Pełny tekst orzeczenia

168/3/B/2009



POSTANOWIENIE

z dnia 27 maja 2009 r.

Sygn. akt Ts 127/07



Trybunał Konstytucyjny w składzie:




Marek Mazurkiewicz – przewodniczący


Wojciech Hermeliński – sprawozdawca


Marek Kotlinowski,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 kwietnia 2008 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Marzeny Michalczak, prowadzącej działalność gospodarczą – Przedsiębiorstwo Drogowe „MARBUD”,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 7 czerwca 2007 r. skarżąca zarzuciła, że art. 3989 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji w zakresie, w jakim nie zawiera normy zezwalającej na zaskarżenie postanowienia Sądu Najwyższego w przedmiocie odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

W ocenie skarżącej, zastosowanie przez Sąd Najwyższy przepisu będącego przedmiotem skargi konstytucyjnej w sposób oczywisty narusza prawa skarżącej do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Zaskarżona regulacja, nie zapewniając wystarczającej przejrzystości działania władzy sądowniczej oraz motywów, którymi kierował się Sąd Najwyższy, rozstrzygając sprawę w ramach przedsądu kasacyjnego, stanowi – zdaniem skarżącej – ograniczenie prawa do sądu, które nie przystaje do standardów demokratycznego państwa prawnego.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na podstawie następującego stanu faktycznego. Skarżąca (powódka), pozwem o zapłatę w postępowaniu nakazowym z dnia 15 marca 2004 r., wniosła o zasądzenie od pozwanej kwoty 175 200,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami, tytułem nieuregulowanej części wynagrodzenia należnego – zgodnie z umową – za wykonanie robót drogowych.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 13 maja 2004 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od pozwanej spółki na rzecz skarżącej kwotę 175 200,00 zł. W dniu 21 maja 2004 r. pozwana wniosła sprzeciw od ww. nakazu zapłaty. W odpowiedzi na sprzeciw i w toku postępowania pełnomocnik skarżącej wniósł o przeprowadzenie dowodów wskazujących na bezzasadność stanowiska pozwanej. Wyrokiem z dnia 10 lutego 2005 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu – Wydział IX Gospodarczy (sygn. akt IX Gc 477/04) oddalił powództwo w całości. Złożona apelacja została wyrokiem z dnia 16 maja 2006 r. (sygn. akt I A Ca 1290/05) oddalona przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu – Wydział I Cywilny.

Postanowieniem z 23 lutego 2007 r. (sygn. akt II CSK 1/07), doręczonym pełnomocnikowi 7 marca 2007 r., Sąd Najwyższy odmówił skarżącej przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Postanowieniem z 14 kwietnia 2008 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu z uwagi na bezzasadność podniesionych zarzutów oraz niewskazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw. W uzasadnieniu Trybunał wskazał, że art. 45 ust. 1 Konstytucji gwarantuje jedynie dwuinstancyjność postępowania sądowego, natomiast prawo do rozpoznania skargi kasacyjnej przez Sąd Najwyższy nie ma charakteru prawa konstytucyjnego. Trybunał podkreślił również, że niezgodny z powołanymi standardami konstytucyjnymi jest nie tyle brak możliwości zaskarżenia postanowienia Sądu Najwyższego odmawiającego przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, co uczynienie tego w powiązaniu z rozpoznaniem jej na posiedzeniu niejawnym i wydanie orzeczenia bez uzasadnienia. Niekonstytucyjna jest więc jedynie możliwość kumulacji kilku ograniczeń wyłączających obowiązek informacyjny Sądu Najwyższego.

Zażaleniem z 28 kwietnia 2008 r. skarżąca, odnosząc się do argumentów przedstawionych w skarżonym postanowieniu, wniosła o nadanie dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Rozpatrując zażalenie, Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy zaskarżone postanowienie prawidłowo stwierdza istnienie przesłanek odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał na etapie rozpoznawania zażalenia analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Zażaleniem z 28 kwietnia 2008 r. skarżąca, odnosząc się do argumentów przedstawionych w skarżonym postanowieniu, podniosła, że wbrew twierdzeniu Trybunału Konstytucyjnego, zaskarżony przepis przez brak możliwości odwołania się od postanowienia Sądu Najwyższego odmawiającego przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania narusza jej konstytucyjne prawo do sądu. W ocenie skarżącej gwarantowana przez ustawodawcę możliwość wniesienia pod rozwagę Sądu Najwyższego skargi kasacyjnej, z racji szczególnego charakteru tego środka oraz funkcji sądu, powinna czynić zadość wymaganiom stawianym przez przepisy będące podstawą wniesionej do Trybunału skargi.

Odnosząc się do powyższego, Trybunał zwraca uwagę, że art. 45 ust. 1 Konstytucji deklaruje prawo każdego do sądu i sprawiedliwego rozpoznania jego sprawy. Celem istnienia tej normy jest zapewnienie jednostce ochrony przed arbitralnością władzy. Jednym z jej konstytucyjnych elementów jest prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości, jawności i rzetelności. W konsekwencji w pojęciu prawa do sądu mieszczą się prawo do sądu jako prawo do sądowego wymiaru sprawiedliwości oraz prawo do sądowej kontroli aktów godzących w konstytucyjnie gwarantowane wolności (prawa) jednostki.

