Pełny tekst orzeczenia

454/6/B/2009

POSTANOWIENIE
z dnia 16 lipca 2009 r.
Sygn. akt Ts 145/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi Joanny S. w sprawie zgodności:
art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, ze zm.) z art. 2, art. 20 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 30 kwietnia 2008 r. skarżąca zakwestionowała zgodność art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, ze zm.) z art. 2, art. 20 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Decyzją z 22 marca 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Rybniku (znak: 340000/6120/1/2004/595047/15/ERP) odmówił przyznania skarżącej prawa do emerytury nauczycielskiej. Po rozpatrzeniu odwołania od powyższej decyzji Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rybniku zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał skarżącej prawo do emerytury (wyrok z 17 sierpnia 2005 r., sygn. akt IX U 550/05). Orzeczenie Sądu Okręgowego zostało zmienione przez Sąd Apelacyjny w Katowicach – Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 7 marca 2007 r. (sygn. akt III AUa 2845/05), doręczonym skarżącej w dniu 8 marca 2007 r. Od powyższego wyroku skarżąca wniosła skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy postanowieniem z 11 stycznia 2008 r. (sygn. akt I UK 276/07) odmówił przyjęcia jej do rozpoznania, wskazując w uzasadnieniu – z powołaniem się na własne dotychczasowe orzecznictwo – na brak istotnego zagadnienie prawnego, które wymagałoby rozstrzygnięcia.
Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżąca wiąże naruszenie zasady równości, zasady sprawiedliwości społecznej oraz wolności działalności gospodarczej. Naruszenie dwóch pierwszych zasad przedmiotowych upatruje skarżąca w fakcie przyznania przywileju emerytalnego – prawa przejścia na wcześniejszą emeryturę – wybranej kategorii nauczycieli, tj. tylko tym, którzy wykonując prace nauczycielską, pozostają w stosunku zatrudnienia. Uzasadniając fakt naruszenia zasady równości, skarżąca wskazuje, że cechą relewantną, która łączy ją i nauczycieli zatrudnionych na umowę o pracę jest wykonywanie pracy nauczycielskiej, kryterium różnicującym zaś jest okoliczność pozostawania w stosunku prawnym o określonej treści z osobą trzecią, które to kryterium – w jej ocenie – nie koresponduje z celem i treścią regulacji zawartej w Karcie Nauczyciela. Nie jest zgodne także z zasadą sprawiedliwości społecznej odmówienie skarżącej prawa do wcześniejszej emerytury tylko z tego względu, że prowadzi działalność gospodarczą, w ramach której kieruje szkołą, wykonując przy tym czynności nauczycielskie w ustawowym pensum.
Skarżąca wskazuje także na naruszenie wolności działalności gospodarczej, wywodząc jej naruszenie z faktu odmowy przyznania prawa do wcześniejszej emerytury tylko ze względu na wykonywanie pracy nauczycielskiej w ramach działalności gospodarczej prowadzonej czy to wspólnie z mężem, czy samodzielnie.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 19 maja 2008 r. wezwano pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braków wniesionej skargi konstytucyjnej, m.in. poprzez wskazanie konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności, w zakresie których doszło do naruszenia zasady równości i zasady sprawiedliwości społecznej oraz określenie sposobu tego naruszenia.
W piśmie procesowym z 2 czerwca 2008 r. skarżąca ponownie powołała się na naruszenie zasady równości, zasady sprawiedliwości społecznej oraz zasady wolności działalności gospodarczej. Uzasadniając naruszenie tej ostatniej zasady, skarżąca ogranicza się do wskazania, że nauczyciel, który chce zachować ustawowe uprawnienia do wcześniejszej emerytury, zostaje zmuszony do realizowania obowiązków nauczycielskich w ramach stosunku pracy, nie mogąc ich podjąć w ramach prowadzonej przez siebie szkoły.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Jednym z wymogów, od których spełnienia uzależnione jest wniesienie skargi konstytucyjnej, wynikającym bezpośrednio z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), jest wniesienie skargi konstytucyjnej w terminie trzech miesięcy od daty doręczenia skarżącemu orzeczenia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej od rozstrzygnięcia, z którego wydaniem doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu konstytucyjnych praw i wolności. Skarga konstytucyjna stanowiąca przedmiot wstępnego rozpoznania nie spełnia powyższego wymogu.
Analiza dokonanej w orzecznictwie TK wykładni terminu „wyczerpanie drogi prawnej” wskazuje jednoznacznie, że do wyczerpania drogi prawnej dochodzi w momencie uzyskania prawomocnego orzeczenia w konsekwencji skorzystania z przysługujących skarżącemu zwyczajnych środków odwoławczych, przy czym skorzystanie oznacza wniesienie takiego środka przy spełnieniu wszystkich wymogów wynikających z danej procedury. Wniesienie innych środków zaskarżenia, tzw. nadzwyczajnych środków (np. kasacja w sprawach karnych, skarga kasacyjna w sprawach cywilnych, skarga o wznowienie postępowania) nie mieści się już w ramach „drogi prawnej”.
