Pełny tekst orzeczenia

92

POSTANOWIENIE

z dnia 18 kwietnia 2000 r.

Sygn. SK 2/99


Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stefan J. Jaworski – przewodniczący
Wiesław Johann – sprawozdawca
Andrzej Mączyński
Ferdynand Rymarz
Jadwiga Skórzewska-Łosiak

po rozpoznaniu 18 kwietnia 2000 r. na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Włodzimierza K. o stwierdzenie, że:
art. 21 pkt 4 lit. a) ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (tekst jednolity z 1997 r. Dz.U. Nr 142, poz. 950 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, 19, 32, 37, 45 ust. 1, art. 47 i 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483) oraz z Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.)


postanawia:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643) umorzyć postępowanie.

Uzasadnienie:

I

1. Włodzimierz K., pismem z 30 lipca 1998 r., wniósł skargę konstytucyjną, zarzucając art. 21 pkt 4 lit. a) ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (tekst jednolity z 1997 r. Dz.U. Nr 142, poz. 950 ze zm.; dalej: ustawa kombatancka) naruszenie wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP zasady demokratycznego państwa prawnego przez wprowadzenie zaskarżonym przepisem zasady odpowiedzialności zbiorowej. Nadto – zdaniem skarżącego – wskazany wyżej przepis ustawy kombatanckiej narusza art. 19, 32 i 37 Konstytucji RP, a także jest sprzeczny z Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.; dalej: Konwencja Praw Człowieka).
Jak wynika z załączonych do skargi odpisów decyzji administracyjnych i wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego, Włodzimierz K. decyzją Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z 8 sierpnia 1997 r., sygn. akt 3012/86017/97, pozbawiony został uprawnień kombatanckich. Ustalono bowiem, że w latach 1947-1956 zatrudniony był w organach Informacji Wojskowej. Jako podstawę prawna pozbawienia skarżącego uprawnień kombatanckich wskazano art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a) powołanej wyżej ustawy.
Rozpoznając ponownie wniosek Włodzimierza K., Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją z 22 października 1997 r., sygn. akt 4802/86017/97, utrzymał zaskarżoną decyzję w mocy.
Naczelny Sąd Administracyjny, wyrokiem z 6 maja 1998 r., sygn. akt II SA/Kr 2160/97, oddalił skargę Włodzimierza K. W uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził, że skarżący będąc funkcjonariuszem Informacji Wojskowej, a potem szefem Wojskowej Służby Wewnętrznej w K., odpowiedzialny był za działania tych instytucji i ich pracowników. Pozbawienie przywilejów kombatanckich nie stanowi przejawu dyskryminacji, bowiem przepisy dotyczące kombatantów i osób represjonowanych stanowią wyraz szczególnego uprzywilejowania pewnej grupy obywateli ze względu na ich zasługi. Naczelny Sąd Administracyjny przytoczył także wyrok Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 1995 r., sygn. akt III ARN 9/95, w którym Sąd ten uznał zarzut odpowiedzialności zbiorowej za całkowicie bezzasadny.
Skarga konstytucyjna Włodzimierza K. nie wskazuje praw i wolności konstytucyjnych, które zostały naruszone w wyniku ostatecznej decyzji administracyjnej, pozbawiającej skarżącego uprawnień kombatanckich.
Trybunał Konstytucyjny dwukrotnie wzywał pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi. Ostatecznie w piśmie z 14 grudnia 1998 r., działający w imieniu skarżącego pełnomocnik podtrzymał zarzut naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego i uzupełnił skargę o nowe wzorce kontroli konstytucyjnej – art. 45 ust. 1, art. 47 i 64 ust. 2 Konstytucji RP.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 11 marca 1999 r. wskazał, że konstytucyjność art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a) ustawy kombatanckiej była już przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego w orzeczeniu z 15 lutego 1994 r., sygn. akt K. 15/93. Trybunał Konstytucyjny nie miał wątpliwości co do zgodności z konstytucją pozbawienia uprawnień kombatanckich osób zatrudnionych w aparacie bezpieczeństwa publicznego oraz w Informacji Wojskowej. Zdaniem Prokuratora Generalnego zachodzi więc okoliczność uzasadniająca umorzenie postępowania wobec zbędności orzekania.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

