Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2012 r. w Szczecinie

sprawy J. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o emeryturę

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 9 lutego 2012 r. sygn. akt IV U 1290/11

oddala apelację.

SSA Urszula Iwanowska SSA Romana Mrotek SSA Anna Polak

III A Ua 349/12

Uzasadnienie:

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 15 listopada 2011 r. odmówił J. W. prawa do emerytury wskazując, że ubezpieczony nie posiada wymaganego 15 letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, przypadających przed dniem 1 stycznia 1999 r. oraz nie rozwiązał stosunku pracy.

W odwołaniu od powyższej decyzji J. W. wniósł o zaliczenie, jako okresu pracy w szczególnych warunkach okresu pracy od 1 września 1976 r. do 31 lipca 1991 r. w Państwowym Ośrodku (...) w W., gdzie wykonywał prace przy czyszczeniu zbiorników paliwa, naprawianiu odmierzaczy paliw i instalacji urządzeń paliwowych oraz udzielał instruktażu i przeprowadzał szkolenie pracowników bezpośrednio przed wykonaniem wskazanych robót.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 9 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

J. W., urodzony dnia (...), w dniu 28 października 2011 r. zgłosił wniosek o przyznanie prawa do emerytury. W dniu 1 lipca 2010 r. ubezpieczony ukończył wiek 60 lat, posiada wymagany okres składkowy i nieskładkowy w rozmiarze, co najmniej 25 lat (udowodniony 29 lat 5 miesięcy i 18 dni) i nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Organ rentowy uznał za udowodniony okres pracy w szczególnych warunkach w rozmiarze 7 lat, 4 miesiące i 26 dni.

Ubezpieczony nie rozwiązał stosunku pracy, a od dnia 1 sierpnia 1991 r. jest pracownikiem Zakładu (...) w W..

Mając na uwadze ustalony stan faktyczny oraz na podstawie art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j. t. Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.; powoływana dalej jako: ustawa emerytalna), Sąd Okręgowy uznał odwołanie za nieuzasadnione.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że z brzmienia wskazanego wyżej przepisu jednoznacznie wynika, iż warunkiem nabycia uprawnień emerytalnych jest spełnienie przesłanki posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 i przesłanki stażu pracy w szczególnych warunkach w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej, tj. 1 stycznia 1999 r., nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązanie stosunku pracy. Sąd meriti podkreślił, że poza sporem pozostaje fakt, iż ubezpieczony nie rozwiązał stosunku pracy. Nadto sąd ten wskazał, że postępowanie sądowe w sprawach z ubezpieczenia rentowo-emerytalnego wszczynane jest przez złożenie odwołania od decyzji organu rentowego; ma więc charakter odwoławczy. Jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem - w aspekcie formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego lub z urzędu. Badanie owej legalności decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydawania decyzji. Sąd Okręgowy podkreślił, że w chwili wydawania decyzji ubezpieczony nie spełniał jednej z normatywnych przesłanek nabycia prawa do emerytury (nie rozwiązał stosunku pracy) i ten fakt sprawił, że nie mógł on nabyć prawa do emerytury na podstawie art. 184 powołanej ustawy.

Następnie sąd pierwszej instancji podniósł, że w odwołaniu ubezpieczony wniósł o uwzględnienie, jako okresu pracy w szczególnych warunkach okresy pracy od 1 sierpnia 1976 r. do 31 lipca 1991 r., co oznacza, iż ubezpieczony bez spełnienia jednej z normatywnych przesłanek nabycia prawa do emerytury dochodzi ustalenia spełnienia innego z warunków nabycia prawa do emerytury na przyszłość.

W odpowiedzi na powyższe, Sąd Okręgowy zaznaczył, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych brak jest podstaw prawnych do ustalenia w sentencji wyroku w oparciu o art. 189 k.p.c. okresów zatrudnienia lub innych składkowych i nieskładkowych, o ile okresy te nie rzutują na prawa do świadczenia lub jego wysokość. Sentencja wyroku powinna, bowiem jedynie przyznawać świadczenie lub jego wzrost albo odwołanie oddalić od zaskarżonej decyzji organu rentowego, jeżeli brak jest podstaw do jej zmiany. Przedmiotem dowodu mogą być fakty, które doprowadzą do ustalenia prawa do świadczenia.

W tej sytuacji, gdy ubezpieczony nie rozwiązał stosunku pracy, przez co nie spełnił jednej z normatywnych przesłanek nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, sąd pierwszej instancji wskazał, że fakty dotyczące posiadania przez niego wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach nie mogą być przedmiotem dowodu w tym postępowaniu, gdyż nie doprowadzą do ustalenia prawa do emerytury.

