Pełny tekst orzeczenia

287/4/B/2009




POSTANOWIENIE

z dnia 28 maja 2009 r.


Sygn. akt Ts 133/08



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Janusz Niemcewicz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Barbary i Zdzisława Z. w sprawie zgodności:

1) art. 149 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2007 r. Nr 21, poz. 123) z art. 2, art. 7, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 22 kwietnia 2008 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności: art. 149 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) z art. 2, art. 7, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji; art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2007 r. Nr 21, poz. 123; dalej: u.z.k.s.c.) z art. 2, art. 7, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Postanowieniem z 15 czerwca 2007 r. Sad Apelacyjny w Katowicach – I Wydział Cywilny (sygn. akt I ACa 386/07) odrzucił apelację skarżących, ze względu na brak uiszczenia opłaty podstawowej. Postanowieniem z 9 listopada 2007 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt V CZ 96/07) oddalił zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach.

Skarżący zarzucili w skardze konstytucyjnej, że przepisy art. 149 ust. 1 u.k.s.c. i art. 2 u.z.k.s.c. pozostają ze sobą w oczywistej sprzeczności. Pierwszy z nich bowiem przewiduje, że dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych stosuje się do czasu zakończenia postępowania w danej instancji, drugi zaś nakazuje stosowanie przepisów dotychczasowych do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy. Zdaniem skarżących narusza to nakaz określoności przepisów prawa, wynikający z art. 2 Konstytucji. Nadto, restrykcyjne rozumienie zaskarżonych przepisów prowadzi do zniekształcenia wymiaru sprawiedliwości oraz naraża strony zwolnione z kosztów postępowania do ponoszenia tych kosztów, co prowadzi do naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zaskarżone przepisy zamykają skarżącym drogę do ochrony praw i wolności (art. 77 ust. 2 Konstytucji), naruszając zasadę dwuinstancyjności postępowania sadowego wynikającą z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Zgodnie z art. 149 ust. 1 u.k.s.c. w sprawach wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się, do czasu zakończenia postępowania w danej instancji, dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych. Zgodnie zaś z ust. 2 art. 149 u.k.s.c. w sprawach egzekucyjnych wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych stosuje się aż do zakończenia postępowania. Przepisy art. 149 u.k.s.c. mają charakter intertemporalny. Jednakże zauważyć należy, ze przepis art. 149 ust. 2 u.k.s.c. dotyczy postępowania w sprawach egzekucyjnych, zatem oczywiste jest, że nie mógł stanowić podstawy ostatecznego orzeczenia w niniejszej sprawie dotyczącej kontroli formalnej apelacji. Przepis art. 149 ust. 1 u.k.s.c. nakazuje w sytuacji nowelizacji przepisów stosować dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych do zakończenia postępowania w danej instancji. Zgodnie zatem z jego brzmieniem, jeśli w chwili wejścia w życie nowych przepisów postępowanie toczy się w konkretnej instancji sądowej, to przepisy dotychczasowe pozostają właściwe aż do zamknięcia postępowania w tej instancji. W sytuacji skarżących odnosiło się to do postępowania przed sądem I instancji, które rozpoczęte zostało 18 listopada 2005 r., a zakończone wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach 14 marca 2007 r. Wspomniany przepis art. 149 ust. 1 u.k.s.c. wszedł w życie 2 marca 2006 r., regulował zatem kwestię właściwości przepisów o kosztach sądowych do zakończenia postępowania w I instancji, tj. do 14 marca 2007 r. Z zakończenie postępowania w I instancji w sprawie skarżących przepis art. 149 ust. 1 u.k.s.c. wyczerpał swój zakres normowania i zgodnie ze swą treścią nie mógł znaleźć zastosowania do dalszego postępowania w kolejnych instancjach. Tymczasem zarzuty skarżących związane są właśnie z postępowaniem w kolejnej instancji, wszczętym przez wniesienie apelacji i dotyczącym kontroli formalnej środka odwoławczego. Oczywiste jest zatem, że także art. 149 ust. 1 u.k.s.c. nie mógł stanowić podstawy wydania ostatecznego orzeczenia w niniejszej sprawie. Potwierdza to także jednoznacznie przedmiot i treść orzeczeń zapadłych w niniejszej sprawie.

