 § 3 k.p.k., polegające na poczynieniu przez Sąd odwoławczy
własnych ustaleń faktycznych, odmiennie aniżeli dokonane przez Sąd I
instancji i uznanie, że:
- oskarżony wytwarzał środki odurzające w postaci marihuany,
- Sąd I instancji ustalił, że oskarżony nie przetwarzał środków odurzających,
2) rażącą obrazę prawa procesowego, która mogła mieć istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku, przez naruszenie art. 457 § 3 k.p.k., polegające na
sporządzeniu uzasadnienia wyroku w sposób rażąco sprzeczny z wymogami
ustawy, z uwagi na przyjęcie przez Sąd odwoławczy w opisie czynu, że B. W.
działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przy jednoczesnym wskazaniu
przez Sąd odwoławczy w uzasadnieniu wyroku, że w wyniku oczywistej omyłki
przypisano oskarżonemu działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.”
W konkluzji kasacji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w
całości i przekazanie sprawy Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy okazała się częściowo zasadna.
Analizę zarzutów kasacji zacząć należy od uchybienia podniesionego w pkt 1
kasacji, tj. naruszenia art. 7 k.p.k. w zw. z art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3
k.p.k., „polegającego na poczynieniu przez Sąd odwoławczy własnych ustaleń
faktycznych, odmiennie aniżeli dokonane przez Sąd I instancji”. Zarzut ten jest
bezzasadny w stopniu oczywistym. Z brzmienia art. 437 § 2 k.p.k. wynika
jednoznacznie, że Sąd odwoławczy, jeśli pozwalają na to zebrane dowody, może
4
orzec odmiennie co do istoty sprawy, w tym władny jest dokonać własnych ustaleń
faktycznych, odmiennych niż poczynione przez Sąd I instancji. Omawiana
kompetencja Sądu odwoławczego nie budzi żadnych wątpliwości w orzecznictwie
sądowym (zob. choćby wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2001 r., V KKN
461/00, Prokuratura i Prawo (wkładka) 2001, nr 7-8, s. 4) czy piśmiennictwie (S.
Zabłocki [w:] R. A. Stefański, S. Zabłocki (red.), Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, t. III, Warszawa 2004, s. 97) i jest jedną z podstawowych gwarancji
realizacji procesowej zasady prawdy, wyrażonej w art. 2 § 2 k.p.k. Oczywiście,
zmiana ustaleń faktycznych w postępowaniu odwoławczym podlega pewnym
ograniczeniom wtedy, gdy prowadzi do pogorszenia sytuacji procesowej
oskarżonego. I tak, zmiana ustaleń faktycznych nie może prowadzić do naruszenia
zakazu reformatio in peius wyrażonego art. 434 § 1 k.p.k. – dokonanie jej na
niekorzyść oskarżonego może, co do zasady, nastąpić tylko w razie zaskarżenia
orzeczenia na niekorzyść i tylko w granicach zaskarżenia, a niekiedy ponadto w
zakresie zarzutów podniesionych w środku odwoławczym. Po drugie, zmiana
ustaleń faktycznych w postępowaniu odwoławczym nie może naruszać reguły ne
peius, wynikającej z art. 454 § 2 k.p.k., tzn. nie może iść w parze z wymierzeniem
surowszej kary pozbawienia wolności. Jednakże w przedmiotowej sprawie żadne z
tych ograniczeń nie miało zastosowania – wszak korekta ustaleń faktycznych, której
dopuścił się Sąd odwoławczy była zmianą na korzyść skazanego (co zresztą
znalazło swój wyraz także w złagodzeniu przez Sąd Apelacyjny kary wymierzonej B.
W. przez Sąd Okręgowy) – a zatem dokonanie w zaskarżonym wyroku zmiany w
zakresie opisu czynu przypisanego skazanemu nie stanowi naruszenia prawa
procesowego.
