Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 233/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem z zainteresowanej: Spółki z o. o. w Ł. "E."
o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 3 kwietnia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wnioskodawczyni M. B. odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 28 czerwca 2006 r., stwierdzającej że nie podlega
2
ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia jako pracownik w „E.” spółce z
o.o. w okresie od dnia 6 czerwca 1998 r. do 31 grudnia 1998 r. i od 1 stycznia 1999
r. do 31 marca 2006 r.
W toku postępowania sądowego, decyzją z dnia 25 października 2007 r.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych zmienił w części decyzję z dnia 28 czerwca 2006
r. i stwierdził, że wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniom społecznym w
okresie od dnia 6 czerwca 1998 r. do 31 grudnia 1998 r. i od 1 stycznia 1999 r. do
31 maja 2003 r. z tytułu zatrudnienia jako pracownik w „E.” spółce z o.o. i nie
podlega ubezpieczeniom społecznym z tego samego tytułu w okresie od dnia 1
czerwca 2003 r. do 31 marca 2006 r. Wnioskodawczyni zakwestionowała
prawidłowość i tej decyzji.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. wyrokiem z
dnia 22 stycznia 2008 r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 czerwca 2006 r. zmienionej decyzją tego
organu z dnia 25 października 2007 r.
Z ustaleń Sądu wynikało, że M. B. od 6 czerwca 1998 r. była zatrudniona w
„B.” spółce z o. o. zajmującej się prenumeratą prasy, na stanowisku dyrektora ds.
marketingu i reklamy z wynagrodzeniem 2.500 zł. Spółka ta w 1998 roku zmieniła
nazwę na „E.” spółka z o.o. i przejęła pracowników oraz bazę danych spółki „B”.
Zmianie uległ również dotychczasowy profil działalności spółki. Nowopowstała
spółka „E.” rozpoczęła działalność w zakresie dostarczania kurczaków, mięsa,
warzyw i nabiału do hipermarketów „J”. Umowa o pracę zawarta między
wnioskodawczynią a spółką została rozwiązana za porozumieniem stron z dniem
31 marca 2006 r.
W czasie trwania stosunku pracy z „E.” spółką z o.o. wnioskodawczyni w
okresie:
- od 17 września 1998 r. do 13 czerwca 1999 r. była niezdolna do pracy;
- od 14 lipca 1999 r. do 14 sierpnia 1999 r. korzystała z urlopu
wypoczynkowego;
- od 19 lipca 1999 r. do 9 grudnia 1999 r. była niezdolna do pracy;
- od 16 lutego 2000 r. do 13 sierpnia 2000 r. była niezdolna do pracy;
- od 14 sierpnia 2000 r. do 17 września 2000 r. była na urlopie bezpłatnym;
3
- od 23 listopada 2000 r. do 8 lutego 2001 r. była niezdolna do pracy;
- od 16 lutego 2001 r. do 12 kwietnia 2001 r. była niezdolna do pracy;
- od 17 kwietnia 2001 r. do 26 kwietnia 2001 r. była niezdolna do pracy;
- od 5 czerwca 2001 r. do 30 maja 2002 r. była niezdolna do pracy;
- od 1 lipca 2002 r. do 31 sierpnia 2002 r. przebywała na urlopie bezpłatnym;
- od 31 maja 2002 r. do 25 maja 2003 r. pobierała świadczenie rehabilitacyjne;
- od 1 czerwca 2003 r. do 16 września 2003 r. przebywała na urlopie
bezpłatnym;
- od 17 września 2003 r. do 30 września 2003 r. była niezdolna do pracy;
- od 1 października 2003 r. do 13 października 2003 r. przebywała na urlopie
bezpłatnym;
- od14 października 2003 r. do 27 marca 2004 r. była niezdolna do pracy;
- od 28 marca 2004 r. do 6 czerwca 2004 r. przebywała na urlopie bezpłatnym;
- od 7 czerwca 2004 r. do 3 grudnia 2004 r. była niezdolna do pracy;
- od 14 grudnia 2004 r. do 8 lutego 2005 r. przebywała na urlopie bezpłatnym;
- od 9 lutego 2005 r. do 14 marca 2005 r. była niezdolna do pracy;
- od 15 marca 2005 r. do 21 marca 2005 r. przebywała na urlopie bezpłatnym;
- od 22 marca 2005 r. do 4 lipca 2005 r. była niezdolna do pracy;
- od 7 lipca 2005 r. do 18 sierpnia 2005 r. była niezdolna do pracy;
- od 10 września 2005 r. do 2 listopada 2005 r. przebywała na urlopie
bezpłatnym;
- od 8 grudnia 2005 r. do 31 marca 2006 r. przebywała na urlopie bezpłatnym.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskodawczyni w okresie od 1998 r. do
2003 r. świadczyła pracę. W 2003 r. ustała współpraca między spółką „E.” a
hipermarketem „J.” i nie udało się nawiązać współpracy z innym hipermarketem. Od
kwietnia 2003 r. spółka nie prowadziła działalności gospodarczej, a ubezpieczona
po 31 maja 2003 r. nie świadczyła na jej rzecz żadnej pracy.