W świetle art. 78 Konstytucji każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Co prawda zakres przedmiotowy tego przepisu zasadniczo wykracza poza gwarancję dwuinstancyjności postępowań sądowych (art. 78 Konstytucji ma w tym zakresie charakter uniwersalny), ale jest on koniecznym elementem ukształtowania prawa do sądu w zakresie elementu odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej. Będąc elementem konstytucyjnego prawa do sądu, tworzy zasadę ogólną – prawa do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Sądem pierwszej instancji jest ten, przed którym rozpoczyna się postępowanie sądowe, w wyniku którego organ ten ma wydać rozstrzygnięcie dotyczące sporu istniejącego między stronami (zob. wyrok TK z 1 lutego 2005 r., SK 62/03, OTK ZU nr 2/A/2005, poz. 11). Trybunał zwraca uwagę, iż w przedstawionej sprawie gwarancje w tym zakresie w stosunku do skarżącej zostały spełnione.

Zgodnie z art. 176 Konstytucji postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. W tym aspekcie przepis ten jest normą gwarancyjną, bo dopełniając postanowienia art. 78 Konstytucji, konkretyzuje treść prawa jednostki do dwuinstancyjnego postępowania sądowego, jest również jedną ze szczegółowych gwarancji ogólnego prawa do sądu wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji. W świetle ugruntowanego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego dwuinstancyjność jako gwarancja prawa do sądu odnosi się jedynie do postępowania przed sądami powszechnymi (rejonowymi, okręgowymi i apelacyjnymi). Trybunał wielokrotnie kwestionował istnienie konstytucyjnego prawa do sądu jako prawa do skargi kasacyjnej realizowanej przed Sądem Najwyższym. W postanowieniu z 15 grudnia 1999 r. (Ts 111/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 23, s. 116), Trybunał zwrócił uwagę, że „art. 45 ust. 1 Konstytucji wśród elementów prawa do rzetelnego postępowania sądowego nie wymienia uprawnienia do wniesienia kasacji. Natomiast art. 78 Konstytucji wyraża prawo jednostki do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Prawo to przysługuje zresztą tylko w granicach określonych w ustawie, która może nie tylko określić tryb zaskarżania, ale i wyłączyć możliwość wniesienia zaskarżenia. Prawo do kasacji nie ma charakteru konstytucyjnego i wynika wyłącznie z ustawy regulującej tryb postępowania sądowego” (zob. również wyrok z 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143).

Trybunał Konstytucyjny zwraca również uwagę, że dwuinstancyjność postępowania przed sądami administracyjnymi, w tym przed NSA jako sądem drugiej instancji, wynika odrębnie z art. 236 ust. 2 Konstytucji, który wyraźnie odnosi art. 176 ust. 1 także do sądów administracyjnych. W tym przypadku przepis art. 236 ust. 2 jest przepisem szczególnym.

Odnosząc się do zarzutu przedstawionego w zażaleniu, iż skarżonym postanowieniem Trybunał nie uwzględnił funkcji Sądu Najwyższego, należy podkreślić, że w świetle art. 183 ust. 1 Konstytucji funkcją Sądu Najwyższego jest sprawowanie orzeczniczego nadzoru nad innymi sądami. Pojęcie orzekania odnosi się do wszelkich działań sądów, które łączą się z wymierzaniem sprawiedliwości. Określenie środków tego nadzoru zostało pozostawione ustawodawcy zwykłemu. Środki nadzoru judykacyjnego służyć mają nie tylko prawidłowemu rozstrzyganiu konkretnych spraw cywilnych lub karnych, ale przede wszystkim ujednolicaniu orzecznictwa sądowego (T. Ereciński, J. Gudowski, T. Iwulski, Komentarz do prawa o ustroju sadów powszechnych i ustawy o KRS, Warszawa 2002, s. 39). Nadzór orzeczniczy Sądu Najwyższego ma obiektywny charakter, wykraczający poza znalezienie sprawiedliwego rozwiązania sprawy indywidualnej, a orientuje się na zapewnieniu prawidłowości sądowego procesu stosowania i wykładni prawa. Szczególna rola Sądu Najwyższego oraz szczególny charakter postępowania przed tym sądem powodują, że postępowanie kasacyjne nie mieści się w zakresie przedmiotowym art. 78 Konstytucji. Nie jest też objęte gwarancją wynikającą z art. 176 ust. 1 Konstytucji. W związku z powyższym należy uznać, że argumenty przedstawione w skardze oraz zażaleniu na postanowienie o odmowie nadania jej biegu są oczywiście bezzasadne.



Konkludując, w ocenie Trybunału zarzut naruszenia wskazanych w skardze wzorców konstytucyjnych przez art. 3989 k.p.c., w zakresie, w jakim nie zawiera normy zezwalającej na zaskarżenie postanowienia Sądu Najwyższego w przedmiocie odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, jest w świetle powyższych argumentów oczywiście bezzasadny. Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, dlatego biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.