Zgodnie z zaskarżonym art. 2 u.z.k.s.c. do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Przepis ten wszedł w życie 10 marca 2007 r. W sprawie skarżących zatem znalazł zastosowanie od chwili zakończenia postępowania w I instancji, tj. po dniu 14 marca 2007 r. Tym samym w sytuacji skarżących wprowadzał regulację nakazującą stosowanie dotychczasowych, a nie nowych przepisów o kosztach sądowych. Obowiązujące w tym zakresie przepisy, a w szczególności art. 2 u.z.k.s.c. mają brzmienie jednoznaczne i pozwalają ustalić zakres przepisów właściwych w danej sprawie. Stwierdzenie to ma istotne znaczenie, o ile bowiem rację mają skarżący, że ustawodawca często nowelizuje poszczególne przepisy prawne, o tyle na nieporozumieniu polegać może twierdzenie, że zadaniem pełnomocnika nie jest badanie przepisów intertemporalnych lecz jedynie „merytoryczna obrona mocodawcy”. Profesjonalny zastępca procesowy, posiadający odpowiednie wykształcenie i wiedzę prawniczą zobowiązany jest bowiem w ramach przyjętego pełnomocnictwa do reprezentowania mocodawcy w zgodzie w obowiązującymi przepisami, nie wyłączając przepisów intertemporalnych.

Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej w zakresie art. 2 u.z.k.s.c. jest jednak uznanie, że istota zarzutów skarżących nie jest związana z treścią zaskarżonego przepisu. Dotyczy ona, jak wynika ze skargi konstytucyjnej, zamknięcia możliwości sądowego dochodzenia praw i wolności, dostępu do sądu, prawa do dwuinstancyjnego postępowania. Tymczasem w treści zaskarżonego przepisu, zgodnie z którym „do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe”, nie sposób doszukać się treści związanych ze stawianymi zarzutami. Zaskarżony art. 2 u.z.k.s.c. nakazuje jedynie stosowanie określonych przepisów określających zasady ponoszenia kosztów w sprawach cywilnych. Reguluje kwestię intertemporalnych problemów związanych ze zmianą przepisów w trakcie trwania postępowania. Nie określa zatem ani konkretnych obowiązków stron postępowania, ani skutków naruszenia przepisów w tym zakresie. W szczególności nie sposób przyjąć, że jego treść pozostaje w adekwatnym związku z procesowym uprawnieniem do wniesienia apelacji, pozbawia stronę prawa do sądu, czy prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Podstawę taką, w zakresie stawianych przez skarżących zarzutów stanowić może art. 1302 § 3 k.p.c., zgodnie z którym „sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środki odwoławcze lub środki zaskarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza sądowego) podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia”. Wskazany przepis art. 1302 § 3 k.p.c. był bezpośrednią podstawą rozstrzygnięcia podjętego przez sądy orzekające w niniejszej sprawie, co wskazano także w uzasadnieniach zapadłych orzeczeń. Zastosowanie przez sądy orzekające w sprawie skarżącego art. 1302 § 3 k.p.c. prowadziło do odrzucenia apelacji. Gdyby bowiem przepis ten nie wyłączał możliwości uzupełnienia braków środka odwoławczego, w tym apelacji wniesionej przez pełnomocnika, nie doszłoby do jej odrzucenia. Z tym zatem przepisem, a nie z przepisem intertemporalnym, wiązać można podniesione przez skarżących zarzuty o charakterze procesowym, w tym dotyczące prawa do sądu, zamknięcia drogi do ochrony praw i wolności czy wreszcie prawa do dwuinstancyjnego postępowania. Przepis ten nie został jednak wskazany jako przedmiot kontroli w niniejszej sprawie, co zgodnie z obowiązującym modelem skargi konstytucyjnej, przesądza o niedopuszczalności podjęcia kontroli w tym zakresie.



W tym stanie rzeczy, na odstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.