Sąd Okręgowy wskazał, że obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, to jest
ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu na
podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 12 i art. 13 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych podlegają pracownicy od dnia nawiązania
stosunku pracy do dnia jego ustania, przy czym podstawową przesłanką
4
nawiązania stosunku ubezpieczenia i wynikającego z niego prawa do świadczeń
nie jest samo podpisanie umowy o pracę, ale zatrudnienie, czyli rzeczywiste
wykonywanie określonej pracy.
Sąd wskazał, że 25 maja 2003 r. zakończył się okres niezdolności do pracy
wnioskodawczyni z powodu choroby, po czym od 1 czerwca 2003 r. aż do 16
września 2003 r. przebywała ona na urlopie bezpłatnym. Od tego dnia
nieprzerwanie, aż do dnia rozwiązania umowy o pracę, tj. 31 marca 2006 r.,
wnioskodawczyni przemiennie przebywała na zwolnieniach lekarskich i na urlopach
bezpłatnych, nie świadcząc pracy nawet przez jeden dzień. Spółka w tym czasie
nie prowadziła działalności ani w miejscu wskazanym w KRS jako siedziba spółki,
ani w miejscu przez nią wskazanym jako nowa siedziba. Pracodawca nie
wykonywał żadnej działalności gospodarczej, wszyscy pracownicy spółki
przebywali na zwolnieniach lekarskich lub urlopach bezpłatnych. W tych
okolicznościach Sąd pierwszej instancji doszedł do przekonania, że zarówno po
stronie pracodawcy, który w tym czasie nie prowadził już działalności gospodarczej,
jak i po stronie wnioskodawczyni nie było woli ani zamiaru kontynuowania
zatrudnienia, rzeczywistego wykonywania pracy, a stosunek pracy był formalnie
utrzymywany tylko wyłącznie w celu uzyskiwania przez wnioskodawczynię
świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Według Sądu Okręgowego, czynności
pracodawcy w postaci udzielania odwołującej się urlopów bezpłatnych miały
charakter pozorny, gdyż zarówno wnioskodawczyni, jak i pracodawca mieli
świadomość tego, że udzielane urlopy służyć miały umożliwieniu wnioskodawczyni
korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego w postaci zasiłków
chorobowych.
Rozpoznając apelację wnioskodawczyni, Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2009 r. oddalił ją, nie
znajdując podstaw do podważenia prawidłowości zaskarżonego wyroku.