Z tych motywów sąd pierwszej instancji uznał, że ubezpieczony w dniu wydania przez organ rentowy zaskarżonej decyzji nie spełnił warunków nabycia prawa do emerytury
określonych w art. 184 ustawy emerytalnej i dlatego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. odwołanie ubezpieczonego oddalił.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Koszalinie w całości nie zgodził się J. W., który w wywiedzionej apelacji wniósł:

- o jego zmianę i przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury

- o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych

ewentualnie

- o zmianę zaskarżonego wyroku w części i ustalenie, że J. W. od 1 sierpnia 1976 r. do 31 lipca 1991 r. był zatrudniony w Państwowym Ośrodku (...) w W. na stanowisku kierownika Oddziału (...)Montażowego, którą to pracę zalicza się do prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego, ponieważ dotyczy stanowisk określonych w wykazie A prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego, Dział XIV. Prace różne, pkt 24. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych,

e wentualnie

- o uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie temu sądowi sprawy do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Apelujący podniósł zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego:

1)  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku powodów, z jakich sąd wydał wyrok na niekorzyść odwołującego, a także pominięcie w uzasadnieniu wyroku części istotnych dla rozstrzygnięcia twierdzeń strony odwołującej;

2)  art. 233 § 1 k.p.c. przez wydanie orzeczenia i ocenienie wiarygodności oraz mocy poszczególnych dowodów bez wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, w szczególności poprzez niedostateczne docenienie wartości dowodowej dokumentów dołączonych do pisma procesowego odwołującego z dnia 30 stycznia 2012 r.

W uzasadnieniu skarżący między innymi podniósł, że Sąd nie odniósł się w ogóle do najważniejszego aspektu odwołania, a mianowicie faktu, iż organ rentowy swoją decyzję oparł na stwierdzeniu, że do dnia 1 stycznia 1999 r. nie został udowodniony wymagany 15 letni okres pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Natomiast apelujący podnosi, że taką pracę wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w czasie zatrudnienia w Państwowym Ośrodku (...) w W. od 1 sierpnia 1976 r. do 31 lipca 1991 r. Argumentując swoje stanowisko w tym zakresie ubezpieczony powołał się na liczne orzecznictwo Sądu Najwyższego w tym zakresie.

Sąd Apelacyjny rozważył , co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się nieuzasadniona.

W ocenie sądu odwoławczego w przedmiotowej sprawie sąd pierwszej instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego, a w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd Okręgowy w pisemnych motywach wyroku wskazał, jaki stan faktyczny stał się jego podstawą oraz podał na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu. Stąd też Sąd Apelacyjny ustalenia sądu pierwszej instancji w całości uznał i przyjął jako własne, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 oraz z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, Lex nr 585720 i z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09, Lex nr 558303). Nie dostrzegł przy tym naruszenia przez sąd meriti prawa materialnego, w związku z czym poparł w całości rozważania Sądu Okręgowego również w zakresie przyjętych przez niego podstaw prawnych orzeczenia.

Przedmiotem sporu było ustalenie, czy organ rentowy – po raz kolejny – w sposób uprawniony odmówił przyznania J. W. prawa do emerytury w wieku obniżonym, z uwagi na niespełnienie dwóch przesłanek warunkujących nabycie tego prawa, tj. brak rozwiązania stosunku pracy i nie wykazanie 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Natomiast zarzuty apelacyjne koncentrowały się na wykazywaniu uchybienia przez Sąd Okręgowy przepisom postępowania poprzez brak ustalenia, że praca wykonywana w Państwowym Ośrodku (...) w W. w latach 1976-1991 była pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej. Apelujący nie zakwestionował poczynionych ustaleń w szczególności w kwestii zaniechania rozwiązania stosunku pracy, przy jednoczesnym podważaniu prawidłowości pominięcia przez sąd meriti dokonania dalszych ustaleń w sprawie (spełnienia wymogu posiadania 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych).

Na wstępie ponownie za Sądem pierwszej instancji przypomnieć należy, że prawo do świadczenia przewidzianego w art. 184 ustawy emerytalnej oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. uzależnione jest od łącznego spełnienia wszystkich przewidzianych prawem wymogów. Ubezpieczony musi bowiem:

- osiągnąć określony wiek,

- legitymować się co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach,

- posiadać 25-letni okres składkowy i nieskładkowy,

- nie przystępować do OFE,

- rozwiązać stosunek pracy.

Tylko łączne spełnienie wszystkich wymienionych wymogów warunkuje przyznanie świadczenia, zaś pominięcie co najmniej jednego z nich uzasadnia decyzję odmowną. Przyczyną wydania niekorzystnej dla apelującego decyzji organu rentowego było przyjęcie, że J. W. pozostaje w zatrudnieniu, a ponadto nie spełnia wymogu 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy rozpoznający sprawę z odwołania J. W. zobowiązany był oceniać zasadność wydanej decyzji w kontekście wniosku ubezpieczonego. Istotę sprawy stanowiło zatem ustalenie czy J. W. przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury. Przy czym podkreślić należy, że przedmiot i zakres rozpoznania w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznacza treść zaskarżonej decyzji. Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę nie ograniczył się do badania tylko przesłanki nierozwiązania stosunku pracy, ale odniósł się do wpływu tej przesłanki na treść zaskarżonej decyzji. W związku z tym wskazać należy, że w sprawie nie doszło do nierozpoznania przez Sąd Okręgowy całości żądań zawartych w odwołaniu. Żądanie było bowiem jedno – przyznanie prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. Sąd meriti zasadnie podzielił stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji, co do braku rozwiązania przez ubezpieczonego umowy o pracę, skutkujące odmową prawa do świadczenia. Zauważyć przy tym należy, że sam apelujący ustalenia tego nie kwestionował. Całość zarzutów koncentrowała się jedynie na zaniechaniu poczynienia przez Sąd Okręgowy idących dalej ustaleń w sprawie, które de facto nie mogły doprowadzić do wnioskowanej zmiany zaskarżonej decyzji.

