Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 460/13
POSTANOWIENIE
Dnia 15 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Skoczkowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Tomasz Grzegorczyk
SSA del. do SN Jacek Błaszczyk
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Mieczysława Tabora,
w sprawie A. K.
skazanego z art. 62 ust. 1 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 15 maja 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Rejonowego w O.
z dnia 18 września 2008 r.,
1. oddala kasację;
2. wydatkami postępowania kasacyjnego obciąża Skarb
Państwa.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w O., wyrokiem z dnia 18 września 2008 r., uwzględniając
wniosek oskarżonego A. K. złożony w trybie art. 387 k.p.k., uznał go za winnego
popełnienia czynu z art. 62 ust. 1 Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii w zw. z art. 64 § 1 k.k. polegającego na tym, że w dniu 6 czerwca 2008 r. w
O. w mieszkaniu przy ul. S. 2 wbrew przepisom ustawy posiadał substancję
psychotropową w postaci amfetaminy w ilości 18,036 grama, przy czym czynu tego
dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności,
2
będąc uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo
podobne i za to, przyjmując za podstawę wymiaru kary art. 62 ust. 1 w/w ustawy
wymierzył mu karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, na podstawie art. 71 ust. 3
ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii orzekł umieszczenie oskarżonego w zamkniętym
zakładzie opieki zdrowotnej realizującym program leczenia odwykowego dla osób
uzależnionych od środków odurzających lub substancji psychotropowych, a na
podstawie art. 70 ust. 2 ustawy przepadek na rzecz Skarbu Państwa dowodów
rzeczowych.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił się bez
postępowania odwoławczego w dniu 26 września 2008 r.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia 18 września
2008 r., wniósł Prokurator Generalny w trybie art. 521 § 1 k.p.k. Zaskarżył on wyrok w
całości, na korzyść A. K. Autor kasacji zarzucił „rażące i mające istotny wpływ na
treść wyroku naruszenie prawa karnego procesowego, tj. art. 387 § 2 k.p.k., polegające
na niezasadnym uwzględnieniu wniosku oskarżonego o wymierzenie mu kary
pozbawienia wolności i orzeczenie na podstawie art. 71 ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca
2005 roku - o przeciwdziałaniu narkomanii środka zabezpieczającego, bez
przeprowadzenia postępowania dowodowego, z rażącym naruszeniem prawa
materialnego, tj. art. 93 k.k., uzależniającego orzeczenie tego środka
zabezpieczającego od obligatoryjnego wysłuchania lekarzy psychiatrów oraz
psychologa”. Prokurator Generalny w konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w O. do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Prokuratora Generalnego nie mogła zostać uwzględniona.
Wprawdzie treść zaskarżonego wyroku nie pozostawia wątpliwości co do tego,
że został on wydany z rażącym naruszeniem przepisu art. 93 k.k., jednakże
uwzględnienie kasacji byłoby działaniem sprzecznym z oznaczonym przez Prokuratora
Generalnego kierunkiem kasacji jako wniesionej na korzyść skazanego, a nadto wbrew
ograniczeniom czasowym wynikającym z treści art. 524 § 3 k.p.k.
Oczywiście słusznie wskazuje skarżący, że z treści art. 93 k.k. jednoznacznie
wynika, że przed orzeczeniem środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia
sprawcy w zakładzie zamkniętym, sąd obligatoryjnie wysłuchuje lekarzy psychiatrów i
psychologa, co oznacza obowiązek przeprowadzenia na rozprawie lub posiedzeniu
dowodu z ustnej opinii biegłych tych specjalności. Przypomnieć należy, że przepis art.
