Pełny tekst orzeczenia

249/4/B/2009

POSTANOWIENIE
z dnia 10 czerwca 2009 r.
Sygn. akt Ts 222/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Ewa Łętowska,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Kazimiery B. i Adama D. w sprawie zgodności:
art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm) z art. 2, art. 64 ust. 2, art. 31 ust. 3 i art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

postanawia:

odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej zarzucono, że art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) są niezgodne z art. 2, art. 64 ust. 2, art. 31 ust. 3 i art. 45 Konstytucji. Zdaniem skarżących nałożenie na nich, na podstawie zaskarżonych przepisów, obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej, pomimo istnienia po ich stronie prawa podmiotowego w postaci całkowitego zwolnienia od kosztów, doprowadziło do niemożności rozpoznania ich sprawy przez Sąd Najwyższy. W efekcie doszło do naruszenia zasady proporcjonalności w zakresie przysługujących im praw konstytucyjnych, w szczególności prawa do sądu.
Skarga konstytucyjna została złożona na podstawie następującego stanu faktycznego. Skarżący zostali zwolnieni od kosztów postępowania w całości. W wyniku postępowania sądowego został wydany wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu w dniu 8 września 2006 r. Skarga kasacyjna od tego wyroku została odrzucona postanowieniem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 28 grudnia 2006 r. Zażalenie skarżących zostało oddalone postanowieniem Sądu Najwyższego w dniu 23 marca 2007 r. Podstawą odmowy rozpoznania skargi kasacyjnej było nieuiszczenie opłaty podstawowej. Zdaniem sądów obowiązek taki ciąży na stronie również wtedy, gdy została ona zwolniona od kosztów sądowych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Wbrew twierdzeniom skarżących, Konstytucja nie gwarantuje ochrony praw nabytych do wszczęcia i prowadzenia postępowania sądowego bez konieczności ponoszenia z tego tytułu kosztów sądowych. Zasada ochrony praw nabytych jest nieadekwatna do oceny zakresu swobody ustawodawcy w określaniu wysokości kosztów sądowych oraz sposobu ich pobierania. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego należy przyjąć, że „przy generalnej zasadzie odpłatności wymiaru sprawiedliwości, możliwość zwolnienia od kosztów sądowych ma istotne znaczenie dla zapewnienia stronom (podmiotom prawnym) dostępu do sądu dla realizacji ochrony ich praw. Trybunał zaznaczył przy tym, że prawo do zwolnienia nie jest jednak nieograniczone i nie jest jego celem zapewnienie idealnej (wedle oceny zainteresowanego) dostępności wymiaru sprawiedliwości zawsze i w każdej sprawie (por. wyroki TK z 7 września 2004 r., sygn. P 4/04, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 81, z 16 czerwca 2008 r., sygn. P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80).” (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 17 listopada 2008 r., SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154). Ustawodawca może kształtować regulacje dotyczące kosztów sądowych w taki sposób, by nie uniemożliwiały skarżącemu dostępu do sądu i nie naruszały tym samym art. 77 ust. 2 Konstytucji oraz nie pozbawiały skarżącego prawa do zaskarżania orzeczeń, o którym mowa w art. 78 Konstytucji.
Samo nałożenie obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej w wysokości 30 zł na osoby zwolnione od kosztów sądowych nie wskazuje na nieuzasadnione zamknięcie dostępu do sądu lub nieuzasadnione pozbawienie skarżących prawa do zaskarżania orzeczeń. Tym bardziej nie można przyjąć, że nałożenie opłaty podstawowej narusza standardy prawa do sądu, o których mowa w art. 45 Konstytucji. Zarzut naruszenia prawa do sądu mógłby być rozpatrywany w kontekście nałożenia na osoby zwolnione od kosztów sądowych opłaty podstawowej przy równoczesnym nałożeniu na nie rygoru, o którym mowa w art. 1302 § 3 k.p.c. Niejednoznaczna treść normatywna art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w połączeniu z rygorem odrzucenia apelacji może rodzić wątpliwości z punktu widzenia standardów postępowania sądowego i zasady zaufania obywatela do państwa. Rozpoznanie tak sformułowanego zarzutu byłoby możliwe, gdyby skarżący przedmiotem zaskarżenia uczynili również art. 1302 § 3 k.p.c. Badanie konstytucyjności tego przepisu z urzędu jest wykluczone wobec wyraźnej dyspozycji art. 66 ustawy dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.). Reasumując, sam zarzut nałożenia obowiązku opłaty podstawowej na osoby zwolnione od kosztów nie uprawdopodabnia naruszenia ich konstytucyjnych praw. Skarga konstytucyjna nie spełnia więc wymogu, o którym mowa w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Na marginesie należy zauważyć, że Trybunał Konstytucyjny w cytowanym wyżej wyroku z 17 listopada 2008 r. (SK 33/07) oceniał już zgodność z Konstytucją art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz art. 1302 § 3 k.p.c.
Podniesione w niniejszej skardze konstytucyjnej zarzuty były już przedmiotem rozpoznania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Odnosząc się do zarzutu nieproporcjonalnego ograniczenia prawa do sądu, Trybunał Konstytucyjny stwierdził m.in.: „O ograniczeniu dostępności do sądu przez bariery ekonomiczne można mówić dopiero w wypadku nadmiernie wysokiego ryzyka ekonomicznego, wywołanego nieprawidłowymi zasadami, wedle których kształtuje się obowiązek ponoszenia kosztów postępowania, zwłaszcza nadmiernie wygórowanym poziomem kosztów. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wypowiadał się, że istnienie ograniczeń w zakresie zwalniania od kosztów nie jest równoznaczne z przekreśleniem samego prawa do sądu, jeśli te ograniczenia mieszczą się w granicach określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Granice regulacyjnej swobody ustawodawcy w tym zakresie są wyznaczone przez zasadę proporcjonalności, wyrażoną w tym przepisie. Zarówno podczas stanowienia zasad ponoszenia kosztów procesu, jak i przy określaniu ich poziomu, konieczne jest wyważanie sprzecznych interesów różnych podmiotów, a także udzielenie ochrony interesowi publicznemu. (…) przepisy art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 u.k.s.c., w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, nie naruszają wskazanych przepisów Konstytucji w zakresie prawa do sądu i mieszczą się w swobodzie regulacyjnej ustawodawcy” (wyrok z 17 listopada 2008 r., SK 33/07). Dokonanie oceny konstytucyjności zaskarżonych przepisów we wskazanym wyżej wyroku czyni zbędnym merytoryczne rozpoznanie niniejszej skargi konstytucyjnej, co w oparciu o art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym skutkuje umorzeniem postępowania. Umorzenie to na etapie wstępnego rozpoznania przybiera formę postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
Podstawy niniejszej skargi konstytucyjnej nie mogą stanowić zarzuty naruszenia art. 2 i art. 64 ust. 2 Konstytucji. W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 2 Konstytucji należy stwierdzić, że zasada ochrony praw nabytych nie wyraża wolności lub prawa konstytucyjnego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Zarzut naruszenia tej zasady nie może więc stanowić samodzielnej podstawy skargi konstytucyjnej. W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 64 ust. 2 Konstytucji skarżący nie wykazali, w jaki sposób zaskarżone przepisy stanowią źródło naruszenia ich praw gwarantowanych w tym przepisie.

Mając powyższe na względzie, należało orzec jak w sentencji.