Zestawienie wymogów określonych w art. 184 ust 1 i 2 ustawy emerytalnej z realiami rozpoznawanej sprawy nakazuje stwierdzić, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego jest w pełni zasadny i oparty o obowiązujące przepisy prawa. Skoro ubezpieczony bezspornie nie rozwiązał umowy o pracę przed wystąpieniem o emeryturę w wieku obniżonym, to Sąd pierwszej instancji nie był zobowiązany do badania, czy ubezpieczony spełnia kolejne przesłanki do nabycia wnioskowanego prawa. Takie postępowanie Sądu Okręgowego jest zgodne z postulatem szybkiego i sprawnego orzekania. Niespełnienie choćby jednego z warunków, tak jak w niniejszej sprawie, było wystarczające, aby rozstrzygnąć spór i stwierdzić, że decyzja organu rentowego, odmawiająca przyznania emerytury, była w pełni zasadna i prawidłowa.

Jednocześnie podkreślić należy, że powyższe stanowisko – iż jeżeli ubezpieczony nie rozwiązał stosunku pracy na dzień złożenia wniosku o emeryturę na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.), a nadto nie udokumentował przed organem rentowy spełnienia warunku posiadania co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na dzień 1 stycznia 1999 r., Sąd rozpoznający odwołanie od decyzji odmawiającej przyznanie prawa do emerytury, po ustaleniu, że ubezpieczony nie rozwiązał stosunku pracy, nie ma obowiązku prowadzenia postępowania celem ustalenia spełnienia pozostałych przesłanek przyznania świadczenia – jest konsekwentnie reprezentowane przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie (por. wyrok z dnia 11 marca 2010 r., III A Ua 19/10, OSA S. (...)-106).

Nadto na marginesie wskazać należy, że poczynienie nawet przez sąd pierwszej instancji jakichkolwiek ocen w przedmiocie spełnienia wymogu posiadania 15-letniego stażu pracy w szczególnych warunkach, w świetle oddalenia odwołania, nie mogłoby rodzić dla ubezpieczonego żadnych roszczeń. W szczególności, w przypadku ponowienia wniosku przez J. W., po rozwiązaniu umowy o pracę, brak byłoby związania organu rentowego treścią spostrzeżeń zawartych w uzasadnieniu wyroku wydanego w niniejszej sprawie.

Na koniec trzeba także podnieść, że sytuacja niepewności ubezpieczonego co do przyznania emerytury w wieku obniżonym po rozwiązaniu stosunku pracy, wobec wcześniejszego zakwestionowania przez organ rentowy okresów pracy w szczególnych warunkach, nie ma wpływu na ocenę prawidłowości postępowania przez sąd w niniejszej sprawie. Istotną cechą ubezpieczeń społecznych jest schematyzm prawa do świadczeń. Wyraża się on w bezwzględnym przestrzeganiu równości formalnej, bez możliwości korekty w przypadkach uzasadnionych okolicznościami sytuacji jednostkowej. W związku z tym, w prawie ubezpieczeń społecznych nie ma klauzul generalnych, tj. zwrotów ustawowych, pozwalających na indywidualne potraktowanie każdego przypadku ze względu na np. zasady współżycia społecznego. Zastosowanie tych zasad ma charakter zupełnie wyjątkowy, do takich wyjątków należy regulacja art. 138 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach, który jednak nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie (tak I. J.-J. w „Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego”, s. 32; T. Z. w „Ubezpieczenie społeczne pracowników”, s. 194).

W okolicznościach niniejszej sprawy, jak słusznie wskazał sąd pierwszej instancji nie mogło zatem dojść do ustalenia, że praca wykonywana przez J. W. w Państwowym Ośrodku (...) była pracą w szczególnych warunkach uprawniającą do przyznania emerytury w wieku obniżonym, bowiem zgodnie z przepisami art. 477 ¹⁴ k.p.c. sąd orzeka o prawidłowości zaskarżonej decyzji, a tak jak wykazano powyżej jest zgodna z art. 184 ustawy emerytalnej. Ubezpieczony nie rozwiązał stosunku pracy przed złożeniem wniosku o emeryturę.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny uznał apelację ubezpieczonego za nieuzasadnioną i dlatego, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił ją w całości.

SSA Urszula Iwanowska SSA Romana Mrotek SSA Anna Polak