3
93 k.k. zawierający w tej części normę procesową i mający charakter ogólnej normy
gwarancyjnej, odnosi się do wszystkich środków zabezpieczających związanych z
umieszczeniem sprawcy w zakładzie zamkniętym, a więc zarówno tych przewidzianych w
rozdziale X Kodeksu karnego, jak i środków określonych w innych ustawach
przewidujących odpowiedzialność karną (por. postanowienia SN: z dnia 15 marca 2000 r.,
V KKN 3/00, LEX nr 50996; z dnia 3 lipca 2003 r., II KK 138/03, LEX nr 151993). Norma
art. 116 k.k. stanowi bowiem, że przepisy części ogólnej Kodeksu karnego stosuje się do
innych ustaw przewidujących odpowiedzialność karną chyba, że ustawy te wyraźnie
wyłączają ich zastosowanie, przy czym wyraźne wyłączenie powinno odbyć się poprzez
stwierdzenie tego faktu expressis verbis w akcie prawnym, mającym zastosowanie w
sprawie. Niewątpliwie do ustaw przewidujących odpowiedzialność kamą należy ustawa z
dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j.: Dz. U. z 2012 r., nr 124, dalej
u.p.n.), która w art. 74 wskazuje, że w zakresie środków zabezpieczających
przewidzianych w tej ustawie, nie mają zastosowania jedynie art. 96 - 98 k.k. Wynika z
tego, że przepis art. 93 k.k. stosuje się do leczniczego środka zabezpieczającego
orzekanego na podstawie art. 71 ust. 3 u.p.n. W razie skazania osoby uzależnionej za
przestępstwo pozostające w związku z używaniem środka odurzającego lub
substancji psychotropowej, na karę pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania, przed orzeczeniem umieszczenia takiej osoby w
zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, wysłuchanie lekarzy psychiatrów
oraz psychologa jest więc obligatoryjne. Tego rodzaju środek zabezpieczający, który
w istocie polega na faktycznym pozbawieniu wolności, może być bowiem orzekany tylko
z zachowaniem wszelkich praw gwarancyjnych oskarżonego. Wprawdzie jego
zastosowanie jest fakultatywne, a więc zależy od decyzji sądu dotyczącej celowości jego
zastosowania w danym konkretnym przypadku, jednakże skutkuje w przypadku jego
orzeczenia, przymusowym leczeniem w zamkniętym zakładzie i dlatego też o
konieczności umieszczenia skazanego w takim zakładzie, przed wykonaniem kary
pozbawienia wolności, winni się wypowiedzieć biegli, gdyż tylko oni mogą stwierdzić jaki
jest charakter i stopień uzależnienia sprawcy przestępstwa, co ma znaczenie przy tego
rodzaju sprawach.
Ma więc rację skarżący, że Sąd Rejonowy, stosując wobec A. K. środek
zabezpieczający na podstawie art. 71 ust. 3 u.p.n., poprzez zaniechanie wysłuchania
biegłych, dopuścił się rażącego naruszenia art. 93 k.k. W aktach sprawy znajdowała się
wprawdzie opinia biegłych lekarzy psychiatrów dotycząca A., z której wynikało, że
oskarżony nie jest chory psychicznie ani upośledzony umysłowo, a rozpoznano u niego
4
zespół uzależnienia spowodowany używaniem kilku substancji oraz osobowość
dyssocjalną, jednakże była to opinia biegłych dotycząca stanu zdrowia psychicznego
oskarżonego wydana w trybie art. 202 § 1 k.p.k. Biegli lekarze psychiatrzy oraz
psycholog przesłuchani w trybie art. 93 k.k. winni byli się wypowiedzieć na odmienny
temat: czy umieszczenie oskarżonego w zakładzie zamkniętym jest niezbędne, aby
zapobiec ponownemu popełnieniu przez niego przestępstwa związanego z jego
uzależnieniem (por. postanowienie SN z dnia 1 czerwca 2006 r., III KK 49/06, LEX nr
186946).
Wskazane powyżej uchybienie mogło mieć istotny wpływ na treść zapadłego
sprawie orzeczenia z uwagi między innymi na zaniechanie weryfikacji przesłanek do
orzeczenia wobec skazanego tego środka zabezpieczającego. Jednakże w świetle
okoliczności niniejszej sprawy, Sąd Najwyższy uznał, że uwzględnienie kasacji
Prokuratora Generalnego wywołałoby niekorzystne skutki dla skazanego. Zaskarżonym
wyrokiem orzeczono wobec A. K. środek zabezpieczający w postaci umieszczenia go w
zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej. Normy gwarancyjne nie zostały wobec
skazanego jednak naruszone. Nie można bowiem przy ocenie tej konkretnej sprawy
pomijać tego, że to sam oskarżony, wskazując na swoje uzależnienie od heroiny i
nadużywanie amfetaminy oraz kilkakrotne nieefektywne leczenie odwykowe, wniósł o
orzeczenie wobec niego środka zabezpieczającego na podstawie art. 71 ust. 3 u.p.n.
Zauważyć również należy, że mimo tego, iż orzeczony środek powinien być wykonywany
w odpowiedni zakładzie opieki zdrowotnej, czyli w zamkniętym zakładzie leczenia
odwykowego, to zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w O. z dnia 24
października 2008 r. skazany został umieszczony w Niepublicznym Zakładzie Opieki
Zdrowotnej Stowarzyszenia Monar Ośrodek Rehabilitacyjno-Readaptacyjny w G.
Ośrodek ten, choć zapewnia leczenie w trybie stacjonarnym, nie ma charakteru zakładu
zamkniętego, w więc rygory tam panujące w zasadniczy sposób odbiegają od tych jakie
panują w zakładach zamkniętych, w których wykonywane są środki zabezpieczające
orzekane w oparciu o przepisy Kodeksu karnego, a które każdorazowo wskazywane są
sądowi przez Komisję psychiatryczną działającą przy Ministrze Zdrowia zgodnie z
rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu
zakładów psychiatrycznych i zakładów leczenia odwykowego przeznaczonych do
wykonywania środków zabezpieczających oraz składu, trybu powoływania i zadań
komisji psychiatrycznej do spraw środków zabezpieczających (j.t.: Dz. U. z 2014 r., poz.