Sąd odwoławczy przyjął za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd
pierwszej instancji. Zwrócił także uwagę na to, że wnioskodawczyni była jednym z
dwóch udziałowców spółki „E.”, a drugi z udziałowców, podobnie jak skarżąca, od
początku 2003 r. nie świadczył żadnej pracy na rzecz spółki, korzystając z urlopów
bezpłatnych na przemian ze zwolnieniami lekarskimi, chociaż formalnie pozostawał
5
w zatrudnieniu. W ocenie Sądu drugiej instancji, zasadnym było więc uznanie, że
udziałowcy spółki, pozostający jednocześnie w stosunku pracy ze spółką, zawarli
porozumienie, iż mimo faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności
gospodarczej będą nadal pozostawać w formalnym stosunku pracy w celu
zapewnienia sobie świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Tego rodzaju
porozumienie, jak wskazał Sąd, jest nieważne z mocy art. 83 § 1 k.c., zgodnie z
którym nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie dla pozoru. Przepis
ten ma zastosowanie nie tylko w sytuacji nawiązywania stosunku prawnego, ale
także w przypadku fikcyjnego (pozornego) kontynuowania danego stosunku pracy,
mimo faktycznego zaprzestania przez strony wykonywania wcześniej zawartej
umowy, to jest zaprzestania wykonywania wzajemnych świadczeń wynikających z
danego stosunku prawnego. Pracodawca, z którym ubezpieczona zawarła umowę
o pracę, faktycznie przestał istnieć. Nie prowadzi żadnej działalności gospodarczej i
nie ma żadnej siedziby, mimo że nie został wykreślony z rejestru przedsiębiorców.
W tych warunkach, zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie można uznać, że umowa o
pracę jako stosunek prawny określony w art. 22 k.p. była w dalszym ciągu po dniu
31 maja 2003 r. kontynuowana.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożyła wnioskodawczyni,
zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego:
- art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niewłaściwe
zastosowanie i uznanie, iż wnioskodawczyni nie podlega, jako pracownik,
ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu za
okres od dnia 1 czerwca 2003 r. do dnia 31 marca 2006 r.;
- art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że
ubezpieczona nie pozostawała w stosunku pracy od 1 czerwca 2003 r. do 31
marca 2006 r.;
- art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, iż data
rozwiązania stosunku pracy nie może stanowić podstawy do ustalenia, że z
tą datą ustał stosunek ubezpieczeniowy.
6
Skarżąca zarzuciła także naruszenie przepisów postępowania, które miało
istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c. poprzez
niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku i ograniczenie tego obowiązku do
przytoczenia art. 83 § 1 k.c.
Opierając skargę na takich podstawach, ubezpieczona wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że okoliczność zaprzestania
prowadzenia czynności handlowych przez pracodawcę w trakcie trwania stosunku
pracy nie może rodzić dla pracownika negatywnych skutków i uzasadniać
stanowiska, iż pracownik przestaje podlegać ubezpieczeniom z chwilą zaprzestania
prowadzenia czynności handlowych w sytuacji, gdy pracodawca nadal istnieje.
Według skarżącej, korzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego na
skutek podlegania obowiązkowi ubezpieczenia nie może być uznane za sprzeczne
z prawem, a ochrona gwarantowana pracowniczym ubezpieczeniem społecznym
jest legalnym celem zawierania umów o pracę, może być nawet głównym motywem
nawiązania stosunku pracy.
Skarżąca podniosła, że od wiosny 2003 r. pracodawca ubezpieczonej
zakończył współpracę z hipermarketem „J.”, jednak nadal poszukiwał nowych
kontrahentów, w tym też okresie, aby nie generować kosztów, część pracowników
została wysłana na urlopy bezpłatne. Takie czynności pracodawcy, według
skarżącej, nie mogą działać na niekorzyść zatrudnionych pracowników, jak bowiem
wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 lipca 2003 r., II UK 111/03 (OSNP
2003 nr 17, poz. 1), faktyczne niewykonywanie czynności handlowych w czasie
oczekiwania na kolejne zamówienia lub w czasie ich poszukiwania nie oznacza
zaprzestania prowadzenia takiej działalności oraz nie powoduje uchylenia
obowiązku ubezpieczenia społecznego.
