Pełny tekst orzeczenia

98/3B/2005

POSTANOWIENIE
z dnia 13 kwietnia 2005 r.
Sygn. akt Tw 44/04

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Dębowska-Romanowska,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Rady Gminy Dąbrowa o zbadanie niezgodności:
art. 179 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 27 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 49, poz. 408) z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.

UZASADNIENIE:

W dniu 11 października 2004 r. Rada Gminy Dąbrowa złożyła do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności art. 179 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 27 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 49, poz. 408) z art. 32 Konstytucji.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 2 listopada 2004 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia, w terminie 7 dni od dnia doręczenia zarządzenia, braków formalny wniosku, poprzez: wskazanie umocowanego przedstawiciela do reprezentowania Rady Gminy Dąbrowa przed Trybunałem Konstytucyjnym, powołanie odpowiedniego przepisu prawa wskazującego, że kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy oraz dołączenie jednej kopii wniosku i jednej kopii uchwały Rady Gminy Dąbrowa z 16 września 2004 r. (nr XVIII/126/04).
W dniu 18 listopada 2004 r. dostarczono do Trybunału Konstytucyjnego pismo, w którym wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych przez Trybunał braków formalnych wniosku.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Po wstępnym rozpoznaniu wniosku Rady Gminy Dąbrowa Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność powołania konstytucyjnej zasady równości wszystkich wobec prawa (art. 32) jako wzorca kontroli art. 179 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 27 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 49, poz. 408). Okoliczność ta, zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), stanowi przesłankę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu.

2. Kwestionowany przez Radę Gminy Dąbrowa art. 179 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 27 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 49, poz. 408) i obowiązujący od 25 września 2003 r. (zgodnie z art. 10 ustawy zmieniającej) rozstrzyga, że „nieruchomość, której właściciel się zrzekł, staje się własnością gminy, na obszarze której nieruchomość jest położona, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej”.
W ocenie wnioskodawcy „narzucanie gminom niechcianych nieruchomości bez ich zgody, pozostaje w sprzeczności z powyższą normą konstytucyjną (tzn. zasadą równości wszystkich wobec prawa) w sytuacji, gdy nie jest wymagana zgoda gmin na przejmowanie nieruchomości. W efekcie powoduje powyższe nierówność podmiotów, co jaskrawie narusza zasadę równości stron wobec prawa”.

3. Mając na uwadze przywołane uzasadnienie, Trybunał Konstytucyjny przypomina, iż podstawową funkcją wolności i praw, o których stanowi rozdział II Konstytucji, jest określenie pozycji prawnej osoby ludzkiej wobec organów władzy publicznej, a jednocześnie nałożenie na te organy obowiązków związanych z koniecznością zagwarantowania realizacji tych wolności i praw. W konsekwencji organy władzy publicznej oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne – z natury rzeczy – nie są adresatami uprawnień wynikających z poszczególnych wolności i praw, przypisanych podmiotom prywatnym (por. postanowienia TK z: 6 lutego 2001 r. i 3 kwietnia 2001 r., Ts 148/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 72 i 73; Ts 35/04, OTK ZU nr 1/B/2005, poz. 25 i 26; Tw 30/03, OTK ZU nr 1/B/2005, poz. 5; zob. także L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne zarys wykładu, wyd. 8, Liber Warszawa 2004, pkt 83, s. 101 i n.). Dotyczy to także jednostek samorządu terytorialnego, który zgodnie z art. 16 ust. 2 i art. 163 Konstytucji uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej, wykonując przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych w imieniu własnym i na własny rachunek. Dla realizacji tego właśnie celu został on wyposażony w osobowość prawną i samodzielność podlegającą ochronie sądowej (art. 165 ust. 1 zdanie pierwsze i ust. 2 Konstytucji). Co więcej, Konstytucja odrębnie reguluje ochronę prawa własności i innych praw majątkowych przysługujących podmiotom prywatnym (art. 64) i przysługujących jednostkom samorządu terytorialnego (art. 165 ust. 1 zdanie drugie). Jest to dodatkowy argument potwierdzający odmienność konstytucyjnego statusu samorządu terytorialnego, będącego podmiotem publicznoprawnym, od statusu podmiotów prywatnoprawnych.

4. Jeżeli jednostkom samorządu terytorialnego przysługują takie same uprawnienia jak podmiotom prywatnym (np. prawo własności), nie oznacza to tym samym, że unormowaniom różnicującym ochronę tych praw można postawić zarzut naruszenia konstytucyjnej zasady równości wszystkich wobec prawa (art. 32).
Wnioskodawca wywodząc niezgodność zaskarżonego przepisu, opiera ją na rozumieniu zasady równości wyłącznie w znaczeniu formalnym, utożsamionej z generalnym nakazem takiego samego traktowania przez prawo wszystkich adresatów norm. Pomija natomiast rozumienie zasady równości w znaczeniu materialnym, które na gruncie Konstytucji oznacza, że wszystkie podmioty prawa (adresaci norm prawnych) charakteryzujące się daną cechą istotną (relewantną) w równym stopniu, mają być traktowane równo (według jednakowej miary), bez zróżnicowań zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących. Nie ulega zatem wątpliwości, że zasada równości zakłada tym samym akceptację różnego traktowania różnych adresatów, bo równe traktowanie przez prawo tych samych podmiotów pod pewnymi względami oznacza z reguły różne traktowanie tych samych podmiotów pod innymi względami. Kryteria różnicowania sytuacji prawnej adresatów zależą od wielu okoliczności, ale w rozpatrywanej sprawie oczywista jest wyraźna odmienność statusu prawnego organu samorządu terytorialnego od statusu osoby fizycznej czy prawnej prawa prywatnego. Z tego względu Rada Gminy Dąbrowa nie może wskazać art. 32 Konstytucji jako podstawy kontroli zaskarżonego art. 179 kodeksu cywilnego, w szczególności zaś uzasadniać niezgodność brakiem „równości stron wobec prawa”.

5. Trybunał Konstytucyjny przypomina również, że organom władzy publicznej odmawia się zdolności bycia podmiotem praw i wolności, o których mowa w rozdziale II Konstytucji, gdyż ich samodzielność jest chroniona innymi mechanizmami konstytucyjnymi. Jednocześnie nie można wykluczyć dopuszczalności postawienia zarzutu niekonstytucyjności danej regulacji, jeśli prowadzi ona do nieuprawnionego zróżnicowania adresatów, których w równym stopniu charakteryzuje taka sama cecha istotna (np. status gminy jako jednostki samorządu terytorialnego).
Prowadzi to do konkluzji, zgodnie z którą Rada Gminy Dąbrowa mogłaby wskazać art. 32 Konstytucji jako podstawę kontroli zaskarżonego przepisu jedynie wówczas, gdyby uzasadniła, że art. 179 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 27 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 49, poz. 408) dyskryminuje lub faworyzuje gminy, będące jego adresatem, naruszając tym samym zasadę równości gmin wobec prawa.
Uzupełniająco należy dodać, iż Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 15 marca 2005 r., sygn. K. 9/04, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 24, orzekł o niezgodności art. 179 kodeksu cywilnego z art. 2 i art. 165 Konstytucji oraz o utracie jego mocy obowiązującej 15 lipca 2006 r.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił, jak w sentencji.