1. Skarga Włodzimierza K. i uzupełniające ją pisma procesowe wskazują na szereg wzorców kontroli konstytucyjnej. Nieprecyzyjność stanowiska skarżącego, w szczególności niewskazanie konstytucyjnych praw i wolności oraz sposobu ich naruszenia (poza uzasadnieniem zarzutu opartego na art. 2 Konstytucji RP), wymaga ustalenia zakresu badania skargi.
Punktem wyjścia tych rozważań jest treść ostatniego pisma, sporządzonego 14 grudnia 1998 r., a więc po upływie 5 miesięcy od daty doręczenia wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego. Pełnomocnik skarżącego podtrzymał w nim zarzut naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego, wskazując jednocześnie na nowe wzorce konstytucyjnej kontroli – art. 45 ust. 1, art. 47 i 64 ust. 2 Konstytucji RP.
Wskazanie nowych zarzutów skargi wymagało w pierwszej kolejności ustalenia czy zachowany został termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Termin ten ma charakter zawity, materialnoprawny i wyznacza granice czasowe dla podjęcia przez skarżącego obrony przysługujących mu praw i wolności konstytucyjnych. Jest on zarazem terminem do sformułowania wszystkich istotnych elementów skargi, zgodnie z wymogami art. 47 ust. 1 powołanej ustawy. Tak sformułowana skarga konstytucyjna określa granice jej rozpoznania, które są dla Trybunału Konstytucyjnego wiążące. Nowe zarzuty, wskazane w powołanym piśmie muszą być w tej sytuacji traktowane jako nowa, odrębna skarga konstytucyjna, złożona, jak wskazano wyżej, z przekroczeniem ustawowego terminu. W związku z tym, wydanie orzeczenia w zakresie zgodności art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a) ustawy kombatanckiej z art. 45 ust. 1, art. 47 i 64 ust. 2 Konstytucji RP uznać trzeba za niedopuszczalne, co zgodnie z treścią art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym stanowi obligatoryjną przesłankę umorzenia postępowania.
Trybunał Konstytucyjny rozważył możliwość badania zarzutów wskazanych w pierwotnej skardze. Podane wzorce kontroli, art. 19 i 37 Konstytucji RP nie zostały – pomimo dwukrotnego wezwania – uzupełnione poprzez wskazanie praw i wolności, których naruszenie pozbawiło skarżącego przywileju korzystania z uprawnień kombatanckich. Nadto zauważyć należy, iż wskazane wzorce konstytucyjne są normami o charakterze ogólnym, określającym kwestie fundamentalne dla ustroju i funkcjonowania państwa i nie mogą stanowić samodzielnych podstaw roszczeń. Dlatego też orzekanie w zakresie tych wzorców uznać należy, na tle niniejszej sprawy za oczywiście bezzasadne.
Trybunał Konstytucyjny nie może również badać zgodności zaskarżonego przepisu ustawy kombatanckiej z normami Konwencji Praw Człowieka, bowiem zakres kontroli został ściśle określony w art. 79 Konstytucji RP. Skarga konstytucyjna może być wniesiona jedynie “w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego”, a więc jako wzorce kontroli mogą być wskazane wyłącznie przepisy Ustawy Zasadniczej. Niedopuszczalne jest więc kwestionowanie w skardze konstytucyjnej zgodności zaskarżonego przepisu ustawy kombatanckiej z normami prawa międzynarodowego. Wskazana okoliczność nakazuje umorzenie postępowania w tej części, wobec niedopuszczalności orzekania.

2. W skardze konstytucyjnej i pismach procesowych pełnomocników skarżącego wskazywany jest zarzut niezgodności art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a) ustawy kombatanckiej z zasadami demokratycznego państwa prawnego i równości (zarzut ten doprecyzowany został w piśmie z 2 listopada 1998 r.). Skarżący zwraca w szczególności uwagę na zastosowanie przez ustawodawcę zasady odpowiedzialności zbiorowej wobec osób pełniących służbę lub zatrudnionych w strukturach Informacji Wojskowej, bez względu na rodzaj służby lub pracy w istocie wykonywanej.
Zaskarżony przepis poddany był kontroli Trybunału Konstytucyjnego, co do zgodności z art. 1 i 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 ze zm.). Trybunał Konstytucyjny orzekł (orzeczenie z 15 lutego 1994 r., sygn. akt K. 15/93, OTK w 1994 r., cz. I, poz. 4) o niekonstytucyjności tego przepisu tylko w odniesieniu do nieprzyznawania uprawnień kombatanckich osobom spoza struktur Urzędu Bezpieczeństwa, Służby Bezpieczeństwa i Informacji Wojskowej.
Zauważyć należy, iż zaskarżony przepis ustawy kombatanckiej, po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny wyżej powołanego orzeczenia, został zmieniony poprzez rozszerzenie kręgu osób, którym nie przysługują uprawnienia kombatanckie. Dokonane zmiany legislacyjne nie zmieniły jego istoty, a jedynie uściśliły go, poprzez pozbawienie uprawnień kombatanckich wszystkich osób, które były zatrudnione lub pełniły służbę w organach przymusu i represji politycznej. Przyjąć zatem należy, że w obu sprawach (to jest K. 15/93 i niniejszej) przedmiot kontroli jest tożsamy.
Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w powołanym orzeczeniu “współpraca z organami represji nastawionymi na zwalczanie polskich ruchów niepodległościowych musi być oceniania negatywnie i to bez względu na to o jakie stanowiska i jaki charakter zatrudnienia w tych organach chodzi. Dotyczy to zarówno aparatu represji państw obcych jak i komunistycznego aparatu represji w Polsce. Samo więc kryterium wyłączenia z grona osób, którym należą się szczególne uprawnienia, tych, którzy współpracowali z aparatem represji nastawionym na zwalczanie ruchów niepodległościowych należy uznać za trafne i nienaruszające zasady sprawiedliwości”.
Pogląd ten podtrzymał także Trybunał Konstytucyjny, rozpoznając w trybie kontroli prewencyjnej zgodność art. 1 pkt 3 lit. a) ustawy z 4 marca 1999 r. o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego z art. 2 i 32 Konstytucji RP (wyrok z 15 września 1999 r., sygn. K. 11/99, OTK ZU Nr 6/1999, poz. 116).
Uznać należy, że oba wyżej powołane orzeczenia uzupełniają się wzajemnie, wyrażając pogląd o zgodności zaskarżonego art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a) ustawy kombatanckiej z zasadami demokratycznego państwa prawa i równości. W tych warunkach orzekanie w sprawie niniejszej, w zakresie dotyczącym zgodności zaskarżonego przepisu z art. 2 i 32 Konstytucji RP jest zbędne.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.