Według wnioskodawczyni, Sąd drugiej instancji nie wyjaśnił podstawy
prawnej wyroku, ograniczając się do przytoczenia art. 83 § 1 k.c., w następstwie
przyjęcia, że przepis ten ma zastosowanie w sytuacji nie tylko nawiązania, ale
także kontynuowania stosunku prawnego, mimo faktycznego zaprzestania przez
7
strony wykonywania wcześniej zawartej umowy, to jest zaprzestania wykonywania
wzajemnych świadczeń wynikających z danego stosunku prawnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391
k.p.c. stwierdzić należy, że zarzut taki może stanowić usprawiedliwioną podstawę
skargi kasacyjnej, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie obejmuje wszystkich
koniecznych elementów konstrukcyjnych bądź zawiera oczywiste braki, które
uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego: z 10
listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999 nr 4, poz. 83, z 19 lutego 2002 r., IV
CKN 718/00, LEX nr 54362, z 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, LEX nr 78271, z 22
maja 2003 r., II CKN 121/01, LEX nr 137611, z 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, LEX
nr 190753, LEX nr 180193). Według art. 328 § 2 k.p.c., uzasadnienie wyroku
powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia - a mianowicie:
ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i
przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej.
Jeżeli jednak sąd odwoławczy, oddalając apelację, orzeka na podstawie materiału
zgromadzonego w postępowaniu w pierwszej instancji, nie musi powtarzać
dokonanych ustaleń. Wystarczy jedynie jednoznaczne stwierdzenie, że przyjmuje je
za własne (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, LEX nr
190753). Ten wymóg został w rozpoznawanej sprawie spełniony, albowiem Sąd
Apelacyjny wyraźnie wskazał, iż przyjmuje za własne ustalenia faktyczne
poczynione w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. W uzasadnieniu wyroku
powinna być nadto wyjaśniona podstawa prawna rozstrzygnięcia z przytoczeniem
przepisów prawa, czego również nie zabrakło w motywach zaskarżonego wyroku.
Sąd odwoławczy wskazał bowiem art. 83 § 1 k.c. jako podstawę prawną
rozstrzygnięcia, stwierdzając uprzednio pozorność stosunku pracy między skarżącą
a jej pracodawcą po dniu 31 maja 2003 r.
Zarzuty odnoszące się do naruszenia przepisów postępowania są zatem
nieuzasadnione.
Okoliczność, że podstawę prawną zaskarżonego wyroku stanowi art. 83 § 1
k.c. czyni zaś niemożliwym uwzględnienie pozostałych zarzutów kasacyjnych.
Skarga kasacyjna nie została bowiem oparta na zarzucie naruszenia art. 83 § 1
8
k.c., zaś zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw. Jest więc związany granicami
skargi kasacyjnej wyznaczonymi jej podstawami, co oznacza, że nie może
uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż wskazane przez
skarżącego. Sąd Najwyższy nie jest bowiem uprawniony do samodzielnego
dokonywania konkretyzacji zarzutów lub też stawiania hipotez co do tego, jakiego
aktu prawnego (przepisu) dotyczy podstawa skargi. Nie może także zastąpić
skarżącego w wyborze podstawy kasacyjnej, jak również w przytoczeniu przepisów,
które mogłyby być naruszone przy wydawaniu zaskarżonego orzeczenia. Sąd
Najwyższy może zatem skargę kasacyjną rozpoznawać tylko w ramach tej
podstawy, na której ją oparto, odnosząc się jedynie do przepisów, których
naruszenie zarzucono. Brak zarzutu odnoszącego się do naruszenia art. 83 § 1 k.c.
oznacza zatem, iż uchyla się spod kontroli kasacyjnej prawidłowość zastosowania
tego przepisu, a co za tym idzie, należy przyjąć za Sądem odwoławczym, iż
kontynuowanie pomiędzy skarżącą a jej pracodawcą stosunku pracy po 31 maja
2003 r. miało charakter pozorny, czyli że po tej dacie ten stosunek prawny już nie
istniał. Poczynając od 1 czerwca 2003 r. skarżąca nie była zatem pracownikiem,
wobec czego nie miały do niej zastosowania przytoczone w skardze kasacyjnej
przepisy, tj. art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 ust. 1
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz.1585 ze zm.), albowiem odnoszą się
one do podlegania przymusowi ubezpieczeń społecznych wyłącznie z tytułu
pozostawania w stosunku pracy, którego to statusu skarżąca w spornym okresie
nie miała.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzekł jak w
sentencji.