W sprawach rozpatrywanych w trybie postępowania cywilnego dla wyczerpania drogi prawnej warunkiem koniecznym i wystarczającym jest uzyskanie merytorycznego orzeczenia sądu II instancji. Podkreślić należy, że wejście w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) zmieniło charakter środka odwoławczego wnoszonego od orzeczenia sądu II instancji. W miejsce zwyczajnego środka zaskarżenia – „kasacji”, wszedł nadzwyczajny środek zaskarżenia – „skarga kasacyjna”, przy czym charakter tego środka wynika bezpośrednio z art. 3981 k.p.c., przesądzającego też o prawomocności orzeczenia sądu II instancji. W związku z powyższym należy przyjąć, że bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczyna się w momencie doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia sądu II instancji, przy czym wniesienie skargi kasacyjnej lub jakiegokolwiek innego nadzwyczajnego środka zaskarżenia jest irrelewantne dla biegu tego terminu (zob. postanowienia TK z: 25 lipca 2006 r., Ts 143/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 55; 15 lutego 2007 r. i 16 maja 2007 r., Ts 144/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 129 i 130; 13 lutego 2007 r., Ts 162/06, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 15; 4 października 2007 r., Ts 47/07, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 67; 27 listopada 2007 r., Ts 107/07, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 39; 27 listopada 2007 r., Ts 284/06, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 60; 14 stycznia 2009 r., Ts 260/08, OTK ZU nr 3/B/2009, poz. 209.).
Przenosząc powyższe ustalenia na grunt sprawy, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, stwierdzić należy, że wymóg wyczerpania drogi prawnej został spełniony w momencie uzyskania przez skarżącą wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach – Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 7 marca 2007 r. (sygn. akt III AUa 2845/05), doręczonego skarżącej w dniu 8 marca 2007 r. Od tego momentu liczyć zatem należy termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Biorąc pod uwagę, że ze skargą konstytucyjną wystąpiono w dniu 30 kwietnia 2008 r., nie budzi wątpliwości fakt wniesienia tego środka prawnego z przekroczeniem ustawowego terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Podkreślić także należy, iż sam fakt wniesienia przez skarżącą skargi kasacyjnej nie wpływa na bieg trzymiesięcznego terminu do wystąpienia ze skargą konstytucyjną.
Niezależnie od wskazanej powyżej okoliczności, stanowiącej samodzielnie podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, należy wskazać na niespełnienie jeszcze jednej przesłanki skargi konstytucyjnej.
Skarżąca uprawnienia do wniesienia skargi konstytucyjnej wywodzi z naruszenia zasady równości, zasady sprawiedliwości społecznej oraz wolności działalności gospodarczej.
Przyjęta w prawie polskim konstrukcja skargi konstytucyjnej, jako środka ochrony konstytucyjnych praw i wolności, uzależnia wystąpienie z tym środkiem prawnym od zaistnienia naruszenia przysługującego skarżącemu konstytucyjnego prawa o charakterze podmiotowym lub konstytucyjnej wolności. W trybie skargi konstytucyjnej nie można dochodzić zbadania zgodności z Konstytucją regulacji, którym zarzucić można wyłącznie naruszenie zasad przedmiotowych wynikających z przepisów Konstytucji, które to zasady adresowane są przede wszystkim do ustawodawcy i wyznaczają sposób, w jaki normowane powinny być poszczególne dziedziny życia publicznego.
Nie budzi wątpliwości Trybunału Konstytucyjnego, że zarówno zasada równości wobec prawa, jak i zasada sprawiedliwości społecznej nie mają charakteru konstytucyjnych praw podmiotowych, ale zasad przedmiotowych, które nie podlegają ochronie w trybie skargi konstytucyjnej. Oznacza to, że powołanie się na ich naruszenie nie spełnia przesłanek skargi konstytucyjnej wynikających z art. 47 ust. 1 ustawy o TK ani z art. 79 ust. 1 Konstytucji, co uzasadnia odmowę nadania wniesionej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
Odnosząc się do naruszenia wolności działalności gospodarczej, należy wskazać, że art. 20 Konstytucji nie może stanowić w niniejszej sprawie właściwego wzorca kontroli konstytucyjności prawa. Brak jest tutaj tzw. „symetrii” przedmiotowej między treścią zakwestionowanego przepisu a powołanymi wzorcami konstytucyjnymi. Innymi słowy, wskazany przez skarżącą przepis konstytucyjny nie formułuje dyrektyw, które mogłyby być porównane z treścią zaskarżonego przepisu. Istniejący związek faktyczny – nieprzyznanie prawa do wcześniejszej emerytury niewątpliwie wynikało z faktu realizacji obowiązków nauczycielskich w ramach prowadzonej działalności gospodarczej – nie znajduje przeniesienia na płaszczyznę normatywną, ponieważ oba przepisy pojmowane w sposób generalny i abstrakcyjny dotyczą różnego rodzaju zachowań. Odmowa przyznania prawa z zakresu ubezpieczeń społecznych nie ogranicza skarżącej ani w zakresie swobody wyboru rodzaju działalności gospodarczej, ani w zakresie swobody wyboru formy organizacyjno-prawnej prowadzonej działalności gospodarczej, które to elementy stanowią istotę wolności działalności gospodarczej. Nie jest uzasadnione in abstracto twierdzenie, że każde odmienne – mniej korzystne – uregulowanie sytuacji prawnej osób prowadzących działalność gospodarczą stanowi ograniczenie wolności, wynikającej z art. 20 Konstytucji. Skarżąca, zarówno we wniesionej skardze, jak i w piśmie procesowym ograniczyła się de facto do wykazania niekorzystnego dla niej charakteru przyjętych rozwiązań, nie wykazując, w jaki sposób wpływają one na wolność działalności gospodarczej.

Biorąc powyższe pod uwagę należało orzec jak na wstępie.


4