599). W rozporządzeniu tym przewidziano wyraźnie istnienie zakładów leczenia
odwykowego przeznaczonych do wykonywania środków zabezpieczających związanych
5
z umieszczeniem w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, a w załączniku nr 4 do
rozporządzenia zawarta jest lista takich zakładów. Natomiast wydane przez tego
samego ministra zdrowia rozporządzenie z dnia 1 grudnia 2006 r. w sprawie
szczegółowych warunków i trybu postępowania w przedmiocie leczenia lub rehabilitacji
osób uzależnionych, skazanych za przestępstwa pozostające w związku z używaniem
środków odurzających lub substancji psychotropowych (Dz. U. nr 239, poz. 1738),
zawiera stosowne regulacje wykonawcze do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, które
oparte są jednak na całkowicie odmiennych zasadach. Rozporządzenie to odwołuje się
po prostu do pojęcia zakładu opieki zdrowotnej prowadzącego leczenie lub rehabilitację
osób uzależnionych, który określa mianem zakładu (§ 1ust. 2). Zgodnie natomiast z § 8
ust. 1 leczenie lub rehabilitacja osób uzależnionych, skazanych za przestępstwa
pozostające w związku z używaniem środków odurzających lub substancji
psychotropowych na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania, prowadzone są w zakładzie wskazanym w orzeczeniu sądu. W
przeciwieństwie jednak do wcześniej wskazanego rozporządzenia z dnia 10 sierpnia
2004 r, brak jest jakiegokolwiek wykazu takich zakładów oraz jakichkolwiek regulacji
dotyczących stopnia zabezpieczenia wymaganego od tych zakładów. Rozporządzenie
wręcz nie przewiduje w ogóle istnienia zamkniętych zakładów opieki zdrowotnej dla osób
uzależnionych od środków odurzających lub substancji psychotropowych, co jest
wynikiem tego, że pojęciem takim nie posługuje się ustawa o przeciwdziałaniu
narkomanii. Konsekwencją tego wszystkiego jest to, że w Polsce brak jest zamkniętych
zakładów opieki zdrowotnej dla osób uzależnionych od środków odurzających lub
substancji psychotropowych, w których można by wykonywać środek zabezpieczający, o
którym mowa w art. 71 ust. 3 u.p.n. (por. K. Łucarz, A. Muszyńska, Ustawa o
przeciwdziałaniu narkomanii. Komentarz, Warszawa 2008, str. 592; K. Krajewski w:
System Prawa Karnego, Tom 7, Środki zabezpieczające, pod. red. L. Paprzyckiego, str.
287-288).
Powyższe wskazuje, że uwzględnienia kasacji i uchylenie zaskarżonego wyroku
tylko w celu wysłuchania biegłych w trybie art. 93 k.k. byłoby niekorzystne dla skazanego.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, możliwe że w ogóle nie doszłoby do orzeczenia
środka zabezpieczającego, a wówczas skazany w całości odbywałby karę pozbawienia
wolności w zakładzie karnym, lub też środek karny i tak nie mógłby zostać wykonany we
właściwym zakładzie z powodów powyżej wskazanych. Zauważyć natomiast należy, że
pomimo tego, iż wobec skazanego środek zabezpieczający był wykonywany w
warunkach zasadniczo lepszych niż te w jakich powinien być wykonywany w zakładzie
6
zamkniętym, w którym istnieją warunki zbliżone do pozbawienia wolności, to okres
pobytu od 18 lutego 2009 r. do dnia 13 maja 2009 r. w Ośrodku w G. został mu zaliczony
na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności, której wykonanie Sąd nakazał. Istnieją
natomiast poważne wątpliwości co do możliwości, w przypadku ponownego rozpoznania
sprawy, zaliczenia na poczet orzeczonej kary okresu pobytu w Ośrodku, jako
niespełniającego kryterium pozbawienia wolności w rozumieniu art. 63 § 1 k.k. W tym
miejscu należy jedynie wskazać, że Sąd Rejonowy w podstawie prawnej tego
rozstrzygnięcia błędnie powołał się na art. 96 § 4 k.k., który jak powyżej wskazano nie
ma zastosowania w przypadku orzeczonego środka zabezpieczającego na podstawie art.
71 ust. 3 u.p.n., zamiast odwołać się do art. 63 § 1 k.k.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy zdecydował o oddaleniu kasacji jako
niezasadnej i w oparciu o przepis art. 638 k.p.k. obciążył Skarb Państwa wydatkami
postępowania kasacyjnego.