Inaczej ocenić należy jednak drugi z zarzutów kasacji, tj. dotyczący
rozbieżności między sentencją zaskarżonego wyroku a jego uzasadnieniem w
kwestii przypisania skazanemu działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
Zarzut ten okazał się trafny, choć Sąd Najwyższy nie podzielił poglądu autora
kasacji, że uchybienie to należy uznać za naruszenie art. 457 § 3 k.p.k., o czym
niżej. Ramy rozpoznania sprawy przez Sąd Najwyższy wyznaczają jednak zarzuty
w takiej postaci, w jaki wyeksponowane zostały przez skarżącego w kasacji, a nie
ich kwalifikacja prawna.
5
I tak, Sąd Okręgowy uznał, że B. W. popełnił przypisany mu czyn w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej. W ocenie tego Sądu wskazywać na to miała
przede wszystkim ilość przechowywanych środków odurzających, która wykluczała
przeznaczenie ich wyłącznie na własne potrzeby, a uzasadniała tezę, że
gromadzone były celem wprowadzenia ich do obrotu (s. 16-17 uzasadnienia
wyroku SO). W ślad za tym stwierdzeniem, przyjęto też, że skazany działał w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej (s. 18 uzasadnienia wyroku SO).
Takie rozumowanie Sądu Okręgowego – zakwestionowane w apelacji
obrońcy adw. M. D. – Sąd Apelacyjny uznał za nietrafne. Jednakże dla rozpoznania
kasacji w niniejszej sprawie kluczowe okazało się nie tyle samo zapatrywanie sądu
ad quem na omawianą kwestię, ale to, jaki to stanowisko znalazło wyraz w treści
zaskarżonego wyroku i jego uzasadnienia. I tak, sentencja wyroku Sądu
Apelacyjnego, zawierająca zmieniony opis czynu przypisanego skazanemu,
niewątpliwie zawiera stwierdzenie, że popełnił go on w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej. Tymczasem w treści uzasadnienia wyroku (s. 8 i n.) Sąd Apelacyjny
przytacza obszerną argumentację prowadzącą do wniosku, że skazany środki
odurzające gromadził na własne potrzeby, dochodząc jednoznacznie do wniosku,
że niezasadne było przypisanie mu działania w celu osiągniecia korzyści
majątkowej (s. 13 uzasadnienia wyroku SA). Co więcej, ta niewątpliwa rozbieżność
między sentencją zaskarżonego wyroku, a jego uzasadnieniem, nie umknęła
uwadze Sądu Apelacyjnego, który na s. 13 uzasadnienia wyroku zaznacza, że
„organ ad quem w wyniku oczywistej omyłki przypisał oskarżonemu działanie w
celu osiągnięcia korzyści majątkowej, pomimo (…) że zebrany w sprawie materiał
dowodowy nie potwierdził tego ustalenia”.
Bliższa analiza zaskarżonego wyroku i jego uzasadnienia nie pozostawia
wątpliwości, że Sąd odwoławczy rozpoznał zawarty w apelacji obrońcy zarzut
niezasadnego przypisania skazanemu działania w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej i zarzut ten uznał za zasadny. Co więcej, zasadność tego zarzutu
obszernie i przekonująco uargumentowano w uzasadnieniu wyroku. W ocenie Sądu
Najwyższego, wbrew twierdzeniom autora kasacji, omawianej sytuacji nie można
więc postrzegać jako naruszenia art. 457 § 3 k.p.k., czy też, szerzej, jako
naruszenia standardów kontroli odwoławczej.
6
Nie oznacza to jednak, że tego rodzaju sytuacje należy uznać za zgodne z
prawem procesowym. W orzecznictwie podkreśla się, że „w zakresie ustalenia
przypisanego czynu wyrok (część dyspozytywna) i uzasadnienie muszą stanowić
jedną całość, a uzasadnienie powinno precyzować ustalenia zawarte w wyroku, a
ustalenia te mają odpowiadać ustawowym znamionom przestępstwa przypisanego
oskarżonemu” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1983 r., IV KR 92/83).
Zauważyć należy przede wszystkim, że rozbieżność między treścią sentencji
wyroku, a treścią jego uzasadnienia, jaka ma miejsce w niniejszej sprawie
pozostawia zasadnicze wątpliwości co do obrazu prawomocnie przypisanego
skazanemu przestępstwa. Tego rodzaju niejasności są ze wszech miar
niepożądane w demokratycznym państwie prawa, a zagrożenia, jakie mogą z nich
wyniknąć, zdają się być tak oczywiste, że nie wymagają bliższego wyjaśnienia.
Dość powiedzieć, że np. przypisanie skazanemu działania w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej może mieć istotne znaczenie dla ewentualnych przyszłych
jego skazań, gdyż może być podstawą przyjęcia recydywy z art. 64 § 1 k.k.
(zgodnie z definicją z art. 115 § 3 k.k., przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej są przestępstwami podobnymi).
Dodać należy, że zgodnie z powszechnie przyjętym w orzecznictwie
sądowym poglądem, w razie sprzeczności między orzeczeniem a uzasadnieniem
wyroku decydujące znaczenie ma stwierdzenie zawarte w orzeczeniu, jako będące
wyrazem woli sądu, ogłoszonej w sposób prawem przewidziany (zob. wyrok Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 maja 1991 r., II AKr 38/91, KZS 1991, z. 5, poz.
22; podobnie wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 6 września 2012 r., II
AKa 206/12). Sytuacja będąca przedmiotem omawianego zarzutu kasacji jest więc
tym bardziej niebezpieczna, że w niniejszej sprawie nie ma wątpliwości, że to
jednak uzasadnienie poprawnie oddaje stanowisko Sądu odwoławczego, zaś
sentencja wyroku zredagowana jest błędnie – przekonuje o tym jednoznacznie ten
fragment uzasadnienia, w którym sam Sąd Apelacyjny wskazał na omyłkowe
przypisanie w sentencji znamienia działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
Jednocześnie zdaniem Sądu Najwyższego wada, jaką obciążone jest
zaskarżone rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego, nie może być potraktowana jako
oczywista omyłka pisarska i sprostowana w trybie art. 105 k.p.k. W orzecznictwie
7
powszechnie zauważa się, że „przepis art. 105 k.p.k. zezwala (...) na sprostowanie
orzeczenia lub zarządzenia tylko w zakresie oczywistej omyłki pisarskiej i
rachunkowej, niedopuszczalne natomiast jest sprostowanie w tym trybie błędnych
rozstrzygnięć sądu co do winy i kary” (wyrok SN z dnia 18 marca 2010 r., III KK
25/10, Biuletyn Prawa Karnego 2010, nr 3, poz. 5-6), a „prostowanie w trybie
określonym w art. 105 k.p.k. merytorycznych elementów wyroku nie pociąga za
sobą skutków prawnych” (wyrok SN z dnia 29 czerwca 2010 r., III KK 446/10).
Podsumowując powyższe wywody dotyczące zarzutu z pkt 2 kasacji, Sąd
Najwyższy doszedł do przekonania, że Sąd Apelacyjny poprawnie rozważył
podniesiony w apelacji zarzut niezasadnego przypisania skazanemu przez Sąd
Okręgowy znamienia działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, a
uwzględnienie tego zarzutu należycie uargumentował w uzasadnieniu wyroku.
Jednakże mimo stwierdzenia tego uchybienia, stanowiącego błąd w ustaleniach
faktycznych mający niewątpliwy wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. przyczyny
odwoławczej z art. 438 pkt 3 k.p.k., Sąd Apelacyjny nie dokonał niezbędnej korekty
rozstrzygnięcia, polegającej na wyeliminowaniu z sentencji wyroku tego elementu
opisu przypisanego czynu. Sąd Najwyższy dopatrzył się w tym rażącego
naruszenia prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego
wyroku, co czyniło koniecznym uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie go
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
W ponownym rozpoznaniu Sąd Apelacyjny zwróci szczególną uwagę na
potrzebę zachowania spójności między częścią dyspozycyjną (sentencją) a częścią
motywacyjną wyroku (uzasadnieniem), bacząc jednocześnie by obie te części
uwzględniały w pełni wyniki rozpoznania przez Sąd środka odwoławczego.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji.
8